لنگش به عنوان مهم‌ترین مشکل آسایش و رفاه در گاوهای شیری شناخته شده است (1). به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، لنگش از لحاظ وارد نمودن خسارات اقتصادی پس از ناباروری و ورم پستان در رده سوم قرار دارد (32). خسارات اقتصادی لنگش عمدتاً به علت عوارض ناشی از آن و نه به واسطه هزینه درمان لنگش، رخ می‌دهد. عمده‌ی ضررهای اقتصادی شامل: کاهش عملکرد تولید ‌مثلی، کاهش میزان تولید شیر، شیر دور ریخته شده، افزایش میزان حذف­های ناخواسته (اجباری)، افزایش اقدامات مدیریتی جهت مراقبت از گاوهای لنگ (32)، از دست دادن وزن بدن، هزینه‌های دامپزشکی و دارو، افزایش روزهای باز و افزایش خطر ابتلا به ورم پستان است (29). جراحات منجر به لنگش به دو دسته جراحات غیر‌عفونی و عفونی تقسیم‌بندی می‌شوند که زخم کف سم، جراحات خط سفید، زخم پاشنه، زخم پنجه، درماتیت انگشتی، درماتیت بین‌انگشتی و نکروباسیلوز بین‌انگشتی از اصلی‌ترین این جراحات هستند.

در برخی مطالعات، بیماری‌های عفونی انگشت (درماتیت انگشتی، درماتیت بین انگشتی و نکروباسیلوز بین‌انگشتی) به عنوان ضایعات غالب معرفی شده‌اند (13). بیماری‌های عفونی منجر به لنگش به دودسته بیماری‌های عمومی و موضعی انگشتی تقسیم می‌شوند. در بین بیماری‌های موضعی انگشتی چهار عارضه درماتیت انگشتی، درماتیت بین‌انگشتی، نکروباسیلوز بین‌انگشتی و ساییدگی پاشنه قرار می‌گیرند که از این بین درماتیت انگشتی، درماتیت بین‌انگشتی و نکروباسیلوز بین‌انگشتی به عنوان معمول‌ترین این جراحات شناخته می‌شوند (24). نظر به این که در این مطالعه فراوانی و بروز بیماری‌های عفونی انگشتی مد نظر است در مقدمه تلاش می‌گردد تا مروری بر ویژگی‌های این بیماری‌ها انجام شود.

نکروباسیلوز بین­انگشتی، بیماری باکتریایی پوست بین انگشتی گاو است. این بیماری از آمریکای شمالی، آفریقای جنوبی، استرالیا، نیوزلند، اروپا، آسیا و آفریقا گزارش شده است و با نام ها‌نکروباسیلوز بین­انگشتی، پودودرماتیت بین انگشتی، گندیدگی سم، و آبسه سم شناخته می­شود. باکتری بی­هوازی فوزوباکتریوم نکروفوروم بیش از همه در رخداد این عارضه درگیر است ولیکن باکتری‌های دیگری هم چون Porphyromonas levii و Prevotella intermedia نیز ممکن است در پاتوژنز بیماری نقش داشته باشند. گاوهای تازه‌زا ممکن است بیشتر در معرض این بیماری باشند، رخداد بیماری در 30 روز اول بعد از زایمان 6 برابر بیش از ماه­های دیگر شیرواری و یک ماه مانده به زایمان است. به نظر می‌رسد تغییرات متابولیک، ایمونولوژیک، تغذیه‌ای و محیطی بعد از زایمان در رخداد بیماری مؤثر هستند حال آنکه شکم زایمان مؤثر شناخته نشده است. بیماری در محیط‌های گرم و مرطوب بیشتر انتقال می‌یابد. در نواحی گرم بیماری در فصول گرم بیشتر دیده شده است. یافته ثابتی در تمام مطالعات دنبال نشده ولی دوره‌های بارندگی در گاوهای مرتعی به عنوان عامل خطر شناخته شده است هر چند باران­های فصلی با رخداد عارضه در دانمارک ارتباطی را نشان نمی‌دهد. گاوهایی که در فری استال نگهداری می­شوند نسبت به گاوهایی که در محیط باز نگهداری می­شوند نکروباسیلوز کمتری را نشان می‌دهند. افزودن مواد معدنی، استفاده از حمام سم و استفاده از بیوتین در غذا ممکن است اثر محافظت کننده روی سم در مقابل نکروباسیلوز داشته باشد. بهداشت ضعیف بستر، کود خشک، سنگریزه، باقیمانده مواد غذایی، زمین­های یخ زده، و یخ ممکن است رخداد بیماری را افزایش دهند (33). ارتباطی بین میزان حذف و رخداد بیماری­های عفونی ثبت نشده است (8). زیان­های اقتصادی اصلی نکروباسیلوز بین ­ انگشتی ناشی از دور ریختن شیرناشی از درمان‌های آنتی بیوتیکی. برای هر گاو مبتلا 489 یورو تخمین زده شده است. در این مطالعه گفته شده است که در صورت تشخیص زود­ هنگام بیماری و استفاده از آنتی بیوتیک­هایی که زمان منع مصرف شیر کوتاه­تری دارند این عدد کمتر خواهد بود، در هر صورت حذف زودرس و کاهش باروری نیز از سایر زیان­ها عنوان شده است. تشخیص زودهنگام بیماری، درمان سریع و بکارگیری روش­های کنترلی می­تواند هزینه­ها را کاهش دهد (14). Holzhauer و همکاران در سال 2006 نکروباسیلوز بین انگشتی را به عنوان عامل مستعد کننده درماتیت انگشتی در هلند معرفی کردند (15). در همه گیری­های نکروباسیلوز بین انگشتی بیش از 5 درصد واگیری در اولین ماه همه­گیری اتفاق افتاده است. انتقال دام بین دامداری­ها، تغییر اندازه بهاربند، استفاده از تهویه­ طبیعی به جای تهویه­ مکانیکی منجر به افزایش موارد نکروباسیلوز شده  است. در گله­هایی که همه­گیری نکروباسیلوز رخ داده است سایر بیماری­های عفونی انگشتی نیز دیده شده­اند (18). Becker و همکاران در سال 2014 فراوانی نکروباسیلوز بین‎انگشتی را در سوئیس 3/1 -1/0 درصد گزارش  کردند (2). Tadich و همکاران در سال 2010 افزایش اسکورهای حرکتی را تنها متعاقب رخداد زخم­های کف سم، دو لایه شدن کف و نکروباسیلوز بین ­انگشتی عنوان کردند (31).

