1استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
2دانشجوی دکتری رشتۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اصفهان
چکیده
بلوغ و ایمان از جملۀ شرایطی هستند که به اجماع فقهای امامیه و تصریح قانون در مواد 1313 ق.م. و 155 آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری، در صورت استناد به شهادت به‌عنوان دلیل (نه اماره) در شهود لازم هستند. لیکن: 1. با وجود تصریح فقها و تبصرة 1 مادة 1210 ق.م. به سن بلوغ (پانزده سال قمری تمام بر مرد و نه سال قمری تمام بر زن)، مادۀ 1314 ق.م. با شرط کردن پانزده سالگی برای شاهد موجب ابهام در مقبولیت شهادت اناث بین نه تا پانزدهساله شده است؛ 2. در فقه، شهادت پسران ممیز ده‌ساله با شرایطی در قتل و جراحت پذیرفته می‌شود. در قانون، با وجود اشاره به امکان استثنا در ادامة مادة 1314، موارد استثنا نامشخص است، لذا برخی، برای رفع تعارض تبصرة فوق با مادة 1314، آن را مربوط به اناث بین نه تا پانزدهساله انگاشته و برخی دیگر، با تعریف بلوغ به «توانایی درک اهمیت شهادت» تساوی قانونی اناث و ذکور در امر شهادت را توجیه کرده‌اند. بهترین راه آن است که بگوییم مهم، تحقق بلوغ و احراز آن توسط قاضی و سن تنها امارة بلوغ است، نه دلیل قطعی بر آن؛ 3. از نظر فقهای امامیه ایمان یعنی شیعۀ دوازده امامی بودن، اما عدم انحصار ایمان به شیعۀ دوازده امامی در مواد 1313 و 155 فوق‌الذکر موجب شده گروهی ایمان را در مقابل کفر بدانند، که با توجه به اساس بودن فقه شیعه در تنظیم مواد قانونی در ایران، صحیح نیست.
1Assistant professor, Department of Fiqh, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
2PHD student, Department of Fiqh, Science and research Branch, Isfahan ,Islamic Azad University
چکیده [English]
In cases of appealing to testimony, maturity and faith of the witness are among the conditions which are considered as necessary according to the consensus of Imami jurists and explicit statement of law through article 1313 of Civil Code and article 155 of the procedure of the public and revolution courts in the Criminal affairs. But: 1. contrary to the explicit statement of jurists and point 1 of article 1210 of C.C., on the age of puberty (15 lunar years for males and 9 for women), article 1314 of C.C. has necessitated age of 15 for the witness and hence has questioned the testimony of female witnesses aged between 9 to 15. 2. In jurisprudence, the testimony of 10 year old discriminating-minor boy is exceptionally accepted in cases of murder and injury. However, in law, despite a reference in the rest of article 1314 to the possibility of exception, the exceptional cases have been left unidentified. Therefore, some relate it to female witnesses aged between 9 to 15; in order to remove the contradiction of point 1 of article 1210 and article 1314 of Civil Code. 3. From the viewpoint of the Imamiyyah jurists, faith means believing in Twelver-Imam Shiism.; however, lack of limiting faith exclusively to Twelver-Imam Shiism in articles 1313 and 155, has caused some scholars to interpret faith as contrasted with disbelief, which is not correct.
کلیدواژه‌ها [English]
maturity, Faith, Witness, Witnesses, fiqh, status law
مراجع
قرآن کریم
ابن اشعث کوفی، محمد (بی‌تا). الجعفریات، تهران، مکتبه النینوی الحدیثه
ابن براج، قاضی عبدالعزیز قاضی (1406ه ق). المهذب، ج 2 ،قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین قم
ابوالصلاح، تقی (1403ه ق). الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانۀ عمومی امام امیرالمؤمنین (ع)
احسایی، محمد (1405 ه ق). عوالی الآلی، ج 1، قم، دار السیدالشهداء للنشر
ایروانی، شیخ باقر (1384). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی، ج 4، منشورات المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه
جبعی عاملی، زین‌الدین (1387). فقه (4) تصحیح و تلخیص الروضه البهیه، قم، نشر دانش حوزه
جبعی عاملی، زین‌الدین (1419ه ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج 1، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه
حر عاملی، شیخ محمد (1409 ه ق). وسایل‌الشیعه، قم، مؤسسۀ آل‌البیت
حسینی اشکوری، علی (1384). تحریر التحریر، معهد الامام الخمینی و الثورة الاسلامیه للتحقیق و الدراسات العلیا
علامه حلی، حسن‌بن یوسف (بی‌تا). تبصره المتعلمین فی احکام الدین، ج 1 و 2 ، تهران، کتابفروشی اسلامیه
علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1379)، تلخیص المرام فی معرفة الاحکام، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
عمانی، حسن (بی‌تا). مجموعه فتاوای ابن ابی‌عقیل، بی‌نا
کلینی، محمد (1365). الکافی، ج 7، قم، دارالکتاب الاسلامیه
گلپایگانی، محمد رضا (1405). الشهادات، تهران، المؤلف
مجلسی، محمد (1404 ه ق). بحار‌الانوار، ج 101، بیروت – لبنان، مؤسسه الوفاء
محدث نوری، حسین (1408 ه ق)، مستدرک‌الوسائل، ج 7، قم، مؤسسه آل‌البیت
مروارید، علی اصغر (1421 ه ق). سلسله المصادر الفقهیه، قم، دارالتراث
مقدس اردبیلی، احمد (1417 ه ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 12، قم، مؤسسه النشر الاسلامی
مکی عاملی، محمد‌بن جمال‌الدین (بی‌تا)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج 2، قم، مؤسسۀ نشر الاسلامی
نجفی، محمد حسین (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، ج 41، بیروت – لبنان، دار الاحیاء التراث العربی
وجدانی فخر، قدرت‌الله (1383). جواهر الفخریه فی شرح الروضه البهیه، ج 5، قم، سماء قلم
منابع فارسی
بلاغی، عبدالحجت (1345). حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر (تفسیر بلاغی)، ج 3، بی‌نا
جبعی عاملی، زین‌الدین (1382). شرح لمعه، ج 3، ترجمۀ حمید مسجدسرایی، تهران، انتشارات حقوق اسلامی
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378)، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانۀ گنج دانش
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانۀ گنج دانش
جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی (1426 ه ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج 2، ترجمۀ سید محمود هاشمی، قم، مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام
حسینی تاجانی (1383). تلخیص شرح لمعه، ج 1، قم، عصر جوان
خمینی، روح‌الله (بی‌تا). ترجمۀ تحریر‌الوسیله، ج 4، ترجمۀ علی اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی
روزنامۀ رسمی کشور(1378). قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری
زراعت – مسجدسرایی، حمید - عباس (1381). متون فقه (4)، تهران، نشر خط سوم
زراعت - مهاجری، عباس - علی (1381). آیین دادرسی کیفری، ج 1، تهران، فکر سازان
کیایی، عبدالله (1384). قانون مدنی و فتاوای امام خمینی، ج 2، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی
محقق حلی، ابوالقاسم (1360). ترجمۀ فارسی شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 4، ترجمۀ ابوالقاسم‌بن احمد یزدی، تهران، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
محمدی، ابوالحسن (1378). بایسته‌های متون فقه، ج 1، تهران، نشر میزان
محمدی، حمید (1379). شرح قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه‌های عمومی و انقلاب، تهران، خط سوم
محمدی، علی (بی‌تا). شرح تبصرۀ علامه حلی، ج 2، قم، دارالفکر
