استادیار گروه تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
شناسایی روند دگرگون‌شونده خانواده در ایران نه‌تنها به شناسایی وضعیت در حال تغییر خانواده کمک می‌کند، بلکه مسائل، نیازها و مشکلات کنونی و آینده را مشخص ساخته و چشم‌انداز روشنی از این وضعیت در اختیار سیاست‌گذاران اجتماعی قرار می‌دهد. در این مطالعه با کاربرد تکنیک تحلیل اسنادی، رویکردهای نظری درباره خانواده و نیز پژوهش‌های موجود مطالعه شده، ابعاد اصلی دگرگونی خانواده در ایران شناسایی و شاخص‌هایی برای سنجش آن پیشنهاد شده است. به‌لحاظ نظری و بر پایه مطالعات تجربی، دگرگونی خانواده عمدتا در دو سطح قابل‌طرح است؛ اول، وضعیت خانواده و تغییرات درونی آن از بعد ساختار و کارکرد، و دوم، وضعیت خانواده به‌عنوان نهادی در ارتباط با سایر نهادهای اجتماعی. به این ترتیب، شاخص‌ها در ابعاد ساختار و کارکرد و نیز روابط سیستمی خانواده مطرح شده‌اند. تحول ساختار خانواده عمدتا در گرو تغییرات در ساختار جمعیت، ازدواج و طلاق، تحرک طبقاتی، ساخت قدرت و دگرگونی جنسیتی در خانواده ملاحظه شده است. تحول کارکرد خانواده نیز با تغییر در مولفه‌های اقتصادی، تقسیم‌کار، کیفیت عاطفی و روابط خانوادگی، سلامت، خانواده‌گرایی، کارکردهای هنجاری و تحولات ارزشی در ارتباط است. تغییرات در روابط سیستمی خانواده نیز ناظر بر وضعیت خانواده در ارتباطات میان‌نهادی با نهادهای رسمی و غیررسمی است. از جمله نهادهای موردتوجه در این مقاله، نهاد آموزش، رسانه، دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد و دولتی هستند.
Indexes for the Assessment of the Family Situation, A Basis for Social Policy-making
نویسندگان [English]
masoumeh gharakhani
چکیده [English]
Studying family changes in Iran contributes to not only understanding the changing state of family, but also helps us pinpoint the issues, needs and current and future problems; it also provides social policy-makers with a clear picture of this situation as well. By using documentary analysis technique, the theoretical approaches to family and conducted researches are studied. In addition, the main aspects of family transformation in Iran are identified and some indexes are proposed for its assessment. Theoretically and based on empirical studies, changes in family can be dealt with at two levels: first, the state of the family and its inner changes in terms of structure and function; second, the state of family as an institution in connection with other social institutions. Thus, the indexes are developed with regard to structure, function and the systemic relations of family. The transformation of family structure is considered as result of changes in the structure of the population, marriage and divorce, class mobility, power hierarchy and gender-based changes in the family. Changes in family function is connected with changes in the economic features, division of labor, emotional quality, family relations, health, family-orientedness, normative functions and value evolutions. Changes in the systemic relations of family are associated with the state of family in inter-institutional relations with official and unofficial institutions. Among the institutions dealt with in the present study are education, media, state, and non-governmental and governmental organizations.
کلیدواژه‌ها [English]
social policy-making, family policy-making, family transformation, family structure, family function, family systemic relations
مراجع
آزاد ارمکی، تقی؛ مهناز زند و طاهره خزایی. (1379). بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده تهرانی با تاکید بر مقایسه مراسم، اداب و کارکردهای حمایتی. نامه علوم اجتماعی. شماره 16. پاییز و زمستان. صص29- 3.
آزادارمکی ، تقی؛ مهناز زند و طاهره خزایی. (1381). روند تغییرات فرهنگی اجتماعی خانواده تهرانی طی سه نسل. نشریه علوم انسانی دانشگاه الزهرا. زمستان. شماره 44 و 45. صص 24 – 1.
آزاد ارﻣﻜﻲ، ﺗﻘﻲ. (1386). ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﻧﻮادة اﻳﺮاﻧﻲ. ﺗﻬﺮان: ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧـﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ.
اسپیکر، پل. (1392). موضوعات و رهیافت‌های سیاست‌گذاری اجتماعی. ترجمه حمیدرضا ملک محمدی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
اﻋﺰازی، ﺷﻬﻼ. (1387). ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﻧﻮاده، با تاکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات روﺷﻨﮕﺮان و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻧﺎن. چاپ ششم.
اندرسون، دلورث؛ لیندا م. بورتون و دیوید م. کلین. (1393). نظریه‌های معاصر و در حال ظهور در مطالعات خانواده. در دایره‌المعارف خانواده. ویراست ورن ل. بنگستون؛ الن س. اکاک؛ کاترین ر. آلن و پگی دیلورت اندرسون. ترجمه عالیه شکربیگی و شهلا مهرگانی. تهران: جامعه‌شناسان. صص174- 93.
