پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,230 |
| تعداد مقالات | 67,764 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,182,205 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,929,954 |
ابیات شاهنامه در خلق الانسان نیشابوری (پیش از 521ق) | ||
| ادب فارسی | ||
| مقاله 6، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، شهریور 1398، صفحه 101-124 اصل مقاله (1019.64 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpl.2019.289021.1521 | ||
| نویسنده | ||
| جواد بشری* | ||
| استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| در کتابی به زبان عربی موسوم به خلق الانسان، اثر خواجه بیان‌الحق نیشابوری (521ق)، ابیاتی از شاهنامۀ فردوسی در کنار هم نقل و ثبت شده است. کتاب نیشابوری دارای ماهیتی تفسیری و کاملاً دینی و با ساختاری مجلس‌گونه و واعظانه است و احتمالاً در اوایل سدۀ ششم هجری، پس از آنکه او از غزنه، قلمرو غزنویان دوم، به زادگاه خویش نیشابور بازگشته، پدید آمده است. ازآنجاکه این ابیات از مثنوی حکیم طوس، در مأخذی به این قدمت و از سوی واعظی تفسیردان از ناحیۀ خراسان و در مراوده با دستگاه غزنویان دوم بهکارگرفته شده، در مخاطب‌شناسی متن شاهنامه نزد طبقات عالمان و مذکّران، و ساکنان مناطق تحتسلطۀ حاکمان غزنوی دوم و یا شاید خراسان (تحت امر سلجوقیان)، حائز اهمیّت است. پس از تصحیح ابیات مزبور از روی دو دست‌نویس در دسترس از این کتاب، می‌توان ارزش‌های متنشناسانۀ آن را نیز بهتر محک زد و آنها را برای تصحیح برتر و نهایی شماری از مواضع شاهنامه آماده کرد. در بخشی از این پژوهش با عرضۀ جدولی حاوی نسخه‌بدل‌های ابیات شاهنامه در این منبع که حاصل مقایسه با دیگرسانی‌های ثبت‌شده در چاپ خالقی و همکاران و چند منبع چاپی و یا خطّی کهن است، ارزش‌های چنین یافته‌ای بیشتر نمایان شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| غزنه؛ نیشابور؛ انتخاب شاهنامه؛ شاهنامه؛ خلق الانسان؛ بیان‌الحق نیشابوری | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Verses of Shahname in Neyshaburi’s Khalgh al-Ensan | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Javad Bashari | ||
| Assistant Professor in Persian Language and literature, University of Tehran | ||
| چکیده [English] | ||
| Khalgh al-Ensan is an unpublished Arabic book by Bayan al-Hagh Neyshaburi (died in 521 AH) in the field of commentary on the Koran in which there are some verses from Ferdowsi’s Shahname. Neyshaburi was the judge of Ghazne on behalf of Ghaznavids, but in the last years of his lifetime, returned to his birthplace, Neyshabur, and collected his Majalles in commentary of a chapter from the Koran, called “Khalgh al-Ensan.” The existence of these verses in such an old book indicate the fame of Shahname in so-called era in the eastern territory of the Persian literature which Second Ghaznavid had the power beside Seljuqids. In fact, an author who was known as a religious scholar with a strong attention to Ferdowsi’s Masnavi can demonstrate the relationship between religious scholars and non-religious poems. In this article, moreover we noted to important variants between ancient MSs of Shahname and Khalgh al-Ensan that can improve some parts of Ferdowsi's Masnavi in future. In our opinion, Neyshaburi’s reference for Ferdowsi’s poems, was a selective book like an anthology of Shahname, that existence of some old instances of those books is proved; for example, the selection of Ali ibn Ahmad that is existed at the moment and is published, or Mas’ud-e Sa’d's selection which is missed, both of them very close to Neyshaburi’s lifetime. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Ghazne, Neyshabur, Literary Selections, Shah-Name, Khalgh al-Ensan, Bayan al-Hagh al-Neyshaburi | ||
| مراجع | ||
|
آلِهی، سعدالدین (قرن8ق)، سفینه، دست‌نویس کتابخانۀ مجلس سنا (ش2 کنونی)، ش 534. آیدنلو، سجاد (1390)، دفتر خسروان، برگزیدۀ شاهنامۀ فردوسی، تهران، سخن. ابن‌اسفندیار کاتب، بهاءالدینمحمّد بن حسن (1366)، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، پدیدۀ خاور[افست از چاپ اصلی، متعلق به «کتابخانۀ خاور، محمد رمضانی»]. اسدی طوسی، ابومنصورعلی بن احمد (1319)، لغتفرس، تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی، طهران، مجلس. افشین‌وفایی، محمّد (1394)، «پژوهشی در احوال و آثار شمس سُجاسی (براساس منشآت منتشرنشدۀ او)»، آینۀ میراث، دورۀ جدید، س13، ش1، بهار و تابستان، پیاپی56، 9-32. انصاری، حسن (1391)، «تازه‌هایی دربارة نویسندة تفسیر بصائر یمینی و پدرش بیان الحقّ»، در http://ansari.kateban.com/entry1956.html ایمانی، بهروز (1394)، «دستور الملوک، گنجی پارسیانه از روزگار غزنوی»، اوراق عتیق، به‌کوشش سیّد محمّدحسین حکیم، تهران، جلد4،کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 13-30. بیغمی، محمّد بن احمد (1381)، داراب‌نامه، با مقدّمه و تصحیح و تعلیقات ذبیح‌الله صفا، چاپ دوم، جلد2، تهران، علمی و فرهنگی،. الجوینی، علاءالدین عطاملک (1334ق)، تاریخ جهانگشای جوینی، به اهتمام محمّد قزوینی، جلد2 لیدن، بریل [چاپ افست: تهران، بامداد- ارغوان، چاپ سوم، 1367]. حاکم نیشابوری (1375)، تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمّد بن حسین خلیفۀ نیشابوری، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعیکدکنی، تهران، آگه. حکیم، سیّدمحمّدحسین (1398) [براساس تاریخ انتشار اثر]، ابیات فارسی در مجالس تفسیر قرآن در آغاز قرن ششم هجری در نیشابور؛ پژوهشی در کتاب خلق الانسان تألیف بیان‌الحق نیشابوری (د.521ق)، گزارش میراث، دورۀ3، ضمیمۀ ش78-79، پیاپی ضمیمة ش11، بهار و تابستان 1396، انتشار: بهار 1398. خالقی مطلق، جلال (1374)، «اهمیّت و خطر مآخذ جنبی در تصحیح شاهنامه»، ایران‌شناسی، س7، ش4، پیاپی28، 728-751. خواندمیر (1380)، تاریخ حبیب السیر، زیرنظر محمّد دبیرسیاقی، چاپ چهارم، جلد4، تهران، خیام. رازی، نجم‌الدین ابوبکر عبدالله (1352)، مرموزات اسدی در مزمورات داودی، به‌اهتمام محمّدرضا شفیعیکدکنی، مونترال، دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران. راوندی، محمّد بن علی (1921م)، راحة الصدور و آیة السرور، تصحیح محمّد اقبال، لیدن، بریل. ـــــــــــــ (635ق)، راحة الصدور و آیة السرور، به خطّ حاج الیاس بن عبدالله الحافظ القونوی، دست‌نویس کتابخانۀ ملی پاریس، شمارۀ ضمیمۀ 1314 فارسی. رکن‌الدین امامزاده (710ق)، مجالس، به خطّ سیف بن امیرعلی بن شمس‌الدین