1دانشیار گروه برنامهریزی اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
2کارشناس ارشد برنامهریزی رفاه اجتماعی دانشگاه تهران
چکیده
نهاد آموزشی به‌عنوان سازوکاری محتوایی و صوری برای بازتولید ارزشهای هر جامعه شناخته میشود و هویت به‌عنوان اولین پیش‌داشتههای هر شخص از جمله مهم‌ترین آن‌ها بوده است. کتابهای درسی مهم‌ترین بخش رسانهی محتوایی یک نهاد آموزشی به حساب می‌آید و هدف از نگارش این مقاله آشکارسازی سیاست‌گذاری هویتی در متون درسی دورهی پهلوی دوم است. مطالعه بنا بر اقتضای موضوع با روش کیفی و تکنیک تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. شش کتاب با استفاده از نمونه‌گیری هدف‌مند انتخاب و برای تحلیل آن‌ها از میان روشهای تحلیل محتوای کیفی به‌صورت تلفیقی دو روش تحلیل محتوای عرفی و جهتدار به کار گرفته شده است. تحلیل محتوای کتابهای علوم اجتماعی دورهی پهلوی با توجه به ابعاد هویت اجتماعی (هویت ملی، هویت مدرن-غربی، هویت دینی- مذهبی و هویت قومی- محلی) نشان میدهد که در این دوره به هویت مدرن- غربی نسبت به دیگر هویتها توجه بیشتری شده است. هویت ملی نیز با توجه به مفاهیم ملت، میهن و باستان‌گرایی مورد توجه بوده و از دو هویت دیگر نیز بحثی به میان نیامده است؛ هرچند هویت مذهبی اغلب در خدمت دیگر هویتها و مخصوصاً هویت مدرن- غربی قرار داشته و در این جهت به کار گرفته شده است.
Identity-based Policy making in Formal Education of the Pahlavi Era (Under Mohammad Reza Pahlavi)
نویسندگان [English]
Malihe Shiyani1؛ Ali Kazemi zaromi2
چکیده [English]
Educational institutions are regarded as very important mechanisms for reproduction of values in every society, of which identity is an important component. Textbooks are the most important media of educational institutions for transferring the desired values. The aim of this article is to demonstrate the identity-based policy making in the textbooks of the second Pahlavi era. Due to the nature of the subject, qualitative method was applied. Six books were selected through purposive sampling and conventional and oriented content analysis was applied for analyzing them. Content analysis of different dimensions of social identity (including national identity, modern-western identity, religious identity, ethnical and local identity) in the social sciences textbooks reveal that modern-western identity was more underlined than other identities. The recurrent application of notions such as nation, homeland and Iranian ancient history shows that much emphasis was also put on national identity. This is while the other two identities are rarely mentioned; although religious identity is often presented in the service of other identities especially modern-western identity.
کلیدواژه‌ها [English]
Social Identity, Education, Pahlavi, Modern-western identity, National Identity
اباذری، یوسف و حسن چاوشیان. 1381. از طبقه‌ی اجتماعی تا سبک زندگی: رویکردهای نوین در تحلیل جامعه‌شناختی هویت اجتماعی. نامه‌ی علوم اجتماعی. شماره‌ی 20.
ابوالحسنی، سیدرحیم. 1388. تعیین و سنجش مؤلفههای هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
اتابکی، تورج. 1373. ملیت، قومیت و خودمختاری در ایران معاصر. نشریه‌ی گفتگو، شماره‌ی 3.
اجلالی، پرویز. 1379. سیاست‌گذاری و برنامهریزی فرهنگی در ایران. تهران: آن.
اکبری، محمدعلی. 1384. تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجار و پهلوی اول). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
الیاده، میرچا. 1389. دین‌پژوهی. ترجمه‌ی بهاءالدین خرمشاهی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
امیری، حسن. 1388. ترسیم هویت ایرانی در کتابهای درسی ادبیات فارسی و تاریخ مقطع متوسطه ایران از سال (۱۳۲۰ تا ۱۳۴۴). پایاننامهی کارشناسی ارشد ایرانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. (بازیابی از www.http://simweb.sbu.ac.ir)
ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی. 1392. ارزیابی پارادایمی برنامه‌های توسعه‌ی جمهوری اسلامی ایران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی. 1390. تحلیل محتوای کیفی. پژوهش. سال سوم. شماره‌ی دوم.
بازرگان، عباس. 1387. مقدمه‌ای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته؛ رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: دیدار.
برتون، رولان. 1380. قوم‌شناسی سیاسی. ترجمه‌ی ناصر فکوهی. تهران: نشر نی.
