بیگی, جمال. (1400). جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران. , 17(3), 725-770. doi: 10.22059/jorr.2020.292947.1008657
جمال بیگی. "جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران". , 17, 3, 1400, 725-770. doi: 10.22059/jorr.2020.292947.1008657
بیگی, جمال. (1400). 'جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران', , 17(3), pp. 725-770. doi: 10.22059/jorr.2020.292947.1008657
بیگی, جمال. جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران. , 1400; 17(3): 725-770. doi: 10.22059/jorr.2020.292947.1008657
جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکان‌سنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران
دانشیار، گروه آموزشی حقوق جزا و جرم شناسی، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران
چکیده
تشریع نهاد کفاره با خصوصیات و شرایط خاص فعلی تنها در حقوق اسلام صورت گرفته و وجوب کفاره در برخی گناهان و جرائم بر پایۀ آموزه‌های فقهی مؤید جزا بودن آن است و تعابیر به‌کاررفته در قرآن، سنت و کلام فقهای اسلامی هم بر مجازات بودن آن دلالت دارد. هرچند به‌دلیل وجوب برخی شرایط خاص مانند قصد قربت، نوعی عبادت هم به‌شمار می‌رود. خصوصیت بارز کفاره، فقدان ضمانت اجرایی بیرونی در آن است و ازاین‌رو نوعی خود کیفری محسوب می‌شود. کفاره اقسام و موجبات متعددی دارد. برخی از موجبات کفاره طبق قانون جرم محسوب می‌شود و دارای ضمانت اجرای رسمی است. برخی دیگر باوجود گناه بودن، فاقد ضمانت اجرای بیرونی بوده و برخی دیگر شامل اعمال سهوی یا عبادات فوت‌شده است که گناه محسوب نمی‌شوند. اهداف تشریع کفاره، بیشتر متوجه شخص بزهکار بوده و در جهت اصلاح و تربیت اوست. البته برخی اهداف اجتماعی هم در تشریع کفاره در سیاست جنایی اسلام وجود دارد که در نهایت به کاهش بزهکاری در جامعه منجر می‌شود و ازاین‌رو با برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، بایستی ادای این تکلیف الهی را همگانی کرد. این مقاله می‌کوشد با تبیین جایگاه کفاره و کارکردهای این نهاد در فقه اسلامی، کیف انگاری کفاره را به‌عنوان جلوه‌ای از کیفرهای شرعی در نظام حقوقی ایران امکان‌سنجی کرده و آن را به‌عنوان مکمل مجازات‌های اصلی پیشنهاد کند.
Place of Expiation in Islamic Jurisprudence and Feasibility of Penalizing in Iran Law
نویسندگان [English]
Jamal Beigi
Associate Professor, Department of Criminal Law & Criminology, Maragheh Branch, Islamic Azad University, Maragheh, Iran
چکیده [English]
Legislation of expiation with current special specifications and conditions has been accomplished only in Islamic law and the necessity of expiation in some sins and crimes based on jurisprudential teachings confirms that it is a punishment and also the interpretations used in the Quran, the Sunnah, and the words of Islamic jurists indicate that it is a punishment. Although, because of some specific conditions such as intention of Proximity to Allah it is also considered a kind of servitude. The outstanding specification of expiation is its lack of external executive guaranty, therefore it is considered a crime by itself. Expiation has different kinds and causes. According to law, some of the causes of expiation are regarded as crime and they have official guaranty. Some others, in spite of being sin, are devoid of external executive guaranty and some others include unintentional deeds or missed prayers which are not considered sin. The goals of canonization of expiation are mostly aimed at correcting and rehabilitating the criminal. Of course, some of the social objectives of canonization of expiation in Islamic criminal policy ultimately lead to a reduction of crime in the society. Therefore, this divine duty must be popularized through implementing educational and cultural programs. By specifying the place of expiation and its functions in Islamic jurisprudence, this article attempts to examine the feasibility of penalizing expiation as a manifestation of legal penalties in the penal system of Iran and to suggest this entity as a complementary punishment to the original ones.
کلیدواژه‌ها [English]
Crimes subject to atonement, Islamic jurisprudence, atonement, sins subject to atonement, Iranian penal system
مراجع
قرآن کریم
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن براج، قاضی عبدالعزیز (1406ق). المهذب، ج1، چ اول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد (1417ق). المغنی، محقق عبدالفتاح محمد حلو و عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، ج10، ریاض: دار عالم الکتب.
