پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 163 |
| تعداد شماره‌ها | 6,878 |
| تعداد مقالات | 74,135 |
| تعداد مشاهده مقاله | 137,885,759 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 107,254,987 |
تقنین شریعت واکاوی یک معمای تاریخی در فراتحلیلِ فقهی-کلامی امامیه و فقه اهل تسنن | ||
| فقه و مبانی حقوق اسلامی | ||
| دوره 58، شماره 1، شهریور 1404، صفحه 209-232 اصل مقاله (606.54 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jjfil.2025.373397.669811 | ||
| نویسندگان | ||
| سید محسن قائمی خرق* 1؛ محمد جواد محمدی پور2 | ||
| 1استادیار، گروه حقوق بشر و محیط زیست، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| 2دانش‌آموختۀ سطح 3، فقه و حقوق عمومی، مجتمع فقه، حقوق و قضای اسلامی، قم، ایران | ||
| چکیده | ||
| تقنین شریعت به معنای تبدیل احکام فقهی به قانون (و گاهی فراتر از یک تغییر قالب و شکلِ بیان هنجارهای الزام‌آور) امری است که گرچه مقوله‌ای تاریخی به شمار می‌آید؛ اما بحثی همچنان حل ناشده مانند "تعارض و تزاحم میان فتوا و قانون" و "جایگاه مرجعیت دینی در حکومت اسلامی" است. این رویکرد، همچنان دارای مخالفان و موافقانی در میان صاحبنظران امامیه و اهل تسنن است. این بحث در رویکردهای فقه اهل تسنن، رنگ فقهی به خود داشته و با رویکرد "پیامدگرایی" و ذیل مباحثی مانند «حکم فقهی الزام قاضی به مذهبی معین» مورد توجه قرار گرفته است؛ اما تحلیل این موضوع در میان فقهای شیعه، متاثر از بسترهای سیاسی نظیر عصر مشروطه و یا رویکردی کلامی است. در کنار این یافته، می‌توان نتیجه دیگر این نوشته توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای را پس از طرح ادله مخالفان و موافقان تقنین شریعت، بر اتقان و قوت ادله موافقان دانست. گرچه روش مطلوب فرآیند "تقنین شریعت" و گستره امکان‌پذیر از شریعت برای تقنین، همچنان امری است که نیازمند گفتگو است و حل معمای تاریخی امکان یا امتناع تقنین شریعت، مقوله‌ای متاثر از دو مسئله پیش‌گفته است و مستظهر شدن حکم امکان به مبانی ذکر شده در این نوشتار مانند مقدمه واجب و حفظ نظام نیز در گرو "شکل" تقنین شریعت خواهد بود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تقنین شریعت؛ حکومت اسلامی؛ احکام فقهی؛ فقه امامیه؛ فقه اهل تسنن | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Codification of Sharia Analyzing a Historical Conundrum in an Imami Theological-Jurisprudential Meta-Analysis and Sunni Jurisprudence | ||
| نویسندگان [English] | ||
| seyyed mosen GHAEMI1؛ mohamma javad mohammadipour2 | ||
| 1Assistant Professor, Department of Human Rights and Environment, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. | ||
| 2Level Three Seminarian, Jurisprudence and Public Law, Complex of Islamic Jurisprudence, Law, and Judiciary, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The codification of Sharia, meaning the transformation of jurisprudential commandments into law (and sometimes going beyond a mere change in the format and form of expressing binding norms), is an issue that, although considered a historical category, remains an unresolved debate—such as the "Conflict and tension between a fatwa and law" and the "Status of religious authority in an Islamic government." This approach continues to have opponents and proponents among both Imami and Sunni scholars. In Sunni jurisprudential approaches, this discussion has taken on a jurisprudential hue and has been addressed through a "consequentialist" approach under topics such as "The jurisprudential ruling on obliging a judge to a specific school of law." In contrast, the analysis of this subject among Shia jurists is influenced by political contexts, such as the Constitutional Era, or adopts a theological approach. Alongside this finding, another conclusion of this descriptive-analytical paper, based on library studies and after presenting the arguments of both opponents and proponents of Sharia codification, is the robustness and strength of the proponents' arguments. However, the optimal method for the process of "Sharia Codification" and the feasible scope of Sharia for codification remains matters requiring further dialogue. Furthermore, resolving the historical conundrum of the possibility or impossibility of Sharia codification is an issue influenced by the two aforementioned problems. Finally, establishing the ruling on its permissibility based on the foundations mentioned in this paper, such as the "Preliminary to an obligation" and "Preserving the social order," will also be contingent upon the "Form" that Sharia codification takes. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Codification of Sharia, Islamic Government, Jurisprudential Commandments, Imami Jurisprudence, Sunni Jurisprudence | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن علی (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1425 ق). مجموع فتاوی شیخ الإسلام أحمد بن تیمیه. الطبعة الأولی. مدینة منورة: وزارة الشئون الإسلامیة و الأوقاف و الدعوة و الإرشاد للمملکة العربیة السعودیة.
ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد (بی‌تا). الفتاوی الکبری الفقهیة. الطبعة الثانیة. قاهرة: مطبعة عبدالحمید أحمد حنفی.
ابن سعد، محمد بن سعد (1410 ق). الطبقات الکبری. الطبعة الثالثة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن قدامه، عبدالله بن أحمد (1417 ق). المغنی. الطبعة الأولی. ریاض:دار عالم الکتب.
ابن قیم الجوزیه، محمد بن ابی‌بکر (1423 ق). اعلام الموقعین. الطبعة الأولی. تصحیح مشهور حسن سلمان، ریاض:دار ابن الجوزی.
ــــــــــ (1428 ق). زاد المعاد. الطبعة الأولی. مصر:دار الآفاق العربیة.
ابن مسکویه (1377 ش). تجارب الأمم. چاپ اول. تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران:دار سروش.
ابن مقفّع، عبدالله بن دادویة (بی‌تا). آثار ابن مقفّع. الطبعة الأولی. بیروت:دار مکتبة الحیاة.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1346 ش). الفهرست. چاپ دوم. تهران: بانک بازرگانی ایران (چاپخانه).
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم. الطبعة الأولی. بیروت:دار الکتب العلمیة.
ابوالحسنی (منذر)، علی (1388 ش). شیخ فضل الله نوری؛ مصلح دین‌ورز و دادخواه. نشریه مطالعات تاریخی، 7 (24)، 10-63.
ابونعیم، احمد بن عبدالله (1427 ق). حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء. الطبعة الثالثة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
أحمد، عیسی فتح الله (2014 م). تقنین أحکام الشریعة حکمه و مراحله. مجلة الحق، 1 (1)، 51-76.
اراکی، محمدعلی، (1408 ق). رسالة الاجتهاد و التقلید، همراه درر الفوائد عبدالکریم حائری یزدی. چاپ اول. قم: بی‌نا.
الأشقر، عمر سلیمان (1412 ق). تاریخ الفقه الإسلامی. الطبعة الثالثة. عَمّان: دارالنّفائس.
الألفی، محمد جبر (1414 ق). محاولات تقنین أحکام الفقه الإسلامی. الطبعة الأولی. بی‌جا: المکتبة الشاملة الذهبیة.
امامی، مسعود (1388 ش). جدال تعبد و تعقل در فهم شریعت (4) تقابل دیدگاه‌های میرزای نائینی و شیخ فضل الله نوری در مشروطیت (2). نشریه فقه اهل بیت علیهم السلام، 15 (57)، 132-177.
آل کاشف الغطاء، محمدحسین (1422 ق). تحریر المجلة. الطبعة الأولی. قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، المعاونیة الثقافیة، مرکز التحقیقات الدراسات العلمیة.
آل‌غازی، عبدالقادر (1382 ق). بیان المعانی علی حسب ترتیب النزول. الطبعة الأولی. مصر: مطبعة الترقی.
بادپا، عبیدالله (1392 ش). ضرورت قانون‌گذاری احکام فقهی و تاثیر آن در تقریب دیدگاه‌های مذاهب اسلامی. دوفصلنامه فقه مقارن، 1 (2)، 31-50.
باز اللبنانی، سلیم رُستُم (1923 م). شرح المجلة. الطبعة الثالثة. بیروت: المطبعة الأدبیة.
باقرزاده، احد (1387 ش). فقه و قانون‌گذاری در اسلام. فصلنامه علمی-ترویجی علوم اسلامی، 3 (11)، 59-92.
باقری، عباس (1386 ش). بخش آزاد: سیر تحولات قانون‌گذاری در اسلام. نشریه مجلس و راهبرد، 14 (55)، 315-348.
بهسودی، محمدسرور (1422 ق). مصباح الأصول (تقریرات درس آیت الله العظمی ابوالقاسم خوئی) الطبعة الأولی. قم: مکتبة الداوری.
پاشاصالح، على (1395 ش). سرگذشت قانون (مباحثی از تاریخ حقوق ایران). چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
ترکمان، محمد (گردآورنده). (1362 ش). مجموعه‌ای از: رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات، … و روزنامۀ شیخ شهید فضل الله نوری. چاپ اول. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
جعفرنیا، فاطمه (1397 ش). سیاست‌های حکومت آل‌بویه در جهت تحکیم وحدت میان شیعه و اهل سنت. تاریخنامه خوارزمی، 5 (22)، 21-38.
جعفریان، رسول (1379 ش). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. چاپ اول. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
جمل، سلیمان بن عمر (1427 ق). الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین. الطبعة الثالثة. بیروت:دار الکتب العلمیة.
