سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات158
تعداد شماره‌ها6,230
تعداد مقالات67,764
تعداد مشاهده مقاله115,193,748
تعداد دریافت فایل اصل مقاله89,941,881
واثق, محمود, محمدی, احد. (1399). نقد مبانی معرفتی مکتب پوزیتیویسم با تأکید بر علم جغرافیا. , 52(2), 733-758. doi: 10.22059/jhgr.2019.280845.1007923
محمود واثق; احد محمدی. "نقد مبانی معرفتی مکتب پوزیتیویسم با تأکید بر علم جغرافیا". , 52, 2, 1399, 733-758. doi: 10.22059/jhgr.2019.280845.1007923
واثق, محمود, محمدی, احد. (1399). 'نقد مبانی معرفتی مکتب پوزیتیویسم با تأکید بر علم جغرافیا', , 52(2), pp. 733-758. doi: 10.22059/jhgr.2019.280845.1007923
واثق, محمود, محمدی, احد. نقد مبانی معرفتی مکتب پوزیتیویسم با تأکید بر علم جغرافیا. , 1399; 52(2): 733-758. doi: 10.22059/jhgr.2019.280845.1007923

نقد مبانی معرفتی مکتب پوزیتیویسم با تأکید بر علم جغرافیا

پژوهشهای جغرافیای انسانی
مقاله 19، دوره 52، شماره 2، تیر 1399، صفحه 733-758    اصل مقاله (794.61 K)
نوع مقاله: بنیادی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhgr.2019.280845.1007923
نویسندگان
محمود واثق* 1؛ احد محمدی2
1استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
2دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
چکیده
پوزیتیویسم یکی از مکاتب فلسفی است که در ادبیات جغرافیایی در مکاتبِ محیط‏گرایی، علم فضایی، جغرافیای رفتاری، و نگرش سیستمی تأثیرگذار بوده است. این رویکرد در پیِ معرفت به فضای جغرافیایی از راه بنیان‏های تجربی و منطقِ ریاضی است. بر این اساس، جغرافیا دانشی عینی، مشاهده‏ای، کمّی، و استقرایی است و حاوی مشاهداتِ فارغ از نظریه و قضاوت‏های ارزشی است. بنابراین، جغرافی‏دانان؛ در پیِ کشف روابط علّیِ میان پدیده‏ها و ارائۀ آن در قالب «قوانینِ عام و فراگیرِ جغرافیایی» هستند. بر این اساس، جغرافی‏دانانِ پوزیتیویست، ضمن وداع با مباحث متافیزیکی و رو آوردن به «تجربۀ آزمون‏پذیر»، تجربه و آزمونِ تجربی را معیارِ معنی‏داری می‏دانند. بنابراین،به نفی فرضیه‏ها، مقولات، و پیش‏فرض‏ها می‏پردازند و شروع علم را با مشاهده می‏دانند و به نقش مسئله، فرضیه، و نقش فعال و خلاق محقق در روند تحقیق بی‏توجه‏‏اند. سپس، براساس مشاهدات انجام‏شده بر پایۀ استدلالِ استقرایی، برای دست‏یابی به قوانین به تعمیم(تعمیم‏های ناروا/ مسئلۀ استقرا) می‏پردازند که موجب خلط «روندوقانون» در جغرافیای تحصل­گرا شده است. در این راستا، در مقالۀ حاضر، گزاره‏های متعدد جغرافیایی بررسی شد. بنابراین، بکارگیری رویکرد پوزیتیویسم به‏دلیل اشکالات فوق، به‏عنوان رهیافتی علمی، با مشکلات جدّی مواجه است. بنابراین، فاقد قابلیت­هایِ لازم برای بکارگیری آن در حوزۀ مطالعات جغرافیایی در مرحلۀ «داوری» به‏عنوان یک رویکرد و روش «علمی» است. هدف اصلی از مقالۀ حاضر، که با رویکردی رئالیستی و نگرش عقلانیت انتقادی نوشته شده، بررسی و واکاوی این مطلب از منظر تحلیل‏های منطقی و معرفت‏شناختی است.
کلیدواژه‌ها
پوزیتیویسم خام؛ پوزیتیویسم منطقی؛ تحلیل معرفت‏شناختی؛ جغرافیا؛ خلط روند و قانون
عنوان مقاله [English]
A Critique of the Epistemological Principles of Positivism with an Emphasis on Geography
نویسندگان [English]
M. Vasegh1؛ ahad mohamadi2
2PhD in political geography, Faculty of Geography, university of Tehran
چکیده [English]
Extended Abstract
Introduction
In scientific research, the provision of satisfactory explanations for the recognition of phenomena and the application of results obtained from this recognition in problem solving and in meeting human needs are only possible when the scientific research process falls within the framework of a systematic pattern of a proper methodology. In the meantime, the experientialism and positivism approaches which gained considerable successes in scientific discoveries during the Renaissance turned into undisputed approaches in the field of scientific methodology by the early nineteenth century and spread out the naturalistic worldview on all scientific