ابن اسحاق، ابراهیم (1405ق)، غریب الحدیث، ج 1، چ اول، مکه مکرمه، جامعة أم القرى.
اراکی، محمدعلی (1373). مناسک حج، تهران: اعتماد.
اردبیلی، محمدعلی (1380). حقوق جزای عمومی، ج2، چ سوم، تهران: میزان.
ــــــــــــــــــ (1394). حقوق جزای عمومی، ج3، چ نهم، تهران: میزان.
اسماعیل‌زاده، حسین (1375). «روابط حقوقی مسلمانان با کفار (2)»، فصلنامۀ پژوهشهای قرآنی، دورۀ2، ش 6-5، ص 417-408.
ایزدی‌فرد، علی‌اکبر؛ حسینی‌نژاد، سید مجتبی؛ حسینی، زینب‌السادات (1396). «وثاقت محمدبن سنان در ترازوی نقد و بررسی»، فصلنامۀ علوم حدیث، دورۀ 22، ش 84، ص 158-128.
ایمانی، عباس (1382). فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، چ اول، تهران: آریا.
بیگی، جمال؛ آشنا، حمید (1398). «جرم‌انگاری خشونت جنسی در روابط زناشویی با تکیه بر اسناد بین‌المللی حقوق بشری»، فصلنامۀ مطالعات بین‌المللی، دورۀ 16، ش 2، ص 142-115.
جبعی عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1381). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج1، چ اول، قم: مؤسسۀ گنج عرفان.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1381). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج3، چ اول، قم: مؤسسۀ گنج عرفان.
حر عاملی، محمدبن حسن (1416ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ج2، 14 و 22، قم: آل‌البیت لإحیاء التراث.
حلبی، ابوالصلاح (1407ق). الکافی فی الفقه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1418ق). مختلف الشیعه، ج4، چ دوم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج1، چ اول، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
رجائى، سید کاظم؛ با همکاری گـروه اقتصاد (1386). معجم موضوعی آیات اقتصادی قرآن، چ دوم، قم: مؤسسۀ آموزشى پژوهشى امام خمینى(ره).
رهبر، مهدی (1388). «ممنوعیت ازدواج با زن شوهردار و در عده»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی زنان، سال دوازدهم، ش45، ص 78-43.
ساردویی نسب، محمد؛ نعیمی، طاهره سادات؛ خادمی، مریم (1394). «واکاوی تطبیقی حرمت‌های ابدی ازدواج در فقه امامیه و زیدیه با رویکرد حقوقی»، دوفصلنامۀ فقه مقارن، دورۀ 3، ش5، ص 108-81.
سعادت‌فر، حسین (1390). کفاره در فقه امامیه و نقش حکومت اسلامی در نظا‌م‌مند کردن آن، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تبریز: دانشکدۀ الهیات دانشگاه تربیت معلم.
سلیمی، هادی؛ شکرانی، رضا؛ فریور، محسن (1398). «بررسی نهادینه‌سازی اطعام مسکین در بستر تاریخی نزول قرآن کریم»، فصلنامۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش43، ص 116-87.
صفایی، میکائیل (1396). بازخوانی مفهوم و مصداق اطعام طعام در کفاره، اولین کنفرانس پژوهش در فقه، حقوق و علوم اسلامی، تهران: شرکت توسعۀ دانش فرزانگان، 3شهریورماه.
ضیائی‌فر، سعید (1390). «رویکرد حکومتی در فقه»، فصلنامۀ علوم سیاسی، سال چهاردهم، ش 53، ص 31-7.
طباطبایی، سید محمدکاظم (1412ق). العروه الوثقی، ج2، چ دوم، قم: اسماعیلیان.
طباطبایی، محمدحسین (1378). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، ج6 و 19 چ شش، قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.
طبرسی، فضل بن حسن (1412ق). تفسیر جوامع الجامع، مصصح ابوالقاسم گرجی، ج۱، قم: حوزۀ علمیۀ قم.
طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، ج10، چ اول، بیروت: دار المعرفه.
طوسی، ابی جعفر محمدبن الحسن (شیخ طوسی) (1428ق). المبسوط، ج1 و 5، چ اول، قم: مؤسسۀ النشر اسلامی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1420ق). الخلاف، ج3 و 5، چ دوم، قم: مؤسسۀ النشر اسلامی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، المجلد الأول، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالکتاب العربی.
