تعداد نشریات | 161 |
تعداد شمارهها | 6,533 |
تعداد مقالات | 70,518 |
تعداد مشاهده مقاله | 124,133,351 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,239,368 |
دانش نامشناسی و پژوهشهای علوم تاریخی | ||
پژوهشهای علوم تاریخی | ||
مقاله 9، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 20، اسفند 1398، صفحه 143-166 اصل مقاله (1.24 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2019.284208.473140 | ||
نویسندگان | ||
عمادالدّین شیخ الحکمایی* 1؛ رامینا رضوان2 | ||
1پژوهشگر مؤسسه باستانشناسی دانشگاه تهران | ||
2دانشآموختۀ کارشناسی ارشد ایرانشناسی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
نامشناسی (Onomastics)، دانش مطالعة نامهاست از هر نوع و در هر دورة تاریخی که باشند. هدف این دانش، اسامی خاص و در واقع هرچیزی است که نامی بر آن تعلق گیرد. موضوع این دانش میتواند حوزههای گوناگون با اهداف گستردة پژوهشی باشد. هدف از نگارش این مقاله تبیین جنبههای گوناگون نامشناسی و بیان دانشهای مرتبط با آن و همچنین توضیح ضرورت پرداختن به این دانش است. نشاندادن پیشینة توجه به این موضوع بهصورت مستقیم و غیرمستقیم و روشنساختن جایگاه این دانش در مطالعات علمی ایران، هدف دیگر نگارش این مقاله است. ازآنجاکه شیوة نامگذاری با جغرافیا، زبان، دین و زمان تغییر میکند، بررسی روند این تغییرات در زمانها و مکانهای گوناگون میتواند در مسائل مختلف کارگشا باشد. درحقیقت آنچه سبب اهمیت «اسامی خاص» میشود، کارکردهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، تاریخی، زبانشناسی، سندشناسی، باستانشناسی و شاخههای بسیار دیگر است که میتواند نتایج مهم و کاربردی ازجمله روشنشدن علت تغییر نامهای افراد و اماکن در دورههای تاریخی مختلف و همچنین میزان نفوذ زبانهای گوناگون در جغرافیایی خاص و بسیاری نتایج دیگر را بهدستدهد. همچنین نامشناسی در ایران نیازمند پژوهشهای بیشتر در شاخههای گوناگون است؛ چراکه بیشتر تحقیقات نامشناسی انجامشده دربارۀ اسامی ایران اسلامی به دورة معاصر اختصاص دارد و به پیش از این دوره، کمتر توجه شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
اونوماستیک؛ نامهای اشخاص؛ نامهای جغرافیایی؛ اسامی خاص؛ القاب تاریخی؛ دانش نامشناسی | ||
عنوان مقاله [English] | ||
Onomastics and Historical Sciences Studies | ||
نویسندگان [English] | ||
Emad ad-Din Sheikh al-Hokamaee1؛ Ramina Rezvan2 | ||
1Researcher in Institute of Archeology, University of Tehran | ||
2MA. Graduate of Science in Iranian Studies , University of Tehran | ||
چکیده [English] | ||
Onomastics (or onomatology) refers to the study of proper names of any kind including the names of people (anthroponyms) and places (toponyms). The purpose of this article is to explain different aspects of onomastics and its related knowledge, as well as its necessity and importance. Scrutinizing onomastics research background and the status of this knowledge in scientific studies of Iran is the other purpose of this article. Since names change with geography, language, religion, and time, studying the process of these changes at different historical periods and geographical areas can answer many questions. In fact, the importance of Onomastics is its secondary functions, such as cultural, social, political, and historical ones, which can have important results. For instance, it can determine the reasons for the changes in the names of people and places in different historical periods as well as the extent of the influence of different languages in a particular geographical area. It is important to consider that onomastics in Iran requires further research in various branches; because most of the studies on names are devoted to the contemporary period and the names before this period have been given less attention. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Onomastics, Iranian anthroponyms, Iranian toponyms, Iranian proper names, Iranian historical titles | ||
مراجع | ||
ابنفوطی، عبدالرزاق بن احمد، مجمعالآداب فی معجم القاب، تصحیح محمّد کاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416. ابنکلبی، هشام بن محمّد، جمهرۃالنسب، تحیح حسن ناجی، بیجا، عالمالکتب، 1407. ابنماکولا، الامیر الحافظ علی بن هبـﺔ الله ابن نصر، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسما و الاکنی و الانساب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411. اعتمادالسلطنه، محمّدحسنخان وزیر، خیرات حسان؛ زندگینامة زنان مشهور، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1394. اعلمی حائری، محمدحسین، تراجم أعلام النساء، بیروت، مؤسسـﺔ الاعلمی للمطبوعات، بیتا. افشار، ایرج، «کِلک ایرانشناسی؛ تازهها و پارههای ایرانشناسی (7)»، کلک، ش67، 102-134، 1374. ـــــــــــــ و کریم سلیمانی، القاب رجال دورة قاجار، تهران، نشر نی، 1379. ـــــــــــــ، فهرست مقالات فارسی در زمینة تحقیقات ایرانی، جلد5، تهران، علمی و فرهنگی، 1384. افشار، سمیه و سیّدمحمود نجاتی حسینی، «تحول نامگذاری فرزندان در شهر تهران»، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، ش3، 141-158، 1388. امین، سیّدحسن، «ایرانشناسی؛ القاب، بازتاب طبقاتی و فرهنگی در نامگذاریها»، ماهنامة حافظ، ش29، 6-21، خرداد 1385. ـــــــــــــ، «بدیعالزّمان فروزانفر؛ مطالعهای در جامعهشناسی، نام، نام خانوادگی و لقب»، ماهنامة حافظ، ش40، 10- 19، اردیبهشت 1386. بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرون 12، 13 و 14، تهران، زوار، 1378. ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمـﺔالدّهرفیمحاسنأهلالعصر، شرح و تحقیق مفیدمحمّد قمیحه، تصحیح و گردآوری ابراهیم شمسالدّین، بیروت، دارالکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، 1420. حاجیخلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشفالظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا. حافظیان، ابوالفضل، رسائل فی درایة الحدیث، قم، مؤسسة علمی فرهنگی دارالحدیث، 1390. حسون، محمّد و ام علی مشکوة، اعلام النساء المؤمنات، تهران، اسوه، 1421. دادبه، اصغر، عبدالله مسعودی آرانی و میرزا ملّااحمد، «تذکرهنویسی»، دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر محمّد کاظم موسوی بجنوردی، جلد14، تهران، دایرۃالمعارف بزرگ اسلامی، 1385. دارقطنی، علیبن عمر، المؤتلفوالمختلف، تصحیح موفق بن عبدالله، بیروت، دارالمغرب اسلامی، 1406ق. دانش، یونس و علیاکبر قربانی، «بررسی عوامل فرهنگی-اجتماعی مؤثر بر نامگزینی کودکان توسط خانوادههای ایرانی (مطالعة موردی استان هرمزگان)»، مشارکت و توسعة اجتماعی، ش3 و 5، 87-109، 1396. دریایی، شهره و مرضیه هدایت، فهرست مستند مشاهیر و مؤلفان، تهران، سازمان اسناد و کتابخانة ملّی، 