جهشیاری، محمد بن عبدوس (1408 ق). کتاب الوزراء و الکتّاب. چاپ اول. بیروت: دارالفکر الحدیث.
حر عاملی، محمد بن حسن (1412 ق). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. الطبعة السادسة. بیروت:دار إحیاء التراث العربی.
حسینی شیرازی، سید محمد (1407 ق). الفقه: موسوعة استدلالیة فی الفقه الإسلامی (کتاب الحقوق). چاپ اول. قم: موسسة الفکر الإسلامی.
حسین، أحمد فراج (بی‌تا). تاریخ الفقه الاسلامی. الطبعة الثانیة. القاهره: الدار الجامعیة.
الحطّاب الرّعینی، أبی عبدالله محمد بن محمد بن عبدالرحمن المغربی (1416 ق). مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
خمیس، محمد عطیة (1399 ق). تقنین الشریعة الإسلامیة. نشریة الأزهر، 51 (4)، 805-516.
خمینی، سید روح الله (1368 ش). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
ــــــــــ (1389 ش). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
الدرعان، عبدالله (بی‌تا). المدخل للفقه الاسلامی. الطبعة الأولی. الریاض: مکتبة التوبة.
دسوقی، محمد (بی‌تا). حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. الطبعة الأولی. مصر:دار إحیاء الکتب العربیة.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1368 ش). درآمدی بر حقوق اسلامی. چاپ اول. تهران: سمت.
دلال، عباس (1995 م). ادیباً و فقیهاً و عالماً. الطبعة الأولی. بیروت: بی‌نا.
رضا، محمد رشید (1426 ق). فتاوی الإمام محمد رشید رضا. الطبعة الثالثة. بی‌جا: بی‌نا.
زارعی رشکوئیه، مسعود (1383). عدلیه نوین؛ اصلاحات نظام قضائی در عصر پهلوی اول. مجله حقوقی گواه، 2 (2-3)، 97-100.
الزحیلی، وهبة (2013). جهود تقنین الفقه الاسلامی. الطبعة الأولی. لبنان:دار الفکر المعاصر.
الزّرقا، مصطفی أحمد (1425 ق). المدخل الفقهی العام. الطبعة الثانیة. دمشق:دار القلم.
زرگری‌نژاد، غلام‌حسین (گردآورنده). (1387 ش). رسایل مشروطیت. چاپ اول. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
سبحانی، جعفر (1422 ق). الوسیط فی اصول الفقه. الطبعة الأولی. قم: مؤسسة الامام الصادق علیه السلام.
السّجستانی، سلیمان بن الأشعث (بی‌تا). سنن إبی داوود. الطبعة الأولی. بیروت: المکتبة العصریة.
سعیدی، عبد الله بن محمد (بی‌تا). التلفیق و حکمه فی الفقه الاسلامی. الطبعة الخامسة. ریاض: جامعة ملک سعود.
السّنبانی، أحمد علی (2021 م). تقنین أحکام الشریعة الإسلامیة و ضماناته و ضوابطه و الخطة العملیة للتقنین الشرعی. مجلة ابن خلدون للدراسات و الأبحاث، 2 (5)، 24-49.
سید مرتضی، علی بن الحسین (1376 ش). الذریعة الی اصول الشریعة. چاپ اول. تصحیح ابوالقاسم گُرجی. تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ.
شاکر، أحمد محمد (1417 ق). الباعث الحثیث: شرح اختصار علوم الحدیث. الطبعة الأولی. ریاض: مکتبة المعارف.
شایگان، سیدعلى (1324 ش). حقوق مدنى ایران. چاپ اول. تهران: چاپخانه مجلس شورای ملی.
شثری، عبدالرحمن بن سعد (1435 ق). تقنین الأحکام الشرعیة. الطبعة الأولی. ریاض: دارالتوحید للنشر.
شفیعی سروستانی، ابراهیم (1401 ش). حوزه‌های علمیه شیعه و قانون‌گذاری مبتنی بر فقه؛ از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی. حدیث و اندیشه، 17 (34)، 243-272.
شوکانی، محمد (1396 ق). القول المفید فی أدلة الاجتهاد و التقلید. الطبعة الأولی. کویت: طاعتی.
صالحی، علیرضا (1402ش، 29 فروردین). قانون‌گذاری احکام فقهی. دانشنامه فقه معاصر. بازیابی شده در 02/12/1403، از سایت دانشنامه.
صدر، محمدباقر (1417 ق). إقتصادنا. الطبعة الأولی. قم: مکتب الإعلام الإسلامی، مرکز النشر.
طبری، محمد بن جریر (1422 ق). جامع البیان عن تاویل آی القرآن. الطبعة الثانیة. مصر: هجر.
طهرانی، آقابزرگ (1403 ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة. چاپ پنجم. تصحیح ابوالقاسم گُرجی. بیروت: چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی.