در یک مطالعه بر روی 1330 گاو حاصل از اطلاعات سم‎چینی در 11 گاوداری در لهستان درماتیت بین­انگشتی در 5/4 درصد موارد دیده  شد. در این مطالعه شکم زایش و روش نگهداری گاو هیچ اثری بر رخداد بیماری­ها نداشت (20). استفاده از بسترکم، خطر رخداد درماتیت بین انگشتی را افزایش می­دهد. با بستر ناکافی رطوبت افزایش یافته و زمین زیر پا سفت­تر است. بعلاوه با رخداد درماتیت بین انگشتی به نظر می­رسد زمینه برای رخداد موارد دردناک درماتیت انگشتی بیشتر آماده می­شود (5). در مطالعه‌ای نشان داده شده است که افزایش سن، نگهداری گاوها روی سطوح بتنی، محدود کردن زمان چرا، کاهش انرژی جیره، و تلقیح زود­رس تلیسه­ها رخداد درماتیت بین انگشتی را افزایش می‌دهد و محیط مناسب انگشتی و مراقبت درست و به موقع از انگشتان این مشکل را کم می­کند. مدیریت درست انگشتان با استفاده مرتب از حمام سم، سم­چینی سالی دو بار گله و سم­چینی گاوهای خشک می­تواند در جلوگیری از رخداد نکروباسیلوز بین انگشتی کمک کند (28).

بیماری درماتیت انگشتی، عفونت شدید ناحیه انگشتان است که منجر به لنگش در گاو شیری می­گردد. این بیماری اولین بار توسط Cherry  و Mortellaro در سال 1970 گزارش شد (11). درماتیت انگشتی منجر به کاهش تولید شیر، کاهش بازده تولید مثلی و افزایش دامنه حذف و هزینه‌های درمان در گله‌ها می‌شود که تماماً زیان­های اقتصادی به همراه دارند (6). درماتیت انگشتی به عنوان یک بیماری آندمیک در بسیاری از نقاط جهان شناخته شده است (26).  رخداد ثبت شده در نیوزلند و برخی کشورهای دیگر نشان می­دهد که درماتیت انگشتی در گله­هایی که پرورش و نگهداری گاوها از مرتع به پرورش متراکم تغییر کرده ‌است، مشکل جدی­تری می­باشد. حتی در کشورهایی مثل انگلستان نیز در زمانی که گاوها قابلیت استفاده از مرتع را پیدا می­کنند بیماری در نگهداری متراکم  گاو دیده  می‌شود (21). رخداد درماتیت بین انگشتی در بنگلادش 15/2 درصد (30). و در مصر، برزیل، آلمان، انگلستان، هلند، آمریکا، شیلی، دانمارک، فرانسه، ایران، ژاپن و برخی دیگر کشورها نیز گزارش شده است (3،24).