1376. دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377. ذاکرالحسینی، محسن، دانشنامة جهان اسلام، جلد16، زیرنظر غلامعلی حدّاد عادل، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1393. رابینسون، ج. استوارت، باقر قربانیزرّین و افسانه منفرد، دانشنامة جهان اسلام، جلد6، زیرنظر غلامعلی حدّاد عادل، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1393. الراضی العبدالله، شیخ حسین، تاریخ علم الرجال، بیروت، مؤسسـﺔ البلاغ، 2001. رجبزاده، احمد، تحلیل اجتماعی نامگذاری؛ بررسی موردی اراک، همدان، بوشهر، تهران، روش، 1378. رحیمیفر، مهناز و سعیداف عبدالقهار، «موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه به استناد وقفنامهها»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش12،41-70، 1392. رضوان، رامینا، «تحلیل آماری نامهای موجود در اسناد بقعة شیخ صفیالدّین اردبیلی و بررسی آنها درجهت بازنمایی تاریخ و فرهنگ ایران قرون 8-12ق.»، پایاننامۀ کارشناسیارشد، استاد راهنما رسول جعفریان، دانشگاه تهران، 1397. سبحانی، شیخ جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، مرکز مدیریت حوزة علمیه، 1369. سلطانالقرایی، صادق، «اسامی اشهر و القاب دورة ناصرالدّین شاه»، پایاننامۀ کارشناسیارشد، استاد راهنما کامران فانی، دانشگاه تهران، 1355. سلیمانی، کریم، «القاب دورة قاجاری، مستخرج از نُه سرگذشتنامه و خاطرات»، پایاننامۀ کارشناسیارشد، استاد راهنما ایرج افشار، دانشگاه تهران، 1369. سمعانی، عبدالکریم بن محمّد، الانساب، تصحیح عبدالرّحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد، مجلس دایرۃالمعارف عثمانیه، 1382ق. شاهنواز، پریناز، «القاب دولتی، علمی، ادبی و مذهبی در دورة قاجاریه»، پایاننامۀ کارشناسیارشد، استاد راهنما ایرج افشار، دانشگاه تهران، 1352. شروانی، جمال خلیل، نزهـﺔالمجالس، تصحیح و مقدمه و حواشی محمّدامین ریاحی، تهران، مهارت، 1375. شفیعیکدکنی، محمّدرضا، «جامعهشناسی نامهای تاریخ اسلام»، روزنامة اطلاعات، ش23754، 6، 1385. شعیبی عمرانی، محیا، «فرامین انتصاب در عصر ناصری (القاب و مناصب درباری)»، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما رسول جعفریان، دانشگاه تهران، 1393. شیخالحکمایی، عمادالدّین، «کاتبان و قاضیان اسناد بقعة شیخ صفیالدّین اردبیلی اسناد قرن6- 10ق؛ پیشنهادی برای فهرستنویسی و مستندسازی اسامی»، نامة بهارستان، ش4، 137-152، 1380. ـــــــــــــ، فهرست اسناد بقعة شیخ صفیالدّین اردبیلی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1387. ـــــــــــــ، «مترجم تاریخ سلانیکی کیست؟»، گزارش میراث، ش50 و 51، 10-12، 1391. شیمل، آنه ماری، نامهای اسلامی، ترجمۀ گیتی آرین، تهران، کتابخانة ملّی، 1376. صادقی، مصطفی، «دشواری نامها در پژوهشهای تاریخی»، پژوهش و حوزه، ش13 و 14، 111-136، 1382. صفتگل، منصور، ساختار نهاد و اندیشۀ دینی در ایران عصر صفوی؛ تاریخ تحولات دینی ایران سدههای 10-12ق، تهران، رسا، 1389. صفری، جواد، «تبیین جامعهشناختی نامگذاری فرندان (مطالعۀ موردی شهرستان لامرد)»، پایاننامۀ کارشناسیارشد، استاد راهنما مهدی ادیبی، دانشگاه اصفهان، 1389. طوسی، محمّد بن حسن، رجال طوسی، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، الإسلامی، 1427. عوتبی صحاری، سلمه بن مسلم، الانساب، مسقط، وزارت التراث القومی و الثقافه، 1427. فرشیدورد، میرخسرو و ساره زیرک، «لقب و لقبگذاری در ایران»، مجلۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 87-99، 1381. فیض، سهیلا، «بررسی زبانشناختی و جامعهشناختی سیر تحولات و گرایشهای والدین