fields, on both natural and human sciences. However, since the beginning of the nineteenth century up to the present, by the emergence of certain problems and failures in epistemological assumptions, as well as the emergence of numerous political and social crises due to the extreme scientism, gradually, the principles and assumptions of experientialism has faced with many questions and raised grave doubts; and ultimately it resulted in a new methodology called “hermeneutic and interpretive methodology” in the human sciences. In this paper, we are going to examine the nature of positivism and the effect of this school of thought in geography, and to provide an epistemological analysis of this school of thought from the viewpoint of critical rationalism.
Methodology
The present research is placed among theoretical and fundamental research, due to its philosophical and logical nature. This is a descriptive-analytical (logical) research and the analyses are performed based on logical reasoning. For this reason, the topics and contents discussed in this collection are considered as documentary and library research.
Result and Discussion
In the 1950s and 1960s, geographers focused on positivist attitudes in scientific explanation of geographic issues. In this regard, positivism tries to acquire knowledge of the geographical space through empirical foundations and mathematical logic besides through validation and using quantitative methods it seeks to establish rules that can explain spatial dispersion and in general, to base geography on certain theories which has mathematical precision and to formulate them according to mathematical models and calculations. Therefore, in this approach, correlation and experiments are used to reduce the complex interactions between components, which include empirical tests, random samples, controlled variables (independent, dependent and moderator), control groups, and so on. In this regard, positivist schools in geography such as environmentalism, spatial science, behavioral geography, and systemic attitudes were discussed. Generally, in the mentioned schools, the features can be characterized as follows: the use of statistical and quantitative methods, mathematics and computer in analyzes, the use of abundant models, the belief in the existence of definitive scientific laws of geography and the use of mechanical language, efforts to build public laws in the form of systematic study, the existence of a single method for natural and social sciences, the existence of experimental ground in geographic research, causal explanations, the belief in technical knowledge, the use of abundant maps, as well as mental maps in place and space, The use of questionnaires and perceptual-cognitive tests, Statistical measurements and Generalization inductive, the application of definitive laws and principles in systematic geography in various subjects on a global scale and dependent on natural social laws, the existence of the certain of law for all natural and human phenomena in the system attitude and in general The emphasis on experimentation and measurement and generalization as "scientific standards", the use of "experience" as the main source of positivity of geographic realities, the look of the earth as a coherent and natural system and one coherent as an ecosystem. Then by representing multiple geographical propositions we showed how this approach makes gross generalization while it mixing “trends with laws”. In general, positivism in terms of ontology, believes in realism (objectivism) and the separation of the subject and the object; moreover, it is an objectivist theory in terms of epistemology; that means it seeks to discover the absolute knowledge in relation to an objective reality; and in methodology it tries to find causal explanations based on induction and empirical generalizations.