عبدالبرّ، محمد زکی (1407 ق). تقنین الفقه الإسلامی (المبدأ و المنهج و التطبیق). الطبعة الثانیة. قطر: إدارة إحیاء التراث الإسلامی.
العتیبی، غازی بن مرشد بن خلف (بی‌تا). التلفیق بین المذاهب الفقهیة و علاقته بتیسیر الفتوی. بی‌جا: جامعة أمّ القری.
علی اکبری بابوکانی، احسان و آهنگری، احسان (1395 ش). بازپژوهشی مبانی قانون‌گذاری در «منطقة الفراغ» نظام فقهی-حقوقی شیعه (با تاکید بر انگاره شهید صدر). حکومت اسلامی، 21 (4)، 133-158.
الغزالی، أبوحامد محمد بن محمد (۱۳۲۲-۱۳۲۴ق). المستصفی من علم الأصول. الطبعة الأولی. بولاق: بی‌نا.
ــــــــــ (1413 ق). المستصفی. الطبعة الأولی. بیروت:دار الکتب العلمیة.
غمامی، سید محمد مهدی؛ میرلوحی، سید محمد و جوادیه، علی (1397 ش). امکان‌سنجی تبدیل شریعت به قانون. نشریه دین و قانون، 5 (19)، 169-194.
قرضاوی، یوسف (1414 ق). مدخل لدراسة الشریعة الإسلامیة. الطبعة الأولی. بیروت: موسسة الرسالة.
کاسانی، ابوبکر بن مسعود (1406 ق). بدائع الصنائع. الطبعة الأولی. قاهره: بی‌نا.
اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الإفتاء (بی‌تا). مجلة البحوث العلمیة. بی‌جا: المکتبة الشاملة.
مجذوب، محمد (1992 م). علماء و مفکرون عرفتهم. الطبعة الرابعة. ریاض:دار الشواف.
المحامید، شویش هزاع علی (2000 م). مسیرة الفقه الإسلامی المعاصر و ملامحه دراسة وثاقیة تحلیلیة. رسالة الدکتوراه. إشراف الأستاذ الدکتور محمد نعیم یاسین. الأردن: الجامعة الأردنیة، کلیة الدراسات العلیا.
محمدی کرجی، رضا (1398 ش). الزام‌آوری شریعت قبل از تقنین یا تدوین و رابطه آن با اصل حاکمیت. مجلس و راهبرد، 27 (104)، 155-180.
مصطفی، ابراهیم؛ الزّیات، أحمد حسن؛ عبدالقادر، حامد و النجار، محمد علی (1429 ق). المعجم الوسیط. الطبعة السادسة. تهران: موسسة الصادق علیه السلام.
مغراوی، محمد بن عبدالرحمن (1435 ق). التدبر و البیان فی تفسیر القرآن بصحیح السنن. الطبعة الأولی. لبنان: بی‌نا.
مکارم شیرازی، ناصر (1425 ق). انوار الفقاهة (کتاب البیع). چاپ اول. قم: مدرسة الإمام علی بن ابی طالب علیه السلام.
منتظری، حسین‌علی (1409 ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. الطبعة الثانیة. بیروت: الدار الإسلامیة.
میمان، ناصر بن عبدالله (1433 ق). التلفیق فی الاجتهاد والتقلید. الطبعة الأولی. ریاض: مجلة العدل.
ناظم الاسلام کرمانی، محمد بن علی (1384 ش). تاریخ بیداری ایرانیان. چاپ هفتم. تهران: امیر کبیر.
نائینی، احمدرضا (1388 ش). نقش رضاخان در تدوین قانون مدنی. مجله پیام بهارستان، 2 (3)، 904-929.
نائینی، محمدحسین (1378 ش). تنبیه الأمة و تنزیه الملة. چاپ نهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
نورمفیدی، سید مجتبی (1393 ش). بررسی نظریه خطابات قانونیة. چاپ اول. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام).
نوری، حسین بن محمدتقی (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. الطبعة الأولی. بیروت: موسسة آل البیت.
نووی، یحیی بن شرف (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. الطبعة الأولی. بیروت:دار الفکر.
هاشمی، عباس و مهرآذر، حمید (1393 ش). شیخ فضل الله نوری و مخالفت مبنایی با مشروطه. فصلنامه ژرفاپژوه، 1 (1)، 155-177.
هریسی‌نژاد، کمال‌الدین (1388 ش). تأملی در عوامل تاثیرپذیری حقوق نوین ایران از نظام حقوقی رومی-ژرمنی. فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 39 (2)، 382-369.
هندی، السید عبدالعزیز (1403 ق). الأزهر و تقنین الشریعة الإسلامیة. نشریة الأزهر، 55 (7)، 868-878. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 64 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 28 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب