مرشدی, ابولفضل, علی مندگاری, ملیحه, رازقی نصرآباد, حجیه بی بی, کونانی, الهام. (1399). شاخص توسل‌جویی؛ تکمله‌ای بر مدل‌های سنجش دینداری در ایران: پژوهشی تجربی در شهر یزد. , 9(3), 665-692. doi: 10.22059/jisr.2020.301955.1062
ابولفضل مرشدی; ملیحه علی مندگاری; حجیه بی بی رازقی نصرآباد; الهام کونانی. "شاخص توسل‌جویی؛ تکمله‌ای بر مدل‌های سنجش دینداری در ایران: پژوهشی تجربی در شهر یزد". , 9, 3, 1399, 665-692. doi: 10.22059/jisr.2020.301955.1062
مرشدی, ابولفضل, علی مندگاری, ملیحه, رازقی نصرآباد, حجیه بی بی, کونانی, الهام. (1399). 'شاخص توسل‌جویی؛ تکمله‌ای بر مدل‌های سنجش دینداری در ایران: پژوهشی تجربی در شهر یزد', , 9(3), pp. 665-692. doi: 10.22059/jisr.2020.301955.1062
مرشدی, ابولفضل, علی مندگاری, ملیحه, رازقی نصرآباد, حجیه بی بی, کونانی, الهام. شاخص توسل‌جویی؛ تکمله‌ای بر مدل‌های سنجش دینداری در ایران: پژوهشی تجربی در شهر یزد. , 1399; 9(3): 665-692. doi: 10.22059/jisr.2020.301955.1062
شاخص توسل‌جویی؛ تکمله‌ای بر مدل‌های سنجش دینداری در ایران: پژوهشی تجربی در شهر یزد
2عضو هیئت‌علمی مؤسسة مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور
3کارشناس ارشد جامعهشناسی (شیعه‌شناسی) دانشگاه یزد
چکیده
مروری بر همة مدل‌ها و گویه‌های طراحی‌شده به‌منظور سنجش دینداری در ایران نشان می‌دهد که در هیچ‌کدام از این مدل‌ها به‌صورت منظم و روشمند، ویژگی‌های خاص مذهب تشیع، به‌عنوان مذهب غالب در جامعة ایران دیده نشده است. در این مقاله، به‌منظور رفع این نقیصه، با تکیه به آرای هانری کربن، شیعه‌شناس معاصر، یکی از وجوه خاص شیعه، یعنی پیوستگی و استمرار رابطة انسان با خدا به‌واسطة امامان و اولیای الهی برجسته شده است. همچنین با استخراج مفهوم توسل‌جویی به‌عنوان مفهوم کلیدی خاص دینداری در تشیع، تعریفی عملیات آن در سه بعد اعتقادی، مناسکی (عملی) و تجربی برای استفاده در پیمایش‌های سنجش دینداری در ایران ارائه شده و در بخش تجربی پژوهش نیز، این مفهوم در جامعة آماری شهر یزد سنجیده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد سطح توسل‌جویی در جامعة مورد مطالعه نسبتاً بالاست. براساس یافته‌های میدانی پژوهش نیز میزان توسل‌جویی در میان زنان بیشتر از مردان و در میان ازدواج‌کرده‌ها بیشتر از مجردهاست. در این مطالعه، میان طبقة اجتماعی و میزان توسل‌جویی رابطة معنادار و معکوسی وجود دارد؛ به‌طوری‌که توسل‌جویی افراد طبقة پایین بیشتر از طبقة بالا گزارش شده است. هرچه برخورد گزینشی با دین و خصوصی‌شدن دین بیشتر باشد، میزان توسل‌جویی کمتر است. رابطة معکوس و معنادار میان سبک زندگی و میزان توسل‌جویی بدین معناست که هرچه افراد دین‌دارتر هستند، سبک‌های زندگی، سنتی و غیرمدرن‌تر می‌شود. هرچند نتایج این پژوهش نشان‌دهندة شباهت نسبتاً زیاد الگوی پاسخ‌ها به سنجههای توسل‌جویی با الگوی پاسخ‌ها به سنجههای دینداری در دیگر تحقیقات این حوزه است، هنوز نمی‌توان دربارة نوآوربودن این سنجه‌ها و قدرت آن‌ها در سنجش تفاوت‌ها و ظرایف نهفته در نوع دینداری شیعیان قضاوت دقیقی کرد.