Conclusion
Positivism is one of the most important philosophical schools that affected the literature of geography and has been influential in schools such as environmentalism, spatial science, behavioral geography, and system attitude. This approach involves knowledge of the geographic space through the empirical foundations and mathematical logic. Accordingly, geography is objective, observational, quantitative and inductive, and contains theory-independent observations and value judgments; therefore, geographers seek to discover the causal relationships that exist among the phenomena and to represent them in the form of “general and universal laws of Geography”. The objectivity of science in the inductive view of the fact is that both observation and inductive reasoning are objective and the truth of observational propositions can be demonstrated by observing all its senses. As a consequence, the positivist geographers reject metaphysical discussions and turn towards the “testable experience”, consider the experience and the empirical testing as a criterion for scientific validity, thus they negate the hypotheses, categories, and presuppositions and assert that the science begins with observation and they do not consider the role of problem and hypothesis or the active and creative role of the researcher in the research process; and then, they make generalization in terms of observations that were made on the basis of inductive reasoning in order to lay down laws which causes the mixing of “trend with law” in the positivist geography; correspondingly, in this paper, several geographic propositions were examined. Therefore, the application of positivism due to the above mentioned problems is faced with serious problems as a scientific approach in the field of geography. Hence, this approach lacks the efficiency and the necessary capabilities in order to be applied in the field of geographic studies as a “scientific” approach and methodology.
کلیدواژه‌ها [English]
naive positivism, logical positivism, epistemological analysis, to mixing trend with law, geography
مراجع
  1. احمدی، علی، 1395، رویکرد ادراکی به محیط در جغرافیای رفتاری، فصل‏نامۀ رشد آموزش جغرافیا، دورۀ 31، ش 1، صص 44-51.
  2. افروغ، عماد، 1389، رئالیسم انتقادی؛ اندیشۀ رهایی‏بخش، روزنامۀ شرق، شمارۀ پیاپی 1055، تاریخ 15/6/89، ص 20.
  3. برادن، کتلین و شلی، فرد، 1383، ژئوپلیتیک فراگیر، ترجمۀ علیرضا فرشچی و حمیدرضا رهنما، تهران: انتشارات دورۀ عالی جنگ.
  4. بهفروز، فاطمه، 1370، بررسی‏های ادراک محیطی و رفتار در قلمرو مطالعات جغرافیای رفتاری و جغرافیای انسانی معاصر، فصل‏نامۀ تحقیقات جغرافیایی، ش 20، صص 31-40.
  5. بیک‏محمدی، حسن، ۱۳۸۷، مقدمه‏ای بر تاریخ علم جغرافیا، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
  6. پوراحمد، احمد، 1386، قلمرو و فلسفۀ جغرافیا، چ ۲، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. توانا، محمدعلی، 1393، پارادایم واقع‏گرایی انتقادی در فراسوی اثبات‏گرایی و هرمنوتیک: به سوی روش‏شناسی میان‏رشته‏ای، فصل‏نامۀ مطالعات میان‏رشته‏ای در علوم انسانی، دورۀ 7، ش 1، صص 27-56.
  8. حاتمی‏نژاد، حسین، 1393، موضوع‏شناسی تطبیقی رویکردهای لیبرال و رادیکال به جغرافیا، برگرفته از مجموعه مقالات جستارهایی در فلسفۀ جغرافیا، تهران: انتشارات انجمن ژئوپلیتیک ایران.
  9. حافظ‏نیا، محمدرضا و کاویانی‏راد، مراد، 1393، فلسفۀ جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
