1استادیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران
2استاد گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران
3استادیار دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه گلستان
چکیده
اهمیت سند و حجیت آن در عصر کنونی در امور قضایی و غیرقضایی بر کسی پوشیده نیست. در اعصار گذشته سند کاربرد امروزه را نداشته است، اما در عین حال این‌گونه نیز نبوده که کاملاً مورد غفلت واقع شده باشد. مشهور فقهای امامیه سند را به‌عنوان یکی از ادلۀ اثبات دعوا شناسایی نکرده و به دلایل مختلف از جمله حصری بودن دلایل اثبات دعوا در موارد مشخص، احتمال تزویر در اسناد و عدم امکان انشای معاملات از طریق کتابت، حجیت آن را مورد تردید قرار داده‌اند. نگاهی گذرا در تاریخ آشکار می‌سازد که اسناد در هر عصر و زمانی کاربرد خود را داشته است. اشخاص در معاملات خود به تنظیم سند مبادرت می‌ورزیدند و محاکم نیز تا حدود زیادی این اسناد را مورد پذیرش قرار می‌دادند و حتی مشاغلی رسمی در خصوص نوشتن سند و تنظیم اسناد وجود داشته است. از طرف دیگر، قرآن کریم نیز مؤمنان را امر به نوشتن معاملات مدت‌دار خود کرده است. این پژوهش در پی آن است که با بررسی فقهی- تاریخی نشان دهد که این‌گونه نبوده که اسناد به‌واقع حجیت نداشته باشد، بلکه شرایط و سبک زندگی گذشتگان عمل به مفاد آن را دشوار ساخته بوده است و از نظر فقهی هیچ مانعی بر سر راه حجیت سند وجود ندارد.
A HISTORICAL ANALYSIS OF THE FUNCTION OF THE DEEDS AND THEIR EVIDENTIARY VALUE IN ISLAMIC LAW
نویسندگان [English]
mohammad farzanegan1؛ Sam Mohammadi2؛ somayeh zohuri3
1Assistant Professor, University of Mazandaran, Department of Private Law.
2Professor, Private Law Department, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran
3Assistant Professor, Golestan University, Faculty of Humanities and Social Sciences.
چکیده [English]
Abstract
Deeds and their evidentiary role are of great importance today in judicial process as well as in other social relations. While they used to have a lesser role in the past centuries, this role was not totally marginal either. Most Imami jurists reject deeds as evidence and have questioned their validity on various bases including the exclusivity of the valid types of evidence specified in the Sources, the possibility of frauds and impossibility of the intentions being embodied in writings. A glance at the history of deeds reveals however that they were used for specific purposes in any particular era. They were often produced by the parties to transactions and were often accepted by the courts. There were official jobs associated with scribing and preparing deeds. Moreover, Quran has commanded Muslims to write down their contracts. This study aims to renounce the notion that the deeds were regarded invalid as evidence, and to demonstrate that it was only the lifestyle of the past generations that made their employment difficult and that from the legal point of view, there is no caveat to the validity of the deeds.
کلیدواژه‌ها [English]
Keywords: Document, Validity, Evidence, Written Evidence.
مراجع
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (بی‌تا). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، چ اول، ج3، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
احسایی، محمد بن علی بن ابی جمهور (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیه، چ اول، ج1، قم: دار سید الشهدا للنشر.
اسدی کاظمی، جواد بن سعد (بی‌تا). مسالک الأفهام إلی آیات لأاحکام، چ اول، ج3، مؤسسۀ اسماعیلیان.
اسکافی، محمد بن احمد (1416ق). مجموعه فتاوی ابن جنید، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
اشتهاردی، علی پناه (1417ق). مدارک العروه، چ اول، ج30، تهران: دار الأسره للطباعه و النشر.
حسینی واسطی، سید محمد مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، چ اول، ج18، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر والتوزیع.
خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چ دوم، ج6، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
راوندی، سعید بن عبدالله (1405ق). فقه القرآن، چ2، ج1، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
سرخسی، شمس‌الدین (1978). المبسوط، ج30، چ سوم، بیروت: دار المعرفه للطباعه و النشر.
سعدی، ابو جبیب (1408ق). القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، چ دوم، دمشق: انتشارات دار الفکر.
سنگلجی، محمد (1384). قضا در اسلام، چ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شبیری زنجانی، سید موسی (1419ق). کتاب نکاح، چ اول، ج11، قم: مؤسسۀ پژوهشی رای‌پرداز.
شمس، عبد الله (1386). آیین دادرسی مدنی، چ نهم، ج3، تهران: دراک.
شهابی، محمود (1368). ادوار فقه، چ دوم، ج3، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی (1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، چ اول، بیروت: دارالتراث- الدار الاسلامیه.
شیخ انصاری، مرتضی (1380). کتاب المکاسب، چ دوم، ج2، قم: دار الحکمه.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1421ق). حاشیه المکاسب، چ دوم، ج1، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
طباطبائی، سید محمدحسین (1360). المیزان فی تفسیر القرآن، چ هفتم، ج2، قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبائی.
طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین، چ سوم، ج5، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، چ چهارم، ج6، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
---------------------- (1387). المبسوط فی فقه الامامیه، چ سوم، ج8، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
عاملی، زین‌الدین بن علی (1416ق). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة لتفریع قواعد الأحکام الشرعیة، چ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم.
عاملی، یاسین عیسی (1413ق). الاصطلاحات الفقهیه فی رسائل العملیه، چ اول، بیروت: دار البلاغه للطباعه و النشر و التوزیع.
قمی، محمد بن علی بن بابویه (1415ق). المقنع، چ اول، قم: مؤسسۀ امام هادی (ع).
کاتوزیان، ناصر (1384). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ اول، تهران: میزان.
---------- (1385). قواعد عمومی قراردادها، چ هفتم، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
---------- (1387). اثبات و دلیل اثبات، چ پنجم، ج1، تهران: میزان.
کاشف الغطاء، محمد حسین (1432ق). تحریر المجله، چ دوم، ج1، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیه.
----------------- (1432ق). تحریر المجله، چ دوم، ج4، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیه.
کریمی، عباس (1386). ادلۀ اثبات دعوا، چ اول، تهران: ن میزان.
لنکرانی، محمد فاضل (1420ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله- القضاء و الشهاده، چ اول، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقهی، چ اول، ج3، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
---------------- (1420ق). وصیت، تحلیل فقهی و حقوقی، چ سوم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مصطفوی، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ اول، ج6، تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
مظفر، محمدرضا (بی‌تا). حاشیه المظفر علی المکاسب، چ اول، ج1، قم: حبیب.
معین، محمد (1385). فرهنگ معین، چ سوم، تهران: راه رشد.
مغنیه، محمدجواد(1421ق). فقه الامام الصادق (ع)، چ دوم، ج4، قم: مؤسسۀ انصاریان.
مقری فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چ اول، ج2، قم: منشورات دار الرضی.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423ق). فقه القضاء، چ2، ج1، بی نا، قم.
نجفی، عباس بن علی (بی‌تا). المعاملات المصرفیه، چ اول، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، ج40، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
هاشمی رفسنجانی، اکبر(1386). تفسیر رهنما، چ پنجم، ج2، قم: بوستان کتاب قم.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1378). بایسته‌های فقه جزا، چ اول، تهران: میزان.
----------------------- (1423ق). قراءات فقهیه المعاصره، چ اول، ج1، قم: مؤسسۀ دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