برای نامگذاری فرزندان در شهر شیراز»، پایاننامۀ کارشناسیارشد، استاد راهنما حمید زاهدی، دانشگاه شیراز، 1383. کتبی، محمد بن شاکر، فواتالوفیات، تصحیح ابن خلکاناحمد بن محمّد و احسان عبّاس، بیروت، دارصادر، بیتا. گلچین معانی، احمد، تاریخ تذکرههای فارسی، تهران، سنایی، 1363. معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزههاى علمیه خواهران، بانوان عالمه و آثار آنها، قم، مرکز مدیریت حوزههاى علمیه خواهران، 1379. مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورة قاجار، تهران، زوار، 1341. معین، محمّد، فرهنگ فارسی معین، تهران، کتاب راه نو، 1381. میردامادی، مجتبی، علم رجال و درایه، تهران، میراث فرهیختگان، 1396. نجاری، مهدی، چگونگی اعطای القاب مشابه در دورة قاجار (مطالعة موردی لقب مشیرالدوله)، تهران، ندای تاریخ، 1394. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تصحیح موسی شبیری زنجانی، قم، الإسلامی، 1365. نوایی، عبدالحسین، رجال کتاب حبیب السیر (از حملة مغول تا مرگ شاه اسماعیل اوّل)، ویراستاری طاهره عدل، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379. ندیم، مصطفی، «نظام نامگذاری غیررسمی عامه در میان جزیرهنشینان قشم»، نامة انسانشناسی، ش7، 147-160، 1384. نفیسی، علیاکبر (ناظمالاطبا)، فرهنگ نفیسی (ناظمالاطبا)، تهران، خیام، 1355. وحیدنیا، سیفالله، «لقب در عصر قاجار»، ماهنامة حافظ، ش2، 42-45، 1383. هاشمی، سروش، «چند نکته در سندپژوهی و نقدی بر بازخوانی (!) یک سند»، گزارش میراث، ش19 و 20، 19-21، 1387. یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، تصحیح احسان عبّاس، بیروت، دارالمغرب اسلامی، 1993. Zgusta, Ladislav, “Name”, https://www.britannica.com/topic/name, 2014.
Bruck, Gabriel; Barbara Bodenhorn, The Anthropology of Names and Naming, Cambridge, Cambridge University, 2006.
Coates, Richard; “What is Onomastics?”, https://icosweb.net/what-is-onomastics/
“Namenkunde”, https://www.duden.de/node/101254/revision/101290, 2019.
Gronke, Monika, Derwische im Vorhof der macht: Social und Wirtschaftsgeschichte Norddwestiran im 13. und 14. Jahrhundert, Stuttgart, Steiner, 1993.
Hajdú, Miháli, History of Onomastics, Budapest, (?), 7-45, 2003.
Hough, Carole; http://onomastics.co.uk/?
Justi, Ferdinand, Iranisches Namenbuch, Marburg, Hildesheim, 1936.
Musali, Namiq, “Şeyh Safį Türbesį’nįn Arşįv Belgelerįnde Türkҫe Şahis ve Unvan Adlari”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7, 172-194, 2016.
Liddell, Henry George and Robert Scott, A Greek English lexicon, New York, Harper, 1883.
“Onomastique”, Larousse pratique, dictionnaire de franҫais au quotidian, Larousse Ed., Paris, Larousse, 2003.
URL2: http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/ungegn/default.html
URL3: http://snsbi.org.uk/index.html
URL5: http://one-name.org/about-the-guild/what-is-a-one-name-study
URL6: http://www.norna.org/?q=content/what-norna
URL7: http://www.poms.ac.uk/about
URL8: https://www.ulsterplacename.org/
URL9: https://sites.google.com/site/ghanaplacenames/home
Webster, Merriam, “Onomastics”, Webster Nninth New Collegiate Dictionary, Massachusetts, Merrian Webster, 1988.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 923 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 806 |