  10. حرّی، عباس، 1383، وجه معرفت‏شناختی پوزیتیویسم منطقی و جایگاه آن در مطالعات کتابداری و اطلاع‏رسانی، فصل‏نامۀ اطلاع‏شناسی، س ۱، ش 3، صص 5-16.
  11. حسینی‏ شاهرودی، مرتضی، 1382، معرفی و نقد پوزیتیویسم منطقی، فصل‏نامۀ الهیات و حقوق، مجلۀ تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 7 و 8 ، صص 127-174.
  12. حقیقت، صادق، 1391، روش‏شناسی علوم سیاسی، چ ۲، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
  13. خرّم‏شاهی، بهاءالدین، 1389، پوزیتیویسم منطقی، چ ۴، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  14. خندان، علی‏اصغر، 1393، منطق کاربردی، چ ۱۰، تهران: سمت و مؤسسۀ فرهنگی طه.
  15. دروئو، ماکس، 1374، جغرافیای انسانی، ترجمۀ سیروس سهامی، تهران: رایزن.
  16. دُفارژ، فیلیپ مورو، 1392، فرهنگ ژئوپلیتیک، ترجمۀ سیدحامد رضیئی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
  17. دوروسنی، ژوئل و بیشون، جون، 1370، روش تفکر سیستمی، ترجمۀ امیرحسین جهانبگلو، تهران: پیشبرد.
  18. دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت، 1390، نظریه‏های متعارض در روابط بین‏الملل، ترجمۀ وحید بزرگی و علیرضا طیّب، چ ۶، تهران: قومس.
  19. زرشناس، شهریار، 1370، بنیادهای فلسفی پوزیتیویسم، دوماه‏نامۀ سورۀ اندیشه، دورۀ اول، ش 31، صص 14-19.
  20. سروش، عبدالکریم، 1358، دانش و ارزش، چ ۲، تهران: انتشارات یاران.
  21. سروش، عبدالکریم، 1374، درس‏هایی در فلسفۀ علم‏الاجتماع(روش تفسیر در علوم اجتماعی)، تهران: نشر نی.
  22. شکویی، حسین، 1382، اندیشه‏های نو در فلسفۀ جغرافیا، ج ۱، چ ۶، تهران: انتشارات مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
  23. شکویی، حسین، 1384، شناخت و فلسفۀ جغرافیا، چ ۱۱، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
  24. شکویی، حسین، 1389، جغرافیای کاربردی و مکتب‏های جغرافیایی، چ ۸، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی (به‏نشر).
  25. شکویی، حسین، 1385، اندیشه‏های نو در فلسفۀ جغرافیا(جلد دوم)؛ فلسفه‏های محیطی و مکتب‏های جغرافیایی، چ ۳، تهران: انتشارات مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
  26. شورچه، محمود، 1394، مکتب‏های جغرافیایی(از آغاز تا کنون)، تهران: انتشارات پرهام نقش.
  27. صادقی، رضا، 1394، آشنایی با فلسفۀ علم معاصر، تهران: سمت.
  28. علیزاده، عبدالرضا و دیگران، 1388، جامعه‏شناسی معرفت؛ جستاری در تبیین رابطۀ «سیاست و کنش اجتماعی» و «معرفت‏های بشری»، زیر نظر محمد توکل، چ ۳، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  29. فرشاد، مهدی، 1362، نگرش سیستمی، تهران: امیرکبیر.
  30. فرید، یدالله، 1385، سیر اندیشه در قلمرو جغرافیای انسانی، چ ۶، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
  31. فنّی، زهره، 1385، مقدمه‏ای بر تاریخ علم جغرافیا، چ ۳، تهران: امیرکبیر.
  32. قائمی‏نیا، علی‏رضا، 1382، دو نوع رئالیسم: خام و انتقادی، فصل‏نامۀ ذهن، ش 14، صص 27-40.
  33. کاپلان، دیوید و دیگران، 1391، جغرافیای شهری، ترجمۀ حسین حاتمی‏نژاد و عبدالمطلب برات‏نیا، تهران: سمت.
  34. کاپلان، رابرت، 1393، انتقام جغرافیا، ترجمۀ محمدحسن خضری و محبوبه نیک‏فرجام، تهران: نشر انتخاب.
  35. کاظمی، علی‏اصغر، 1387، روابط بین‏الملل در تئوری و عمل، چ ۵، تهران: نشر قومس.
  36. گیلیس، دانالد، 1391، فلسفة علم در قرن بیستم، ترجمۀ حسن میانداری، چ ۵، تهران: سمت.
  37. لاکوست، ایو، 1391، از ژئوپلیتیک تا چشم‏انداز؛ فرهنگ جغرافیا، ترجمۀ سیروس سهامی، مشهد: پاپلی.
  38. متیوز، جان و هربرت، دیوید، 1391، مبانی علم جغرافیا، ترجمۀ وحید ریاحی، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم.
  39. محمدپور، احمد؛ علیزاده، مهدی و رضایی، مهدی، 1390، مقدمه‏ای بر بنیان‏های فلسفی و روش‏شناختی رئالیسم انتقادی، دوفصل‏نامۀ اسلام و علوم اجتماعی، س 3، ش 5، صص 79-106.
  40. نبوی، لطف‏اله، 1389، مبانی منطق و روش‏شناسی، چ ۲، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
  41. نیک‏خواه‏ قمصری، نرگس و کاظمی ‏آرانی، فاطمه، 1391، تأملی بر روش‏شناسی در علوم انسانی، فصل‏نامۀ حکمت اسراء، س 5، ش 2، شمارۀ پیاپی 14، صص 155-186.