برهان آزاد و دیگران. 1341. تعلیمات اجتماعی جدید برای اول دبیرستان‌ها. تهران: شرکت سهامی انتشار کتب درسی.
پازارگاد، بهاءالدین و دیگران. 1348. تعلیمات اجتماعی برای سال چهارم. تهران: شرکت طبع و نشر کتابهای درسی ایران.
تقیزاده، اکبر. 1388. ایران در کتابهای درسی دورهی پهلوی اول. پایاننامهی کارشناسی ارشد ایرانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی (بازیابی از www. http://simweb.sbu.ac.ir).
جعفری هرندی، رضا و دیگران. 1387. تحلیل محتوا؛ روشی پرکاربرد در مطالعات علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی، با تاکید بر تحلیل محتوای کتابهای درسی. فصل‌نامه‌ی حوزه و دانشگاه. سال 14، شماره‌ی 55. صص 33-58.
حداد، محسن و دیگران. 1336. تعلیمات اجتماعی و مدنی(برای سال دوم دبیرستان‌ها). تهران: شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا.
خسروانیان، حمیدرضا. 1387. ترسیم هویت ملی ( ایرانی) درکتاب‌های درسی تاریخ متوسطه از سال 4- ۱۳۴۳ تا 6-۱۳۸۵. پایاننامهی کارشناسی ارشد ایرانشناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. (بازیابی از www.http://simweb.sbu.ac.ir)
خلیلی گرگانی، محمدحسن و ابوالقاسم محمدیان. 1353. تعلیمات اجتماعی آموزش نظری سال اول. تهران: شرکت سهامی طبع و نشر کتابهای درسی ایران.
دوران، بهزاد. 1387. هویت اجتماعی: رویکردها و نظریه‌ها. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
روح‌الامینی، محمود. 1383. مفهوم‌شناسی هویت ملی. در گفتارهایی درباره‌ی هویت ملی در ایران. ویراسته‌ی داوود میرمحمدی. تهران: موسسه‌ی مطالعات ملی.
روشننهاد، ناهید. 1384. مدارس اسلامی در دورهی پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
شوهانی، سیاوش. 1389. شورای عالی معارف؛ موافقان و مخالفان. پیام بهارستان، سال دوم، شماره‌ی 7. نمایه شده در پرتال جامع علوم انسانی.
شیخاوندی، داور. 1380. ناسیونالیسم و هویت ایرانی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
صدیق، عیسی. 1319. تاریخ مختصر آموزش و پرورش. تهران: شرکت طبع کتاب.
صدیق، عیسی. 1347. روش نوین در آموزش و پرورش. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب. چاپ هفدهم.
صفاری، مرتضی. (2535=1355). محیط‌شناسی با تکیه بر دانش اجتماعی (سال دوم آموزش متوسطه‌ی عمومی). تهران: سازمان کتابهای درسی ایران.
فلیک، اووه. 1390. درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه‌ی هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
کچویان، حسین. 1385. تطورات گفتمان‌های هویتی ایران؛ ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد. تهران: نشر نی.
مقصودی، مجتبی. 1380. تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینه‌ها. تهران: موسسه‌ی مطالعات ملی.
ملک، حسن. 1388. تاریخ آموزش و پرورش در ایران. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
ملکی، حسن. 1388. برنامهریزی درسی (راهنمای عمل). مشهد: نشر پیام اندیشه. ویراست دوم، چاپ پانزدهم.
مهرداد، ندا. 1386. تحلیل محتوی. در روشهای تحقیق کیفی. پدیدآورندگان: محسن ادیب حاج باقری و دیگران. تهران: بشری (با همکاری نشر تحفه).
مهرداد، ندا و دیگران. 1392. تحلیل محتوای کیفی. تهران: بشری مرکز نشر علوم پزشکی.
مهرمحمدی، محمود. 1381. برنامه‌ی درسی پنهان، برنامه‌ی درسی پوچ و برنامه‌ی درسی پوچ پنهان. در برنامه درسی: نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها. مشهد: به‌نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
نظری، علی‌اشرف. 1390. مدرنیته و هویت سیاسی در ایران. تهران: نشر میزان.
Potter, W. J. & D., Levin-Donnerstein. 1999. Rethinking Validity and Reliability in Content Analysis. Journal of Applied Communication Research. Vol. 27. Pp. 258-284.
Woo, H. & N. Heo. 2013. A Content Analysis of Qualitative Research in Select ACA Journals (2005-2010). Counseling Outcome Research and Evaluation. Vol. 4. No. 1. Pp. 13-25.