1Assistant Professor, Faculty of Social Sciences, Yazd University
2Associate Professor, National Population & Comprehensive Management Institute, Tehran, Iran
3MA in Sociology, Yazd University
چکیده [English]
Introduction: A review of all models and items designed to measure religiosity in Iran shows that none of these models regularly and methodically show the specific features of the Shiite religion. To address this shortcoming, in this article, relying on the views of Henry Corbin, we have highlighted one of the special aspects of Shiism, namely, "the continuity and continuity of man's relationship with God through the Imams and the saints and by extracting the concept of "Appeal (Tawassul-Joei)", it provides its operational definition in three dimensions: "belief", "ritual (practical)" and "experimental" for use in religious assessment surveys, and in the experimental part, this concept is measured in Yazd. Method: This study is quantitative and survey. The statistical population of all men and women is 15 to 64 years old in Yazd city, which according to the 2016 census, includes 365298 people. Based on the Cochran's formula, 384 people were identified as the sample. Due to the number of variables in this study and the random sampling of multistage clusters and the need to access more samples, the sample size increased to 400 people and men and women to an equal number were selected. The data collection tool was a questionnaire and the research data were collected in a three-month period in the summer of 2016 by directing the researcher to the selected samples in Yazd city and conducting interviews and completing the questionnaires. Finding: The results of the research show that the level of recourse in the study community is relatively high and the pattern of responses to recourse measures is very similar to the pattern of Iranians' responses to religiosity measures. Also, the type and intensity of the relationship between recourse to contextual variables is similar to the type and intensity of the relationship between religiosity and contextual variables. The field findings of the study show that the rate of recourse is higher among women than men and among married people more than single people. In this study, a significant and inverse relationship was observed between the social class and the rate of recourse, so that the recourse of the lower class was reported more than the upper class. The more selective the treatment of religion and the more privatized the religion among individuals, the lower the rate of recourse. The inverse and significant relationship between lifestyle and the rate of recourse means that the more religious people are, the more traditional and non-modern lifestyles become. Results & Conclusion: Although the results of this study indicate a relatively similar resemblance of the response model to "recourse" measures with the response model to religiosity measures in other research in this field, it is still not possible to be innovative about these measures and their strength in measuring differences. The subtleties of Shiite religiosity were carefully judged. Certainly the metrics designed here, while being critiqued by other researchers, should be tested in multiple experimental studies, with different statistical communities, and the results of this research should be consistent with the results of other metrics. Religiosity should be compared, and then one can judge how well the proposed measures here have been able to shed new light on the research of religiosity in Iran.
کلیدواژه‌ها [English]
Religiosity assessment, Shiism, Henry Corbin, Appeal (Tawassul-Joei), Yazd city
مراجع
برگر، پیتر (1397)، سایبان مقدس، ترجمة ابوالفضل مرشدی، تهران: نشر ثالث.
برگر، پیتر و همکاران (1380)، افول سکولاریسم؛ دین خیزشگر و سیاست جهانی، ترجمة افشار امیری، تهران: پنگان.
برگر، پیتر و همکاران (1381)، ذهن بی‌خانمان؛ نوسازی و آگاهی، ترجمة محمد ساوجی، تهران: نشر نی.
پویافر، محمدرضا و سعیده داوریمقدم (1394)، «بررسی رابطه میان گرایش به سبک زندگی مدرن و عرفی‌شدن؛ مطالعة تجربی در ایران پس از انقلاب اسلامی»، تاریخ‌نامة انقلاب، شمارة 4: 29-52.
تنهایی، ابوالحسن (1389)، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعهشناسی، مشهد: انتشارات مرندیز .
توسلی، غلامعباس و ابوالفضل مرشدی (1385). «بررسی سطح دینداری و گرایش‌های دینی دانشجویان؛ مطالعة موردی: دانشگاه صنعتی امیرکبیر»، مجلة جامعهشناسی ایران، شمارة 4: 96-118.