42. Ahmadi, A., 2016, Perceptual approach to environment in behavioral geography, Geography Roshd Magazine, Vol. 31, No. 1, PP. 44-51 [In Persian].

43. Afrouq, E., 2010, Critical Realism; Liberating Thought, Sharq Daily, 1055, dated Sep. 6, 2010, P. 20 [In Persian].

44. Braden, K. and Shelley, F., 2004, Engaging geopolitics, Translator: Farshchi Alireza & Rahnama, Hamidreza, Tehran: High course war publications [In Persian].

45. Behforouz, F., 1991, Study of environmental perception and behavior in the field of behavioral geography and contemporary human geography, Geographical Researches quarterly journal, No. 20, PP. 31-40 [In Persian].

46. Beik-mohammadi, H., 2008, An Introduction to the History of Geography, Isfahan: Isfahan University Press [In Persian].

47. Pourahmad, A., 2007, The realm and philosophy of geography, Second Edition, Tehran: University of Tehran press [In Persian].

48. Tavana, M. A., 2014, The critical realism paradigm beyond positivism and hermeneutics: towards interdisciplinary methodology, Interdisciplinary Studies in the Humanities, Vol. 7, No. 1, PP. 27-56 [In Persian].

49. Hataminejad, H., 2014, Comparative Subjectology of Liberal and Radical Approaches to Geography, Selected Articles from Essays on the Philosophy of Geography, Tehran: Iranian Association of Geopolitics Press [In Persian].

50. Hafeznia, M. R. and Kaviani Rod, M., 2014, Philosophy of political geography, Tehran: Research Institute of Strategic Studies Publications [In Persian].

51. Horri, A., 2004, The epistemological aspect of logical positivism and its place in library and information studies, Informology, Vol. 1, No. 3, PP. 5-16 [In Persian].

52. Hosseini-e-Shahroudi, M., 2003, Introduction and critique of logical positivism. Theology and Law, Razavi University of Islamic Sciences, No. 7- 8, PP. 127-174 [In Persian].

53. Haghighat, S., 2012, Methodology of Political Science, Third Edition, Qom: Mofid University Press [In Persian].

54. Khorramshahi, B. A., 2010, Logical Positivism, Fourth Edition, Tehran: Elmifarhangi Publishing Company [In Persian].

55. Khandan, A. A., 2014, Practical logic, Tenth Edition, Tehran: Samt publications [In In Persian].

56. Derrav, M., 1995, Geographie humaine, Translator: Syrus Sahami, Tehran: Raaizan [In In Persian].

57. Defarges, P. M., 2013, Dictionnaire de Geopolitique, Translator: Hamed Raziei, Tehran: Farhang-e-Moaser [In Persian].

58. De Rosnay, J. and Beishon, J., 1991, Systems Thinking, Translator: Amir Hussein Jahanbaglou, Tehran: Pishbord [In Persian].

59. Dougherty, J. and Pfaltazgraff, R., 2011, Contending Theories of International Relations, Translator: Vahid bozorgi & Alireza Taiyyeb, 6th Edition, Tehran: Goomes publishing company [In Persian].

