استادیار، عضو هیأت علمی گروه حقوق، دانشگاه پیام نور تهران، ایران
چکیده
در فقه و حقوق اسلامی قسامه به‌عنوان یکی از ادلۀ اثبات دعوا، در جنایاتی مانند قتل، جرح و قطع عضو بیان شده است. در ابتدا به‌نظر می‌رسد با توجه به مجموعه احادیث و همچنین صبغۀ تاریخی در خصوص قسامه که شبهه و انکار هر فقیه و حقوقدان در این تأسیس فقهی، که قسامه دلیل اثبات است، بی‌مورد باشد. ازاین‌رو هدف از این پژوهش بررسی این شبهه است که چرا ائمه(ع) ضمن تأکید شدید بر تثبیت قسامه و بیان ماهیت خلاف قاعده بودن آن و احتمال تأسیسی بودن قسامه به‌عنوان دلیل شرعی، قسامه را منحصر به موارد خاص دانسته‌اند. مضافاً در این پژوهش بررسی ادلۀ مستندات قسامه و واکاوی احتمال دلیل نفی بودن آن و نیز تدقین بیشتر در احادیث وارده مورد مطالعه است. علاوه‌بر این موارد شایان ذکر است که در این پژوهش شرایط لوث و تعداد قسم‌های لازم در قتل، قطع و جرح بررسی نشده است. نتیجۀ پژوهش بیانگر این است که قسامه دلیل اثبات نیست و در این باره مشکلات و شبهات پیش روی اجرای قسامه شرح شد. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود که قانونگذار در این خصوص تدقیق و بررسی لازم را به‌عمل آورد و در قانون مجازات اسلامی تغییرات لازم را اعمال کند.
Assistant Professor, Department of Law, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]
In Islamic jurisprudence and law, Qasamah has been stated as one of the proofs of the lawsuit in crimes such as murder, wound, and amputation. Regarding the collection of the traditions of the infallibles and also the historical background about Qasamah, the doubt and the denial of any jurist and lawyer in this jurisprudential establishment, in which Qasamah is the reason of proof, seems unnecessary. Therefore, this research aims to examine the question of why the Imams (AS), while strongly emphasizing the consolidation of Qasamah and the expressing its irregular nature and the likelihood of establishing Qasamah as a legal reason, have been restricted Qasamah to specific cases. In addition, this research studies the evidences of Qasamah documentation and analyzes the possibility of the reason for its rejection, as well as further deduction in the traditions. It should also be mentioned that the research does not study the conditions of the lawth and the number of oaths necessary for murder, wound, and amputation of the organ. The result of the research shows that Qasamah is not a reason of proof. The problems and doubts about the implementation of Qasamah have been explained in this regard. Therefore, it is suggested that the legislator carries out the necessary examinations and makes the necessary changes in the Islamic Penal Code.
ابن‌حزم، ابومحمد على بن احمد بن سعید (بی‌تا). المحلّى فی شرح المجلّى (المحلى بالآثار)، محقق/گردآورنده: شاکر، احمد محمد، ج11، چ اول، بیروت: دارالجیل.
ابن‌فهد حلى، جمال‌الدین احمد بن محمد بن فهد اسدى (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، محقق/ مصحح: مجتبى عراقى، ج5، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌منظور، ابی الفضل جمال الدین محمد بن مکرم (1405ق). للسان الْعَرَب،ج12، چ اول،بیروت: نشر ادب الحوزه، المطبعة: دارالتراث العربی.
احمدی، انوار (1394). «رویکرد قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به قسامه»، مجلۀ حقوق دادگستری، سال هفتادونهم، ش 91، پاییز، ص 35-7.
ایزدی فرد، علی‌اکبر( ۱۳۸۶). «قرائن و امارات مخصوص در اجرای قسامه»، مجلۀ مطالعات اسلامی، ش ۷۷، پاییز، ص 27- 9.
بابویه قمی،أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین (الشیخ الصدوق) (1404ق). من لایحضره الفقیه،تحقیق: علی‌اکبر غفاری، ج3، چ دوم، قم: جامعة المدرسین.
بخاری جعفی، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم (1401ق).صحیح البخاری، ج 4 و 8، چ دوم، بیروت:ناشر دارالفکر.
جبعی عاملی، زین‌الدین (الشهید الثانی) (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، بتحقیق وتعلیق السید محمد کلانتر، چ اول، قم: داورى.
جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1407ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، ج5، چ چهارم، بیروت: دارالعلم الملایین.
حر عاملی، محمد بن الحسن(1414ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق: الشیخ محمد الرازی، ج 18 و 19، چ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث.
حلی، جمال‌الدین ابی العباس احمد بن محمد بن فهد (1413ق). المذهب البارع فی شرح المختصر النافع، تحقیق: شیخ مجتبی العراقی، ج5، چ اول، قم: مؤسسۀ نشر الاسلامی.
حلى، نجم‌الدین جعفر بن الحسن بن یحیى بن سعید هذلی حلی، (محقق حلى) (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، محقق/ مصحح: عبدالحسین محمد على بقال، ج4، چ دوم، قم:مؤسسۀ اسماعیلیان.
خطیب البغدادی، ابی بکر احمد بن علی (1417ق). تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، ج3، چ اول، بیروت: محمد علی بیضون (دارالکتب العلمیة).