جلایی‌پور، محمدرضا (1392)، دین و نظریة اجتماعی؛ در گفت‌وگو با الکساندر، هلد، ترنر، کازانوا، بروس و دیوی، تهران: کویر.
حجاریان، سعید (1389)، از شاهد قدسی تا شاهد بازاری: عرفی‌شدن در سپهر سیاست، تهران: طرح نو.
خدایاری‌فرد، محمد و همکاران (1388)، گزارش نهایی طرح پژوهشی آماده‌سازی مقیاس دینداری و ارزیابی سطوح دینداری اقشار مختلف جامعة ایران، دانشکدة روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
خدایاری‌فرد، محمد و همکاران (1388)، گزارش نهایی طرح پژوهشی: آماده‌سازی مقیاس دینداری و ارزیابی سطوح دینداری اقشار مختلف جامعة ایران، تهران: با همکاری سازمان‌های حامی.
دانیل ارویو لژه و همکاران (1396)، دین در جوامع مدرن، ترجمة علیرضا خدامی، تهران: نشر نی.
رحیمی‌نژاد، عباس، آذربایجانی، مسعود و محمدرضا سالاری‌فر (1384)، مبانی نظری و روان‌شناسی مقیاس‌های دینی، تهران: ناشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سراج‌زاده، سید حسین و محمدرضا پویافر (1388)، «سنجش دینداری با رهیافت بومی»، جامعهشناسی مسائل اجتماعی ایران (تحقیقات علوم اجتماعی ایران)، شمارة ۲: 1-18.
سراج‌زاده، سید حسین و محمدرضا پویافر (1386)، «مقایسة تجربی سنجههای دینداری: دلالتهای روششناسانه کاربرد سه سنجه در یک جمعیت»، جامعهشناسی ایران، شمارة ۴: 37-71.
شایگان، داریوش (1394)، هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام، ترجمة باقر پرهام، تهران: فرزان روز.
شجاعی‌زند، علیرضا (1381)، عرفی‌شدن در تجربة مسیحی و اسلامی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
شجاعی‌زند، علیرضا (1384)، «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، جامعهشناسی ایران، دورة 6، شمارة 1: 34-66.
شجاعی‌زند، علیرضا (1385)، «مسیرهای محتمل در عرفی‌شدن ایران»، جامعهشناسی ایران، شمارة 1: 30-65.
شجاعی‌زند، علیرضا (1391)، «ایران اسلامی: بانی موضوع و انگارة جدید در جامعهشناسی و علوم انسانی»، مطالعات اجتماعی ایران، شمارة 2 :102-119.
شریعتی، سارا (1392)، در معنا و محدودیت‌های جامعهشناسی تشیع، مقدمه‌ای بر مواجهه با علوم اجتماعی در متن سنت‌های شیعی، نوشتة آرمان ذاکری، تهران: نشر نگاه معاصر.
شریعتی، سارا و همکاران (1396)، کتابشناسی انتقادی جامعهشناسی تشیع، تهران: نشر نگاه معاصر.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (1376)، الامالی، جلد ششم، تهران: نشر کتابچی.
طالبان، محمدرضا (1388)، «افول دینداری و معنویت در ایران؛ توهم یا واقعیت؟»، فصلنامة حوزه و دانشگاه، شمارة 35: 35-52.
طالبان، محمدرضا و همکاران (1382)، پیمایش سنجش دینداری در ایران، مجری: ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) وابسته به جهاد دانشگاهی با همکاری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تهران.
طالبان، محمدرضا و مهدی رفیعی بهابادی (1390)، «ارزیابی تجربی نظریة اینگلهارت در ایران: ارتباط توسعه با دینداری»، فصلنامةعلوماجتماعی، شمارة 55: 217-244.
طالبان، محمدرضا و مهدی رفیعی بهابادی (1396)، «تحلیلی بولی و کلان‌نگر از عرفی‌شدن در ایران»، جامعهشناسی نهادهای اجتماعی، شمارة 10: 9-32.
طاهری خرم‌آبادی، سید حسن (1388)، پاسخ به شبهات وهابیت، چاپ دوم، تهران: دفتر انتشارت اسلامی.