60. Zarshenas, S., 1991, Philosophical Foundations of Positivism, Soore Andisheh Bimonthly, Vol. 1, No. 31, PP. 14-19. [In Persian].

61. Soroush, A. K., 1978, Knowledge and Value, Second Edition, Tehran: Yaran Publications [In Persian].

62. Soroush, A. K., 1994, Lessons in Social Philosophy (Method of Interpretation in the Social Sciences), Tehran: Ney publications [In Persian].

63. Shakuie, H., 2006, New trends in the philosophy of Geography (Volume I), Sixth Edition, Tehran: Gitashenasi Geographical & Cartographic Institute press [In Persian].

64. Shakuei, H., 2005, Recognition and Philosophy of Geography, 11th Edition, Tehran: Payam-e-Noor University Press [In Persian].

65. Shakuei, H., 2010, Applied Geography and Schools of Geographical, 8th Edition. Mashhad: Astan Qods Razavi (Behnashr) [In Persian].

66. Shakuie, H., 2006, New trends in the philosophy of Geography (Volume II); Environmental philosophies and geographical schools, Third Edition, Tehran: Gitashenasi Geographical & Cartographic Institute press [In Persian].

67. Shourche, M., 2015, Geographical Schools, Tehran: Paraham Naghsh Publication [In Persian].

68. Sadegi, R., 2015, An Introduction to Contemporary Philosophy of science, Tehran: Samt Publications [In Persian].

69. Alizadeh, A. R. et al., 2009, Sociology of Knowledge; A Study on the Relationship between Politics and Social Action and Human Knowledge, Third Edition, Qom: Research Institute of Higher Education and Universities [In Persian].

70. Farshad, M., 1983, System Attitude, Tehran: Amir Kabir [In Persian].

71. Farid, Y. A., 2006, Evolotion de la pensee dans le domaine de la geographie humaine, 6th Edition, Tabriz: Tabriz University Press [In Persian].

72. Fanni, Z., 2006, Introduction to the History of Geography, Third Edition, Tehran: Amir Kabir Publishing [In Persian].

73. Ghaeminia, A. R., 2003, Two types of Realism: naive and Critical, Mind quarterly, No. 14, PP. 27-40. [In Persian].

74. Kaplan, D. et al., 2012, Urban Geography, Translator: Hussein Hataminejad & Abdolmotaleb Baratnia, Tehran: Samt [In Persian].

75. Kaplan, R., 2014, The Revenge of Geography, Translator: Mohammad hassan Khezri & Mahbobeh Nikfarjam, Tehran: Neshr-e-Entekhab [In Persian].

76. Kazemi, A. A., 2008, International Relations in Theory and Practice, 5th Edition, Tehran: Goomes publishing company [In Persian].

77. Gillies, D., 2012, Philosophy of Science in the Twentieth Century, Translation by Hassan Myandari, Fifth Edition, Tehran: Samt Publishing [In Persian].

78. Lacoste, Y., 2012, De la geopolitique aux paysages: dictionnaire de la geographie, Translated by Sahami, Syrus, Mashhad: Papoli Publication [In Persian].

79. Matthews, J. and Herbert, D., 2012, Geography: A Very Short Introduction, Translator: Vahid Riahi, Tehran: Tarbiat Moallem University Press [In Persian].

80. Mohammadpour, A.; Alizadeh, M. and Reziei, M., 2011, Introduction to the philosophical and methodological foundations of critical realism, Biannual journal of Islam and Social Sciences, Vol. 3 No. 5, PP. 79-106 [In Persian].

81. Nabavi, L. A., 2010, The elements of logic and methodology, 2nd edition, Tehran: University of tarbiat modares publications. [In Persian].

82. Nikkhah Gamsari, N. and Kazemi-Arani, F., 2012, Reflection on methodology in human sciences, Isra Hikmat, Vol. 5, No. 2, PP. 155-186 [In Persian].

83. Harvey, D., 1969, Explanation in Geography, Edward Arnold, London.

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 797
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 673


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب