پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,226 |
| تعداد مقالات | 67,694 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,006,085 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,687,202 |
رسالة فی الحساب رساله‌ای در حساب الفرائض از حسن المکی منسوب به علامه حلی | ||
| تاریخ علم | ||
| دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 28، شهریور 1399، صفحه 217-258 اصل مقاله (894.05 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2020.307615.371583 | ||
| نویسنده | ||
| محمد جواد محمد حسینی* | ||
| پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| یکی از پیوندهای ریاضیات با فقه، «حساب الفرائض» است. این موضوع عمدتاً در کتاب‌های مفصل فقهی و در بخش «کتاب الفرائض» یا «کتاب المیراث» می‌آید؛ اما تک‌نگاری‌هایی نیز در این زمینه تألیف شده است. هدف از این مقاله تحقیق و برررسی یکی از این تک‌نگاری‌هاست. این تک‌نگاری رساله‌ای منسوب به علامۀ حلی و با موضوع حساب الفرائض است. این انتساب مبتنی بر تصریح کاتب در ابتدای نسخۀ مذکور است. در این مقاله این انتساب به دو دلیل مردود قلمداد می‌شود: اولاً در میان دو فهرستی که علامۀ حلی از آثار خود نگاشته‌است، نامی از این کتاب نیامده است و ثانیاً پس از مطالعۀ متن این رساله، مشخص است که این اثر در حوزۀ فقه اهل سنت تحریر شده است و نه فقه شیعی. علاوه بر دو دلیل فوق باید در نظر داشت که در انتهای رساله مؤلف خود را به نام «حسن المکی» معرفی کرده‌است و علامۀ حلی به این نام مشهور نیست. محتمل است که حسن بن محمد، مشهور به قاضی حسن المکی، مؤلف رسالة فی الحساب باشد و در صورت صحت این احتمال، چنین شخصی در قرن یازدهم هجری می‌زیسته‌است و ظاهراً از دانش‌های نجومی نیز برخوردار بوده‌است. عمدۀ رساله در بارۀ روش «تصحیح» میراث است که موضوع اصلی حساب الفرائض است. مؤلف در ابتدای کتاب مقدماتی ابتدایی از علم حساب را آموزش داده و سپس وارد موضوعات فقهی شده است. او ضمن تعریف اصطلاح «رد» قواعد کلی در باب تصحیح مسائل رد را آموزش می‌دهد و سپس در بخش‌های بعد با بیان سهم ذوی الارحام، جد و گمشدگان، قواعد تصحیح مسائل هر یک از این موارد را آموزش داده و در انتها، هر بخش را با ارائۀ مثالی به پایان می‌برد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حساب الفرائض؛ حسن المکی؛ رسالة فی الحساب؛ علامه حلی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Risāla fī al-Ḥisāb: Ḥasan al-Makkī’s Treatise on Arithmetic of Inheritance which Ascribed to ʿAllāma Ḥillī | ||
| نویسندگان [English] | ||
| mohammad javad mohammad hosseini | ||
| Institute for the History of Science, University of Tehran | ||
| چکیده [English] | ||
| The jurisprudence in Islamic civilization is related to mathematics by employing the arithmetic needed for the solution of the inheritance problems. This issue is mainly discussed as a section titled "Book of Inheritance" (Kitāb al-Farāʾiḍ or Kitāb al-Mīrāṯ) in the standard jurisprudential Books, but there are also some independent treatises on the subject. In this paper, we have edited and commented on of these independent treatises, titled Risālat fī al-Ḥisāb, which is wrongly attributed to Jamāl ad-Dīn al-Ḥasan bin Yūsuf bin ʿAli bin al-Muṭahhar al-Ḥillī, also known as al-Allamah al-Ḥillī. The two manuscripts of this treatise are the manuscript number 1148/2 in Astan Qods Library and the manuscript number 393/11 in Fazil Khansari Library. In this paper, this attribution is rejected based on three evidence: firstly, the title of the treatise is not mentioned among the two major lists of Allamah al-Ḥillī's works; secondly the jurisprudential content of the treatise attributes to Sunni jurisprudence, hence it could not be of Allamah al-Ḥillī, one of the prominent Shiite scholars. Thirdly, the name of the author is already mentioned in the text as Ḥasan al-Makkī and Allamah al-Ḥillī is not known by this name. It is possible that Hassan ibn Muḥammad, known as Qāzī Ḥasan al-Makkī (11/17 century), is the author of the treatise. The treatise begins with a basic introduction to arithmetic and then continues with jurisprudential subjects and rules. The main problem this knowledge is known as "the arithmetic of inheritance" is to calculate the shares of all heirs only in integer numbers, this process is called "Taṣḥīḥ". Each section of the treatise is ended with some examples. In this paper also we have studied the life of the 393/11 in Fazil Khansari Library's scribe, ʿlī Qolī ībn Himmat ʿlī Sarābī, on the basis of the evidence he had provided himself in the colophons of the treatises. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| al-ʽAllāma al-Ḥillī, Arithmetic of inheritance, Ḥasan al-Makkī, Risāla Fi al-Ḥisāb | ||
| مراجع | ||
|
استادی، رضا. (1373ش). فهرست هزار و پانصد نسخۀ خطی اهدائی رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای به کتابخانۀ آستان قدس رضوی. مشهد: کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی. اشمیتکه، زابینه. (1378ش). اندیشه‌های کلامی علامه حلی. ترجمۀ احمد نمایی. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی. بغدادی، اسماعیل. إیضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. حسینی اشکوری، سید جعفر. (1374ش). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ آیت‌اللّه فاضل خوانساری. قم: مؤسسۀ علمی و فرهنگی آیت‌اللّه فاضل خوانساری- انتشارات انصاریان. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1417ق). خلاصة الأقوال. تحقیق جواد قیومی. چاپ اول. مؤسسة نشر الفقاهة. درایتی، مصطفی. (1391-1394ش). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران. ــــــــــــــ . (1398ش). فهرستوارۀ دستنوشته‌های ایران (دنا). 12 جلد. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. شیخ الاسلامی، اسعد. (1374ش). احوال شخصیه در مذاهب چهارگانۀ اهل سنت (ارث، وصیت، وصایت). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). کحاله، عمر رضا. (1376ق). معجم المؤلفین تراجم مصنفی الکتب العربیة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. الماوردی البصری، ابی الحسن علی بن محمد. (1414ق). الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی و هو شرح المختصر المزنی. تحقیق علی‌محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود. بیروت: دار الکتب العلمیّة. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. مسعودی، سید اسداللّه. (1378ش). شرح کتاب ارث. قم: انتشارات در راه حق. محمدحسینی، محمدجواد. (1396ش). بررسی موضوع حساب الفرائض در آثار فقهی شیعه تا زمان شیخ بهایی به همراه تصحیح، ترجمه و شرح «رسالة فی الحساب» منسوب به علامۀ حلی. پایان‌نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد رشتۀ تاریخ علم، پژوهشکدۀ تاریخ علم دانشگاه تهران. مهرعلی‌زاده، قاسم. (1375ش). «ارث.» دائرة المعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. 449-462. المیهی، احمد و الببلاوی، محمد. (1307ق). فهرست الکتب العربیة الموجودة بالکتبخانة الخدیویة. مصر: المطبعة العثمانیة. یزدان‌پرست، یونس. (1391ش). ارث در فقه اسلامی. تهران: نشر احسان.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 220 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 307 |
||