گاوهای شکم اول بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند چرا که در معرض تغییرات بیشتر تغذیه­ای، متابولیک و محیطی در محدوده زایمان قرار می­گیرند. همچنین به خاطر ماهیت عفونی بیماری، حیوانات جوان­تر حساسیت بیشتری به بیماری به علت کمتر بودن کارآیی سیستم ایمنی بدن دارند. پاسخ­های ایمنی به درماتیت انگشتی قبلاً مطالعه شده و به عنوان مبنایی برای تولید واکسن علیه این بیماری بکار رفته است. گاوهایی که در اواسط یا اواخر شیرواری قرار می­گیرند نیز به عنوان گاوهایی با خطر بالا در مقابل این بیماری شناخته شده‌اند. شرایط نگهداری مرطوب، بهداشت پایین بستر، کف­های بتونی، افزایش کنسانتره بعد از گوساله‌زایی، ورود گاوها یا تلیسه‌های جدید به گله حساس، برخی از سایر فاکتورهای خطر برای این بیماری شناخته شده­اند (24). بروز شدید عوارض دردناک در این بیماری بیش از هر چیز آسایش دام را در معرض خطر قرار می­دهد (4). درماتیت انگشتی خطری جدی برای گاوهای شیری در بسیاری از نقاط جهان محسوب می‌شود. اشکال بالینی این بیماری مشکل جدی آسایش دام بوده است و منجر به افزایش حذف در گله‌های شیری می‌گردد (23). در هر صورت اهمیت درماتیت انگشتی فقط در شکل بالینی آن نیست بلکه منجر به رخداد زیان­های اقتصادی، افزایش هزینه­های درمان، کاهش تولید شیر و افزایش حذف بدون وجود سایر بیماری‌ها می‌گردد (12). با توجه به اندازه گله، سیستم‌های نگهداری و مدیریت در نواحی مختلف جغرافیایی باید گفت که بیماری می­تواند در شرایط جغرافیایی مختلف بقا پیدا کند. در نیوزلند که دامپروری به شکل سنتی مبتنی بر مرتع است، درماتیت انگشتی تنها به شکل تک­گیر گزارش شده است یا به عنوان عاملی برای رخداد زخم‌های کف سم که بهبود پیدا نمی­کنند، در نظر گرفته شده است (1).

ضایعه تیپیک درماتیت انگشتی به شکل  ناحیه­ی تخریشی و زخمی دردناک در لمس می­باشد و قیافه ظاهری زخم باعث نامگذاری‌های دیگر مانند ضایعه زگیل مانند مو­دار ناحیه پاشنه، پاشنه توت فرنگی یا درماتیت قارچی شده است. تقسیم‌بندی‌های مختلفی برای این ضایعه انجام شده ­است که معمول­ترین آن تقسیم­بندی بر‌اساس مراحل M است که ضایعه را از M0 (بدون هیچ عارضه ظاهری) تا M4.1 (بازگشت ضایعه در فرم مزمن) تقسیم بندی می‌کند. درماتیت انگشتی منجر به رخداد زیان­های معنی­دار اقتصادی و حذف گاو می­گردد (21). درماتیت­انگشتی در 2/21 درصد از گاوها با فراوانی بین 0 تا 83 درصد ثبت شده است. معمول‌ترین شیوع این بیماری در گله­ها 10-5 درصدی بوده ­است. درماتیت انگشتی بیشتر در گاوهای با روز شیردهی 60-30 و در شکم سوم بعد از روز 60  اتفاق افتاده است (15).

بیماری ساییدگی پاشنه از سال 1976 به این نام خوانده می­شود و در بیش از 50 درصد از موارد با زخم یا سایشی در ناحیه پاشنه شناخته می­شود. بیماری بیشتر در سنین بالا دیده شده است و در بین پیازهای پاشنه اتفاق می­افتد، در این بیماری یک سری شیارهای V شکل در ناحیه پاشنه بوجود می­آید که تغییر رنگ داده است و داخل آن‌ها تیره می­شود. در موارد بدون عارضه، لنگش مختصر ایجاد می­کند یا اصلاً لنگشی ایجاد نمی­کند و در صورتی که به علت درد ایجاد شده در ناحیه پاشنه حاصل از این بیماری وزن به جلو منتقل شود، می­تواند جراحاتی در کف ایجاد نماید. دیکلوباکتر نودوزوس به فراوانی از این ضایعه جدا شده است (13). ساییدگی پاشنه را به چهار درجه تقسیم می­کنند که در درجه­ صفر آن هیچ جراحتی دیده نمی­شود و جراحات سطحی ناحیه پاشنه را به عنوان درجه یک دانسته­اند که ناراحتی مختصری در دام ایجاد می­نماید، و در درجات بعدی که درجات 2 و 3 بیماری است ناراحتی و لنگش جدی می­تواند در دام ایجاد نماید در این حالات شکاف­های عمیق در ناحیه پاشنه و پیاز پاشنه ایجاد می‌شود که حتی می­تواند منجر به تغییر شکل ناحیه و به دنبال آن تغییر الگوی راه رفتن حیوان گردد (27). مطالعه­ای بر روی 2002 گاو در نروژ نشان داده است که شیوع بیماری ساییدگی پاشنه در فری استال­ها 38 درصد است که محیط مرطوب با بهداشت کم منجر به نرمی بافت شاخی ناحیه پاشنه و ایجاد شرایط مناسب برای ابتلا به این بیماری می­شود. ارتباط جدی بین بیماری ساییدگی پاشنه و درماتیت بین انگشتی دیده شده است بطوری که رخداد هر دو بیماری با برقراری چرای دام کاهش یافته است (16). در برخی نگاشته­ها از درماتیت بین انگشتی و ساییدگی پاشنه به عنوان شایع­ترین بیماری‌های انگشتی گاو نام برده شده است و گفته شده است که این دو بیماری می­توانند در کنار یکدیگر یک کمپلکس تشکیل دهند به طوری که در ابتدا دیکلو­باکتر یا باکتریوئیدس نودوسوس احتمالاً به همراه فوزوباکتریوم نکروفوروم منجر به ایجاد التهاب در فضای بین انگشتی می­شوند و به دنبال آن در موارد مزمن منجر به یک ضایعه­ سطحی در ناحیه پاشنه می­گردند که بسته به شرایط محیطی شدت آن تغییر می­کند (27).

مواد و روش کار

چهار گاوداری شیری در استان‌های چهارمحال و بختیاری، اصفهان، خراسان رضوی و مازندران انتخاب گردید. گاوداری 1 در ناحیه شهرکرد استان چهارمحال بختیاری، با حدود 2000 رأس گاو مولد، سیستم نگهداری ترکیبی فری استال و بهاربندهای آزاد قراردارد. شهرکرد ارتفاع 2060 متر از سطح دریا، میانگین دمای سالیانه 5/11 درجه سانتی گراد و میانگین بارندگی در سال 324 میلی‌متر دارد. این ناحیه با بارش زیاد سالانه از نواحی سردسیر ایران است به گونه­ای که در برخی مواقع مدت نسبتاً طولانی دمای هوا از صفر بالاتر نیست. گاوداری 2 در ناحیه اصفهان استان اصفهان با حدود4500 راس گاو مولد با سیستم نگهداری فری استال قرار دارد. اصفهان ارتفاع 1570 متر از سطح دریا و میانگین دمای سالیانه 17 درجه سانتی‌گراد و میانگین بارندگی در سال 8/122 میلی‌متر دارد. گاوداری 3 در ناحیه ساری استان مازندران با 2500 راس گاو مولد با سیستم نگهداری فری استال قرار دارد. ساری ارتفاع 132 متر از سطح دریا و میانگین دمای سالیانه 15 درجه‎سانتی‎گراد و میانگین بارندگی در سال 789 میلی‌متر دارد و گاوداری 4 در نیشابور استان خراسان رضوی با 900 راس گاو مولد با سیستم نگهداری بهاربندهای آزاد قرار دارد. نیشابور ارتفاع 1250 متر از سطح دریا و میانگین دمای سالیانه 8/13 درجه سانتی گراد و میانگین بارندگی در سال 200 میلی متر دارد.

در تمامی گاوداری­ها، گاوها 3 نوبت در روز شیردوشی می‌شوند و با استفاده از ماشین تغذیه، جیره­ی مخلوط کامل دریافت می­نمایند. در این گاوداری­ها، گاوهای دوشا براساس میزان تولید شیر، روز گذشته از زایش و اسکوربدنی دسته­بندی می‌شوند. تعداد گاوها در هر بهاربند متفاوت است ولی نسبت گاوها در واحد سطح در بهاربندها حتی‌الامکان ثابت نگه داشته می‌شود.

برنامه­ی مراقبت از سم در این گاوداری­ها از حد اقل 5 سال قبل از مطالعه آغاز شده بود. برنامه‌ی مراقبت از سم علاوه بر سم­چینی (در 120 روز پس از زایمان، قبل از خشکی، گاوهای عقب مانده­ی تولید ­مثلی، گاوهای با اسکور حرکتی بالا و گاوهای ارجاعی) در برگیرنده­ی اسکورینگ حرکتی به شکل ماهانه، استفاده از حمام سم، مراقبت از بستر شامل کود­روبی و ضد­عفونی، مراقبت از استرس گرمایی، کنترل حشرات و شاخص­­های کنترل اسیدوز و تغذیه می­باشد. همچنین گاوها از جیره­های حاوی مواد افزودنی حاوی روی، منگنز، کبالت، مس و بیوتین و سایر مواد معدنی برای کنترل و جلوگیری از لنگش بهره می­گیرند. کلیه­ی اطلاعات مربوط به مراقبت از سم در یک فرم اکسل با توجه به علت ارجاع به باکس سم چینی و عوارض احتمالی در نواحی دوازده گانه­ سم توسط دامپزشک حرفه­ای ثبت شده است و اطلاعات مربوط به جدید یا قدیمی بودن عارضه، انگشت و اندام درگیر در این فرم‌ها ثبت گردید.

درماتیت انگشتی به عنوان سردسته­ جراحات عفونی انگشتی به جراحاتی که در ناحیه 10 انگشتی رخ می­دهد اطلاق گردید. همچنین نکروباسیلوز بین انگشتی به جراحات زخمی ناحیه صفر نسبت داده ­شد و در نهایت جراحات زخمی ناحیه 6 به عنوان ساییدگی پاشنه شناخته شد. لازم به ذکر است که در تمامی این موارد عارضه جدید ثبت شد و عوارض قدیمی چندین بار در محاسبه لحاظ نشدند. هر عارضه‌ای که در سه ماه گذشته در همان انگشت یا اندام رخ نداده باشد یا بهبودی رخداد قبلی آن گزارش شده باشد به عنوان عارضه جدید شناخته و وارد تجزیه و تحلیل شد. کلیه اطلاعات مربوط به عملیات انجام شده در سال‌های 1391 تا 1392 ثبت و استخراج گردید.

میزان بروز هر یک از انواع جراحات سم درهریک از فصول سال ثبت و گزارش شد. تمامی درصدهای اعلام شده بر اساس گاوهای مولد موجود در گله محاسبه گردیده است. نظر به برنامه ریزی انجام شده کلیه گزارشات به شکل توصیفی با ارائه میانگین و انحراف معیار تنظیم شده است و در صورت نیاز با استفاده از آزمون مربع کای در نرم افزار 5/3Sigmastat, version  مقایسه آماری صورت گرفته و مقادیر 05/0P< به عنوان معنی‌دار در نظر گرفته شده است.

نتایج

در مجموع در طی دو سال اطلاعات حاصل از 71896 مورد عملیاتی که برای مراقبت از سم انجام گرفته بود ثبت و تحلیل گردید. با احتساب گاوهای مولد مورد مطالعه (10100 گاو) در طول سال به شکل میانگین هر سال 54/3 مورد عملیات داخل باکس سم چینی برای هر گاو انجام شده است. کلیه یافته­های مدیریتی گله­های مورد مطالعه در جدول 1 آورده شده است. همانگونه که این جدول نشان می­دهد میانگین تولید از 40 -32 لیتر در روز در گاوداری‌های مختلف پراکنش داشته است و همچنین تعداد گاو در یک واحد دامپروری از 932 راس تا 4721 راس در واحد دیگر دیده شده است. همچنین در فصول مختلف روزهای شیردهی از رقم 171 روز تا 200 روز نوسان داشته است.

ساییدگی پاشنه پراکنش بین 0 تا 13 مورد در هر ماه را به خود اختصاص داده است و درماتیت انگشتی پراکنش بین 0 تا 145 مورد را در بین گاوداری­های مختلف به خود اختصاص داده ‌است در حالی‎که نکروباسیلوز بین انگشتی پراکنش بین 0 تا 47 مورد در هر ماه را به خود اختصاص داده است.

بیشترین و کمترین فراوانی درماتیت انگشتی در بهار (62/8 درصد) و پاییز (18/4 درصد) ثبت شده است. همچنین بیشترین و کمترین فراوانی نکروباسیلوز بین انگشتی در فصول زمستان (79/2 درصد) و تابستان (73/1 درصد) ثبت شده و در نهایت بیشترین و کمترین رخداد بیماری ساییدگی پاشنه در فصول بهار (68/0 درصد) و زمستان (41/0 درصد) ثبت شده است. مقادیر میانگین اطلاعات در جدول 2 نشانگر فراوانی بیشتر درماتیت انگشتی و ساییدگی پاشنه در بهار است. 

کل بیماری­های عفونی در سال 1392 تعداد 1826 راس ثبت شده است و با احتساب گاوهای مولد گله در این سال فراوانی 45/17 درصدی از عوارض به شکل کلی ثبت شده است. همین میزان در سال 1391 تعداد 1876 مورد ثبت شده که فراوانی 18/19 درصدی را نشان می­دهد. تنها رخداد بیماری درماتیت انگشتی در بین دو سال متفاوت بوده است، هر چند کاهش رخداد موارد ساییدگی پاشنه نیز دیده شده ولیکن این کاهش معنی‌دار نبوده است (جدول 3).

توزیع فراوانی این ضایعات در بین گاوداری­های مختلف بسیار متفاوت بوده است به گونه­ای که در گاوداری 3 فراوانی 1/30 و 97/32 درصدی از بیماری درماتیت انگشتی در گله دیده می­شود و در همین زمان در گله شماره 2 فراوانی 68/0 و 93/0 درصدی از بیماری ثبت گردیده است. در هر صورت این تفاوت فراوانی در بین گاوداری­ها در نقاط مختلف جغرافیایی (جدول 4) در سایر عوارض نیز کم و بیش دیده می­شود.

بحث

ثبت اطلاعات مربوط به سم چینی به اشکال مختلف انجام می­گیرد. در گله­های مورد مطالعه، ثبت اطلاعات مبتنی بر فرم­هایی که در نرم افزار اکسل و همچنین مدیریت دامپروری ثبت می­شوند، انجام می­گیرد. ثبت اطلاعات بر اساس نواحی دوازده گانه سم انجام شده است (25). درسیستم بکار گرفته شده در این مطالعه موارد لنگش جدید و همچنین مواردی که در ناحیه­ خاص جراحت زخمی داشته ­است، جدا شده و تنها جراحت نکروباسیلوز بین­انگشتی و درماتیت بین­انگشتی که هر دو در ناحیه صفر بروز می­نمایند از یکدیگر جدا نشده­اند و این احتمال وجود دارد که موارد درماتیت بین انگشتی در بین موارد نکروباسیلوز بین­انگشتی قرار گرفته باشند، هر چند معمولاً درماتیت بین­انگشتی تنها یک التهاب در ناحیه صفر است و زخم ایجاد نمی­نماید و بدین ترتیب در اطلاعات استخراج شده قرار نمی­گیرد.

گاوداری­های مورد مطالعه تماماً از بین گاوداری­های پرتولید کشور بوده­اند که در سال مطالعه تولید نسبتاً خوبی داشته­اند. در این مطالعه تلاش گردیده تا نواحی جغرافیایی مختلف کشور که هم از دید ارتفاع و هم از دید بارش­های سالانه تفاوت چشم­گیری دارند انتخاب شوند تا اثر احتمالی این موارد از فراوانی­های گزارش شده در نظر گرفته شده باشد. بارندگی­های سالانه از 122 میلی‌متر در گاوداری 2 تا 784 میلی‌متر در گاوداری 3 متفاوت است به گونه­ای که هوای بسیار شرجی، گرم و مرطوب در ناحیه­ گاوداری 3 کاملاً جلب توجه می­نماید. همچنین ارتفاع از سطح دریا از 132 تا 2060 متر متنوع بوده ­است که این یکی نیز خود تغییرات آب و هوایی نسبتاً زیادی را به همراه دارد.