سمرقندی، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی پاریس، شمارۀ ضمیمۀ 69 فارسی. سجاسی، شمس (1368)، فرائد السلوک، تصحیح و تحشیۀ وصال نورانی و غلامرضا افراسیابی، تهران، پاژنگ. سیف، عبدالرضا و علی غلامی (1392)، «ابیات شاهنامه در تاج‌المآثر نظامی»، ادب فارسی، دورۀ3، ش1، پیاپی11، 41-57. شامی، نظام‌الدین (1363)، ظفرنامه، از روی نسخۀ فیلکس تاور، با مقدّمه و کوشش پناهی سمنانی، تهران، بامداد [افست از تصحیح فلکس تاور، مطبعۀ آمریکائی در بیروت، 1937]. الصفدی، صلاح‌الدین خلیل بن أیبک (1411ق)، کتاب الوافی بالوفیات، باعتناء س. دیدرینغ، الطبعة الثالثة، المجلد الخامسة، شتوتغارت، فرانز شتاینر، بمساعدة المعهد الألمانی للأبحاث الشرقیة بیروت. ــــــ (1420ق)، کتاب الوافی بالوفیات، تحقیق لیلَی بنت أبی‌حثمة-المعافَی، باعتناء محمّد الحجیری، المجلد الخامس والعشرون، بیروت، مطبعة الشرکة المتحدة للتوزیع، بإشراف المعهد الألمانی للأبحاث الشرقیة. الظهیری، محمّد بن علی الکاتب السمرقندی (1349)، اغراض السیاسة فی اعراض الریاسة، تصحیح و اهتمام جعفر شعار، تهران، دانشگاه تهران. علی بن احمد (1379)، اختیارات شاهنامه (متنی برگزیده از قرن پنجم)، تصحیح مصطفی جیحونی و محمّد فشارکی، مشهد، مرکز خراسان‌شناسی آستان قدس رضوی. عوفی، ابوطاهر محمّد بن محمّد (1390)، نزهة العقول فی لطائف الفصول، به‌کوشش ایرج افشار، با یاری جواد بشری، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. الفاریابی، محمود بن أحمد (1421ق/ 2000م)، تهذیب خالصة الحقائق و نصاب غایة الدقائق، هذّبه و خرّج أحادیثه: محمّد خیر رمضان یوسف، المجلد الثانی، بیروت، دار إبن‌حزم. فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی [همکاران جلد 6 و 7، به‌ترتیب: محمود امیدسالار، ابوالفضل خطیبی]. ـــــــــــــ (1971)، شاهنامه، به‌اهتمام برتلس و نوشین، مسکو، دانش (شعبۀ ادبیات خاور). ـــــــــــــ (1389)، شاهنامه، نسخه‌برگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری (کتابخانۀ شرقی، وابسته به دانشگاه سن‌ژوزف بیروت، شمارۀ NC. 43)، به‌کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار و نادر مطّلبی کاشانی، با مقدّمه‌ای از جلال خالقی مطلق، گنجینۀ نسخه‌برگردان متون فارسی، طلایه، 1389. کاشی، عزالدین (قرن8ق)، روضة الناظر و نزهة الخاطر، دست‌نویس کتابخانۀ دانشگاه استانبول، شمارۀ F766، کتابت‌شده حوالی نیمۀ سدۀ هشتم هجری. مستوفی، ابوالفضل یوسف بن علی (1368)، خردنمای جان‌افروز، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران، رجاء، 1368. مستوفی هروی، محمّد بن احمد (مترجم) (1374)، الفتوح، اصل عربی از ابومحمّد احمد بن علی اعثم کوفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، علمی و فرهنگی. نصرالله منشی، ابوالمعالی (1379)، ترجمۀ کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی، چاپ هیجدهم، تهران، امیرکبیر،. نظری، محمود (1388)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، جلد32، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،. نیشابوری، معین‌الدین محمّد (1359)، تفسیربصائریمینی، تصحیح علی رواقی، جلد1، تهران، بنیاد فرهنگ. ولائی، مهدی (1344)، فهرست کتابخانۀ آستان قدس رضوی، جلد6، مشهد، طوس. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 509 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 465 |
||