فاضل لنکرانى، محمد فاضل موحدی (1418ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله-الدیات، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع).
فتح‌اللهی، زهره؛ آیتی، سیدمحمدرضا؛ قنبری جهرمی، محمدجعفر؛ جعفری هرندی، محمد (1398). «تداول ثروت در دست اغنیا، نقض حقوق شهروندی»، فصلنامۀ اخلاق زیستی، ویژه‌نامۀ حقوق بشر و شهروندی، دورۀ 9، ش 38، ص 74-58.
فکری ارشاد، جهانگیر (1382). «توبه در ایران باستان»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، دورۀ 46، ش 189، ص 16-1.
فیض، علیرضا (1373). مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قطب راوندی، سعیدبن هبه‌الله (1405ق). فقه القرآن، مصحح احمد حسینی اشکوری، ج1، فم: کتابخانۀ عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
قمی، علی بن ابراهیم (1387). تفسیرالقمی، ج1 و 2، تصحیح و تعلیق سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
کاسانی، ابوبکربن مسعود (1409ق). بدایع الصنایع فی ترتیب الشرائع، ج7، چ اول، پاکستان: مکتبه الحبیبیه.
کلینی، محمدبن یعقوب (1393). مجموعه احادیث برگزیدۀ اصول کافی، ج7، ترجمۀ داود روحانی معین، چ6، قم: نشر طاووس بهشت.
ـــــــــــــــــــــــ (1386). اصول کافی، ترجمۀ صادق حسن‌زاده، ج1، 3 و 4، چ سوم، تهران: مؤسسۀ قائم آل محمد.
گرجی، ابوالقاسم (1365). گزارش کنفرانس اجرای حقوق کیفری اسلامی و اثر آن در مبارزه با جرائم، مقالات حقوقی، چ اول، تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مجلسی، محمدباقر (1391). مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج24، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1396). بحارالانوار، ج20، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مراد رودخانگی، حسن (1389). جرم‌شناسی احکام جزای نقدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
مرکز تحقیقات حج (1391). ادعیه و زیارات مدینه منوره و مکه مکرمه، تهران: مؤسسۀ فرهنگی و هنری مشعر.
مفتاح، احمدرضا؛ ربانی، محسن (1393). «مقایسۀ مفهوم فدیه در مسیحیت و شفاعت از نظر شیعه»، فصلنامۀ الهیات تطبیقی، سال پنجم، ش 12، ص 160-143.
مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن (1424ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، الجزء1، الطبعه الأولى، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مکارم شیرازى، ناصر (1380). تفسیر نمونه. ج1ف 2 و 23، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ (زیر نظر) (1385). دایره‌المعارف فقه مقارن، قم: مدرسۀ امام علی بن ابیطالب(ع).
مطیعی، محمد نجیب (1430ق). المجموع شرح المهذب للشیرازی مهذب؛ شرح فتح العزین شرح الوجیز تلخیص الحبیر فی شرح الرافعی الکبیر، ج19، قاهره: مکتبه التوفیقیه.
ملک افضلی اردکانی، محسن (1398). «رویکرد فقه حکومتی به کفاره قتل عمد و حکم استیفای آن از سوی دولت اسلامی پس از قصاص یا فوت قاتل»، فصلنامۀ فقه، سال بیست‌وششم، ش 2، ص 94-73.
موسوی خمینی، روح‌اله (امام) (1379). تحریر الوسیله، ج 1 و 2، چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی.
ــــــــــــــــــــــــــــ (1378). ولایت فقیه، چ نهم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
ــــــــــــــــــــــــــــ (1389). صحیفۀ امام: مجموعه آثار امام خمینی(س)؛ (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها)، ج21، چ پنجم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
محدثی، جواد (1396). حکمت‌های علوی: ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام علی(ع)، چ ششم، مشهد: آستان قدس رضوی، به‌نشر.
موسوی، سید محمد (1369). کفاره قتل، تعزیرات و گناهان کبیره در مذاهب اربعه و امامیه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1430ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج20، 33، 35 و 43، چ هفتم، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
یوسفی، فاطمه (1389). بررسی نقش و کارکردهای کفاره در سیاست کیفری اسلام، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه قم.