نکروباسیلوز بین انگشتی معمولاً به عنوان یک بیماری تک‌گیر بروز می­کند و بروز گله­ای آن در هر شیرواری 5 -2 درصدی گزارش شده است هرچند در همه گیری­های این عارضه بروز 25 -17 درصدی گزارش شده است. امروزه گزارش­های بیشتر روی درماتیت انگشتی و ترپونم­ها متمرکز شده است و مطالعات کمی در مورد باکتریولوژی نکروباسیلوز بین­انگشتی وجود دارد. Kontturi و همکاران در سال 2019 در مطالعه­ای در فنلاند فوزوباکتریوم نکروفوروم را به عنوان باکتری غالب در موارد نکروباسیلوز بین­انگشتی شناخته­اند و همچنین باکتری­هایی مانند دیکلوباکتر نودوسوس، پورفیروموناس لوی، پرووتلا ملانینوژنیکا، و گونه­های ترپونم نیز از موارد نکروباسیلوز بین­انگشتی در این مطالعه جدا شدند. بیشتر موارد حاد بیماری در این مطالعه حاوی فوزوباکتریوم نکروفوروم و دیکلوباکتر نودوزوس بودند. گفته شده است که در مواردی که همه‌گیری بیشتری از نکروباسیلوز بین انگشتی دیده می­شود دیکلو باکتر نودوزوس حضور بیشتری دارد (17). فراوانی‌های مختلفی از این عارضه در نواحی مختلف دنیا گزارش شده است. Correa-Valencia و همکاران در سال 2019 در کلمبیا مطالعه‌ای را بر روی گاو­های مولد انجام دادند و فراوانی این عارضه را  6/5 درصد گزارش دادند (7). همچنین Ebling و همکاران در سال 2019 با گزارش 1/4 درصدی از فراوانی این عارضه، آن را به عنوان دومین علت معمول جراحات عفونی انگشتی معرفی کردند (9). Olechnowicz و همکاران در سال 2010 در لهستان فراوانی درماتیت بین انگشتی که البته به شکل مشخص به نام نکروباسیلوز بین انگشتی ذکر نشده ­است را 5/4 درصد گزارش دادند (21). فراوانی این عارضه در مطالعه­ حاضر در سال­های 1391 و 1392 به میزان 52/4 درصد از گاوهای مولد شناخته شده ­است که در بین دو سال تغییری را نشان نمی­دهد. این عارضه بین 76/1  تا 15 درصد گله را در یک سال مبتلا ساخته ­است و رخداد این عارضه در گاوداری 3 و 1 که بیشترین میزان بارش‌های سالانه را به خود اختصاص می‌دادند به شکل ثابت بالا بود بطوری که از حداقل 81/3 درصد تا حداکثر 13/9 درصد تغییر نشان می‌داد. باید توجه داشت که این یافته­ها با آنچه در بالا آمد کم و بیش همخوان است و در مواردی که بارندگی­های سالانه کمتر بوده و احتمالاً مدیریت بهتری بر رخداد عوارض انجام شده، این میزان به شدت کاهش پیدا کرده است.

ابتلا به نکروباسیلوز بین انگشتی تولید شیر در یک شکم را تا 9/9 درصد نسبت به گاو سالم کاهش می­دهد. فراوانی نکروباسیلوز بین انگشتی در دانمارک 8/4 – 1/0 درصد از گاوها، در ویکتوریا استرالیا 13 درصد از جراحات سم، مجددا در دانمارک 5/1 درصد از گاوها، در انگلستان 5 درصد از جراحات سم، در دانمارک 7/0 درصد از گاوها، در آمریکا 9 درصد از گاوهای لنگ، در انگلستان 14/7 درصد از گاوها، در جنوب انگلستان 4/0 درصد از گاوها، در غرب کانادا 5/6 درصد ازبیماری­های سم، در آمریکا 20 -5 درصد از گاوها در صورت همه­گیرشدن، در کانادا 2/0 درصد از گاوها، در ایران 27/6 درصد از گاوها (19)، در آمریکا 65/4 درصد از جراحات سم، در سویس 1/0 درصد از گاوها، در آلمان 6/6 – 2/3 درصد از گاوها، در فنلاند 2/19 – 6/9 درصد از گله‌ها گزارش شده است (27). در بنگلادش این عارضه 35/2-7/1 درصد از گاوها و در هلند تا 46 درصد از گاوهای آخوربند، در فنلاند 5 درصد از گاوها گزارش شده است (17،27،30).  با توجه به این مطالعات، اگر میانگین رخداد جراحت را 57/4 درصد در نظر بگیریم و تعداد کل گاوهای مورد مطالعه را 10100 راس با میانگین تولید سالانه 11000 لیتر در نظر بگیریم، در هر سال 502 تن شیر کمتر حاصل از این جراحت در این گاوداری‌ها تولید می‌شود که نشانگر رقم بسیار بالایی از زیان اقتصادی در گله است.

نکرو باسیلوز بین انگشتی در مطالعه­ حاضر بیش از همه در زمستان مشکل آفرین است بطوری که فراوانی آن در این فصل به شکل معنی‌داری از فصول پاییز و تابستان بیشتر است. همان­گونه که قبلاً نیز گفته ­شد بارش­های بیشتر، بهداشت پایین  بستر، تجمع بیش از حد بسترها می‌توانند علتی برای رخداد بیشتر زمستانه و بهاره­ این بیماری باشد.

