دانشیار گروه مطالعات توسعۀ اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران
چکیده
شهرها نیازمند سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای توسعه هستند. طرح‌های توسعۀ شهری مانند طرح جامع، مهم‌ترین ابزارهای اجرای سیاست‌ها و برنامه‌‌ها به‌‌شمار می‌‌روند. اجرای مؤثر این طرح، نیازمند اسناد بالادستی مانند طرح آمایش سرزمین، سیاستگذاری بهتر در برنامه‌های توسعة کلان، مدیریت شهری کارآمد و مشارکت مردم است. در این مقاله، برای تحلیل تحولات شهری در ایران، از نظریة شهرنشینی وابسته استفاده شده است و با مروری بر مهم‌ترین اقدام‌‌های مداخله‌ای دولت‌ها برای توسعۀ شهری، نقدهای مطرح‌‌شده درمورد طرح‌های توسعۀ شهری در دوران حاضر بیان می‌‌شوند. به‌‌نظر می‌رسد که اکنون در نبود مشارکت و نظارت مردمی، سیاست‌ها و برنامه‌های توسعۀ شهری گرفتار در دیوان‌سالاری‌های عظیم و رانت‌‌جویی‌های سازمان‌های عمومی، در مقابله با شرایط شهرنشینی وابسته شکست خورده‌اند. آنچه رشد شهرها را هدایت می‌کند، نه چارچوب‌های سیاستی، بلکه منافع گروه‌های قدرتمند سودجویی از زمین و رانت‌های شهری و تقلای تهیدستان شهری برای تصرف زمین و ساخت کاشانه‌ای محقر است. شرایطی که تداوم وضعیت شهرنشینی پیرامونی را در پی خواهد داشت.
Critical study of urban development policies and plans in Iran
نویسندگان [English]
Hossein Imani Jajarmi
Associate Professor, Institute of Social Studies and Research, University of Tehran
چکیده [English]
Cities need good, participatory and effective policies and plans for development. Urban development plans such as comprehensive plan are the most important tool for implementation of policies and plans. The effective implementation of city development plan requires high level documents such as spatial planning; good macro development plans policies, efficient urban management and public participation. I used the dependency theory for analyzing urban changes in Iran. The most important state interventions in urban development are reviewed and urban development plans are criticized. It seems urban development policies and plans are defeated by the lack of public participation and monitoring, huge inefficient bureaucracies and rent seeking public organizations. The formal policies and plans can’t solve the problems of dependent urbanization. The urban growth is leaded by the interests of powerful groups who are seeking land and city rents and the poor people who are trying for land acquisition and building slums. The continuity of periphery urbanization is the result of such condition.
کلیدواژه‌ها [English]
dependent urbanization, Urban development plan, Urban Management, Iran, Participation
مراجع
آبراهامیان، یرواند (1378)، ایران بین دو انقلاب، ترجمة احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی (1387)، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمة سهیلا ترابی فارسانی، تهران: انتشارات نیلوفر.
اهری، زهرا (1370)، «حاشیه و مسکن در شهرک‌های حاشیه‌ای تهران»، محیطشناسی، شمارة 16: 39- 46.
باری‌‌یر، جولین (1363)، اقتصاد ایران: 1900- 1970، ترجمة تقوی و همکاران، تهران: مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی.
برک‌‌پور، ناصر و اسدی، ایرج (1388)، مدیریت و حکمروایی شهری، تهران: دانشگاه هنر، معاونت پژوهشی.
برمن، مارشال (1379)، تجربة مدرنیته؛ هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود، ترجمة مراد فرهادپور، تهران: طرح نو.
بیات، آصف (1379)، سیاست‌های خیابانی (جنبش تهیدستان در ایران)، ترجمة اسدالله نبوی، تهران: مؤسسة نشر و پژوهش تیراژه.
پوراحمد، احمد؛ حاتمی‌نژاد، حسین و حسینی، سیدهادی (1385)، «آسیب‌شناسی طرح‌های توسعۀ شهری در کشور»، پژوهش‌های جغرافیایی، زمستان، شمارة 58: 167- 180.
چایچیان، محمدعلی (1390)، شهر و روستا در خاورمیانه، ایران و مصر در گذار به جهانی‌شدن 1970-1800، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حائری، محمدرضا (1378)، «فضای سیاسی و سیاست فضا در شهر تهران»، گفتگو، شمارة 26: 69- 86.
حبیبی، محسن (1368)، «دولت و توسعة تهران 1304- 1320»، محیطشناسی، اسفند، شمارة 15: 11-22.
ـــــــــــــ (1373)، «مدرنیسم، شهر، دانشگاه (دومین پژواک مدرنیته در ایران)»، گفتگو، شمارة 5: 83- 98.
ـــــــــــــ (1375)، «شهرسازی در ایران پس از انقلاب»، گفتگو، شمارة 13: 7- 18.
ـــــــــــــ (1381)، مرمت شهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسامیان، فرخ؛ اعتماد، گیتی و حائری، محمدرضا (1383)، شهرنشینی در ایران، تهران: آگه.
حسین‌زاده دلیر، کریم و هوشیار، حسن (1384)، «مدرنیسم و تأثیر آن بر معماری و شهرسازی ایران»، جغرافیا و برنامه‌ریزی، شمارة 19: 207- 222.
سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، rc.majlis.ir، مورخ 25 مرداد 1393.
سعیدی رضوانی، نوید (1371)، «شهرنشینی و شهرسازی در دورة بیست‌سالة 1300- 1320 (دوران حکومت رضاخان)»، تحقیقات جغرافیایی، شمارة 25: 140- 165.
رشدیه، سعدالدین (1343)، شهرسازی و طرح‌ریزی شهری در ایران، تهران: انتشارات اتحادیة شهرداری‌های ایران.
طالقانی، محمود (1390)، شهرنشینی و توسعه‌نیافتگی در ایران تا سال1357، ترجمة زهره بهجو، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عبدالهی، مجید و صرافی، مظفر (1387)، «تحلیل مفهوم شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقررات و مدیریت شهری کشور»، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 63: 115- 134.
غمامی، مجید (1373)، «بررسی و نقد اجمالی طرح‌های جامع شهری»، آبادی، شمارة 7: 18- 21.
کاظمیان، غلامرضا و همکاران (1379)، «فصل عمران شهری در برنامه‌های توسعة کشور»، مدیریت شهری، شمارة 3: 16- 29.
گراهام، رابرت (1358)، ایران سراب قدرت، ترجمة فیروز فیروزنیا، تهران: کتاب سحاب.
ماجدی، حمید؛ عندلیت، علیرضا و مشارزاده مهرابی، زهرا (1394)، «شناسایی شاخص‌های مؤثر بر مشارکت زنان در طرح‌های توسعۀ شهری»، فصلنامة باغ نظر، شمارة 32: 3- 12.
مجتهدزاده، غلامحسین (1382)، «برنامه‌ریزی شهری، برنامه‌ریزی محلی و سیاست‌های عمومی در انگلیس و ایران»، محیطشناسی، شمارة 32: 93- 104.
مجیدی، عبدالمجید (1382)، خاطرات عبدالمجید مجیدی وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه (1351-1356)، ویراستار حبیب لاجوردی، تهران: گام نو.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1373)، ارزیابی عملکرد مسکن و عمران شهری در برنامة اول، تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی.
مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی (1343)، سخنرانی‌ها و گزارش‌ها در نخستین سمینار بررسی مسائل اجتماعی شهر تهران، اردیبهشت‌ماه 1341، تهران: انتشارات مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
نشریة برنامه (1385)، «تدوین طرح‌های توسعه و عمران کشور»، شمارة 168: 8- 9.