عشقی، لیلی (1379)، زمانی غیر زمان‌ها (امام، شیعه، ایران)، ترجمة احمد نقیب‌زاده، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
فرجی، مهدی و عباس کاظمی (1388)، «بررسی وضعیت دینداری در ایران (با تأکید بر داده‌های پیمایش‌های سه دهة گذشته)»، فصلنامة تحقیقات فرهنگی، شمارة 6: 79-95.
کچوییان، حسین (1384)، تطورات گفتمان‌های هویتی ایران؛ ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد، تهران: نشر نی.
کربن، هانری (1388الف)، تاریخ فلسفة اسلامی، ترجمة جواد طباطبایی، تهران: کویر.
کربن، هانری (1388ب)، «بشارت مذهب تشیع برای بشریت چیست؟» تشیع؛ مذاکرات و مکاتبات پرفسور هانری کربن با علامه سید محمدحسین طباطبایی، تهیه و یادداشت و تنظیم از علی احمدی میانجی و هادی خسروشاهی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
کربن، هانری (1391)، اسلام ایرانی؛ چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی، ترجمة انشاءالله رحمتی، تهران: نشر سوفیا.
کربن، هانری (1392)، فلسفة ایرانی و فلسفة تطبیقی، ترجمة جواد طباطبایی، تهران: مینوی خرد.
گلزاری، محمود (1384)، فرم تجدیدنظرشدة مقیاس عمل به باورهای دینی، چکیدة مقالات همایش مبانی نظری و روان‌سنجی مقیاس‌های دینی؛ مؤسسة پژوهشی حوزه و دانشگاه.
محدثی، حسن (1386)، «آیندة جامعه قدسی: امکانات و چشمانداز اجتماعی-سیاسی دین در ایران پساانقلابی»، جامعهشناسی ایران، شمارة ۱: 76-112.
محمدی، مجید (1377)، سر بر آستان قدسی، دل در گرو عرفی، تهران: نشر قطره.
مرشدی، ابوالفضل (1384)، چندگانه‌شدن زیست‌جهان دانشجویان و نسبت آن با عرفی‌شدن آن‌ها، پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران، استاد راهنما: غلامعباس توسلی.
معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی (1396)، سلسله نشست‌های بررسی و نقد سنجش دینداری در ایران، تهران: نشر کنش.
وبر، ماکس (1382)، اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، مترجمان: رشیدیان، عبدالکریم و منوچهری کاشانی، پریسا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
وحدت، فرزین (1382)، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمة مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
Albelaikhi, A. A. (1997), Development of a Muslim Religiosity Scale, PhD, Dissertation. University of Rhode ISLAND.
Bruce, S. (2011), Secularization, Oxford University Press.
Cornwall, M , , Stan L. Albrecht, Perry H. Cunningham and Brian L. Pitcher (1986), “The dimensions of Religiosity: A Conceptual Model with an Empirical Test”, Review of Religious Research, No 27(3): 226-244.
Dijong, G. F. Faulkner, J. E. and Warland, R. H. (1976), Dimensions of Religiosity Reconsidered: Evidence from Across-Cultural Study”, Social Forces, No. 4: 866-889.
Faulkner, J. E., and Gordon, F. D. (1966), “Religiosity in 5-D: An Empirical Analysis”, Social Forces, No. 2: 246-254.
Glock, C. Y., and Rodney, S. (1965), Religion and Society in Tension, Chicago: Rand McNally and Commpany.
Hill, P., and Houd, R. (1998), Measures of Religiosity, Religious Education Press.
Kaldestad, E., and Hans, S. H. (1993), “Standardizing Measures of Religiosity for Norwegians”, International Journal for Psychology of Religion, No. 2: 111-124.
Lenski, G. (1961), The Religious Factor: A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics and Family life, Garden City, Doubleday and Company, Inc.
Marie Cornwall, M. Stan L. Albrecht, Perry H. Cunningham and Brian L. Pitcher (1986)," The Dimensions of Religiosity: A Conceptual Model with an Empirical Test", Review of Religious Research. No.3: 226-244.
Serajzadeh, H. (1998), Muslims Religiosity and Delinquency: An Examination of Iranian Youth. PhD. Dissertation Essex University