 فراوانی درماتیت انگشتی در مطالعه حاضر 45/13و 99/11 درصد گاوهای مولد ثبت شد. کمترین (68/0 درصد) و بیشترین (44/36 درصد) رخداد در بین گاوهای مولد اتفاق افتاده است. این عارضه در گاوداری شماره 3 که بیشترین میزان بارندگی را به همراه دارد در هر دو سال مطالعه بالا بوده­ است و به ترتیب 1/30 درصد و 97/32 درصد گاوهای مولد در سال­های 1391 و 1392 مبتلا به این عارضه شده­اند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد، به طورکلی این عارضه بیش از سایر موارد بیماری­های عفونی رخ داده است. در هر صورت در مطالعه  Ebling  و همکاران در سال 2019 این عارضه با رخداد 3/30 درصد بیشترین عارضه­ عفونی ثبت شده را به خود اختصاص داده است (9).

باکتری­­های ایجاد کننده­ درماتیت انگشتی گونه­های ترپونما، پورفیروموناس، فوزوباکتریوم، باکتریوئیدس، کمپیلوباکترژوژنای، و اکتینو میست­ها شناخته شده­اند. بطور کلی ریسک فاکتورهایی در سطح حیوان مانند شکمِ زایش، تولید شیر و مرحله شیرواری، نژاد و ژنتیک و در سطح گله بهداشت سم و سم­چینی، نوع بستر، تغذیه­ دام، روش نگهداری گوساله­ها و تلیسه­ها در کنار گاوهای شیری و سیاست خرید تلیسه گزارش شده است (24).

در لهستان رخداد درماتیت انگشتی 8/17 درصد، درسویس 1/29 درصد، کانادا 15درصد، هلند تا 3/59 درصد گزارش شده‎است (2،20،26). با توجه به مطالعات ذکر شده، این فراوانی­ها در سطح جهان از کمترین میزان حدود 15 درصد تا بیشترین میزان حدود 60 درصد گزارش شده­اند. این فراوانی در مطالعه حاضر 7/12 درصد گزارش شد که این عدد ممکن است به علت شرایط آب و هوایی گرم و خشک ایران نسبت به بسیاری از مناطق قاره اروپایی کمتر باشد. بطور کلی بیشترین رخداد درماتیت انگشتی در فصل بهار و کمترین آن در فصل پاییز گزارش شده­ است که می‌تواند ارتباط مستقیم با میزان بارندگی داشته باشد.

ساییدگی پاشنه 21/1 و 94/0 درصد گاوهای مولد را در سال‌های 1391 و 1392 مبتلا نموده ­است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که این عارضه در مقایسه با سایر عوارض عفونی رخداد کمتری دارد. در هر صورت ساییدگی پاشنه با مقادیر متفاوت گزارش شده است به گونه­ای که در کلمبیا در یک مطالعه تا 1/46 درصد از جراحات عفونی را مربوط به ساییدگی پاشنه دانسته­اند، در مطالعات مختلف رخداد 5/1 درصد ازگاوها، در لهستان 1/1 درصد از گاوها، در سوئیس 1/34 درصد از بیماری­های عفونی و درکانادا نیز 1 تا 2 درصد از جراحات را به خود اختصاص داده ­است (2،7،9،20،26). بسیاری از ریسک فاکتورهای مرتبط با ساییدگی پاشنه در مورد سایر بیماری­های عفونی نیز وجود دارد. همچنین ساییدگی پاشنه به فراوانی با درماتیت بین انگشتی همراه می­شود به گونه­ای که در برخی موارد ایجاد کمپلکسی به نام ساییدگی پاشنه درماتیت بین انگشتی (Interdigital dermatitis/ Hell erosion, IDHE) می­نماید (28).

در مجموع به نظر می­رسد که میانگین فراوانی 31/18 درصد جراحات عفونی ثبت شده در این مطالعه می­تواند زنگ خطر بزرگی در مقابل صنعت دامپروری باشد چرا که معمولاً در بسیاری از گزارش­ها این جراحات نصف کل جراحات منجر به لنگش هستند و این مهم می­تواند مشکل بسیار بزرگی را فراروی صنعت دامپروری در ایران قرار دهد.

سپاسگزاری

نگارندگان بر خود لازم می­دانند که از زحمات سرکار خانم دکتر انسیه سجادیان جاغرق رزیدنت جراحی دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد و کلیه گاوداری­هایی که اطلاعات خود را برای این تجزیه و تحلیل در اختیار گذاشتند سپاسگزاری نمایند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.