بیانچی، سوزان. م. و لین م. کسپر. (1393). چشم‌انداز جمعیت‌شناختی خانواده در دایرالمعارف خانواده. ویراست ورن ل. بنگستون؛ الن س. اکاک؛ کاترین ر. آلن و پگی دیلورت اندرسون. ترجمه عالیه شکربیگی و شهلا مهرگانی. تهران: جامعه‌شناسان. صص212 – 177.
پاپی نژاد، شهربانو و سیده فاطمه محبی. (1389). شاخصهای سنجش وضعیت زنان و خانواده. شورای عالی انقلاب فرهنگی: شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده.
تنهایی، ابوالحسن و عالیه شکربیگی. (1387). جهانی‌شدن، تجددگرایی و خانواده در ایران (گذار یا فروپاشی). فصلنامه جامعه‌شناسی. شماره 10. فروردین. صص 56 – 33.
ثنانی، باقر و همکاران. (1387). مقیاس‌های سنجش خانواده و ازدواج. تهران: علاقمند.
جنادله، علی و بهاره رهنما. (1389). خانواده متعارف ایرانی: تحولات نسلی و چالش‌های پیش رو. در مجموعه مقالات همایش ملی آینده پژوهشی مسائل خانواده. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
دمو، دیوید. ه.؛ ویلیام. س. آکوئیلینو و مارک ا. فاین. (1393). ساخت و تحول‌های خانواده در دایرالمعارف خانواده. ویراست ورن ل. بنگستون؛ الن س. اکاک؛ کاترین ر. آلن و پگی دیلورت اندرسون. ترجمه عالیه شکربیگی و شهلا مهرگانی. تهران: جامعه‌شناسان. صص244- 213.
روزن‌باوم، هایدی. (1367). خانواده به منزله ساختاری در مقابل جامعه: نقد مبانی نظری جامعه‌شناسی خانواده در آلمان. ترجمه محمدصادق مهدوی. تهران: نشر دانشگاهی.
روحانی، حسن. (1389). خانواده مهم‌ترین رکن اجتماعی در مجموعه مقالات همایش ملی راهبردهای تحکیم نهاد خانواده. زیر نظر رضا صالحی امیری. مرکز تحقیات استراتژیک. گروه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی.
شکوری، علی و تقی آزاد ارمکی. (1388). مدرنیته و خانواده تهرانی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره 2. شماره 30 و 31. صص 268 – 245.
شیخاوندی، داور. (1375). تحول نقش خانواده در پرورش اجتماعی در جریان گذار از اجتماع به جامعه. نشریه تربیت. شماره 113. صص 47 – 42.
شیخاوندی، داور. (1386 الف). تحول ساختار و نقش خانواده. رشد آموزش علوم اجتماعی. دوره دهم. شماره 3. بهار. صص 23 – 18.
شیخاوندی، داور. (1386ب). تحول ساختار و نقش خانواده در جوامع غربی. رشد آموزش علوم اجتماعی. شماره 34. بهار.
شیخی ، محمد تقی. (1380). جامعه شناسی زنان و خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1384). مصوبه اهدف و اصول تشکیل خانواده و سیاست‌های تحکیم و تعالی آن. تاریخ دسترسی10/3/1393 در تارنمایhttp://ms.farhangoelm.ir/legislation-
مشیرزاده، حمیرا. (1383). مقدمه‌ای بر مطالعات زنان. تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. دفتر برنامهریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
مک کارنی، جین ریبنز و روزالیند ادوارد. (1390). مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده. ترجمه محمدمهدی لبیبی. تهران: علم.
محمدی، بیوک. (1389). پیامدهای تغییر در نقش جنسیت بر خانواده، با نگاهی بر جامعه ایران. آینده‌پژوهی مسائل خانواده. جلد اول. مرکز تحقیقات استراژیک. معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی. زمستان 1389.صص 228 -195.
مهاجرانی، علی اصغر. (1375). روند انتقال و تحول خانواده در ایران و جهان. نشریه جمعیت. پاییز. شماره 17. صص 16 – 9.
مهدی، علی اکبر(1354). در جامعه شناسی خانواده ایرانی. تهران: پیام.
Association for Family therapy & Systematic practice (on line) Index of Family Function and Change. Using the SCORE 15, http://www.aft.org.uk/
Fahey,Tony; Patricia, Keilty and Ela polek. (2012). Family Relationships and Family Well- Being: A study of the families of nine year- olds in Irland. Published by University College Dublin and Family Supprt Agensy.
King, Raymond, J.R. (1969). Family Relations: Concepts and Theories, university of OTAGO. (NEW ZEALAND). The GLENDESSARY PRESS.
