1دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
2کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه دانشگاه تهران
چکیده
هدف مقاله پیش‌رو بررسی سه فیلم از آثار اصغر فرهادی ـ «چهارشنبه سوری»، «درباره الی» و «جدایی نادر از سیمین» ـ است که به موضوع دروغ پرداخته‌اند. نویسندگان با استفاده از تحلیل روایت و بهره‌گیری از روش نشانه‌شناسی و رمزگان فیسک (رمزگان فنی، اجتماعی و ایدئولوژیک) کوشیده‌اند تا زمینه‌ها و کارکردهای دروغ را در این سه روایت سینمایی واکاوی کنند. مطالعه حاضر با تقسیم‌بندی دروغ به سه نوع دروغ به‌مثابه مفّر، دروغ به‌عنوان دام و سلاح و دروغ به‌عنوان گریس (تسهیل‌گر امور روزمره)، نشان‌دهنده آن است که دروغ در آثار فرهادی نشئت‌گرفته از اضطرار بوده و به‌مثابه مفر عمل می‌کند. در این میان، نشانه‌شناسی سه فیلم مذکور نشان می‌دهد که جامعه ایرانی به نمایش درآمده در این آثار و مقتضیات آن برای شخصیت‌های سه روایت، در برخورد با مسائل مختلف، راه گریزی جز توسل به دروغ باقی نمی‌گذارد.
The purpose of this article is to review three films by Asghar Farhadi - "Chaharshanbe Soori", "About Eli" and " Nader’s Separation from Simin" - which deal with the subject of lies. The authors tried to investigate the contexts and functions of falsehood in these three cinematic narratives by using narrative analysis and using semiotic methods and physical codes (technical, social, and ideological codes). The present study, by dividing lies into three types of lies as a loophole, lies as traps and weapons, and lies as Facilitator (facilitator of daily affairs), shows that lies in Farhadi's works originate from urgency and act as an escape route. Meanwhile, the semiotics of the three films show that the Iranian society shown in these works and its requirements for the characters of the three narratives, there is no escape but resorting to lies in the face of various issues. Keywords:
Mohammad Reza Javadi Yeganeh Saeedeh Zadghannad
کلیدواژه‌ها [English]
Lies. Asghar Farhadi trilogy. Semiotics. Technical, social and ideological codes. Despair
تیموری فریدنی، علی اکبر (۱۳۹۸) «مقایسه تعریف دروغ از منظر غربی و اسلامی» پژوهش‌نامه اخلاق. سال ۱۲ شماره ۴۳. بهار ۱۳۹۸. صص ۱۹-۳۰.
جوادی یگانه، محمدرضا (۱۳۹۰) «نگاهی به روایت دروغ در «جدایی نادر از سیمین»». منتشر شده در سایت تابناک. ۱۶ فروردین ۱۳۹۰. https://www.tabnak.ir/fa/news/156560
جوادی یگانه، محمدرضا (۱۳۹۵) ««بخشی از حقیقت» به مثابه دروغ برای نفع». منتشرشده در: انسان (ویژه نامه رصد اخلاق و اجتماع پایگاه اینترنتی شفقنا). سال اول. شماره اول. پاییز 1395. صص 21-22. http://fa.shafaqna.com/news/294149
جویست، لارونس جی. (1392) «فضایل و رذایل» در: دانشنامه فلسفه اخلاق. ویراسته پل اواردز و دونالد ام. بوچرت. مقدمه و ترجمه و تدوین انشاالله رحمتی. تهران: سوفیا. صص 397-408.
حسن پور اسلانی، محسن بهرنگ صدیقی (۱۳۹۲) «مردانگی در قاب: نشانه‌شناسی اجتماعی مردانگی در عکاسی مطبوعاتی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ خورشیدی» مجله جامعه‌شناسی ایران. دوره چهاردهم. شماره ۴. زمستان ۱۳۹۲. صص ۳-۳۴.
حسینی، مریم و فرهاد ساسانی و سارا نظردنیوی (۱۳۹۵) «تحلیل نشانه شناسی اجتماعی فیلم آژانس شیشه‌ای» زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا. سال هشتم. شماره ۱۸. بهار ۱۳۹۵. صص ۶۱-۸۴.
زادقناد، سعیده (۱۳۸۸) .بازنمایی یهود و صهیونیسم در مجموعه های تلویزیونی مرتبط با مسئلة فلسطین طی سالهای 88-1384. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه دانشگاه تهران.
سعیدنیا، گلرخ (۱۳۹۶) «آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی». مجله زبان و زبان شناسی. دوره ۱۳. شماره ۲۵. بهار و تابستان ۱۳۹۶. صص ۱۴۵-۱۵۰.
صادقی فسایی، سهیلا و شیوا پروایی (۱۳۹۶) «بازنمایی روابط خانوادگی در فیلم‌های اصغر فرهادی». جامعه‌شناسی هنر و ادبیات. دوره ۹ شماره ۱. بهار و تابستان ۱۳۹۶. صص ۲۹-۵۲.
ضیمران، محمد (1383) .درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر. تهران: قصه.
عناصری، علی مراد و عادل رحمتی و حسین امامعلی زاده و داود مهدوی کنده (۱۳۹۴) «جدایی و دروغ: تحلیل جامعه شناختی فیلم جدایی نادر از سیمین» جامعه شناسی هنر و ادبیات. دوره ۷. شماره ۱. بهار و تابستان ۱۳۹۴. صص ۸۱-۱۰۰.
فرقانی، محمدمهدی و سیدجمال الدین اکبرزاده جهرمی (۱۳۹۰) «ارائه مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم». مطالعات فرهنگ-ارتباطات. سال دوازدهم. شماره شانزدهم. زمستان ۱۳۹۰. صص ۱۲۹-۱۵۷.
فرهنگی، سهیلا و معصومه باستانی خشک بیجاری (۱۳۹۳) «نشانه شناسی اجتماعی رمان بیوتن» .نقد ادبی. سال هفتم. شماره ۲۵. صص ۱۲۱-۱۵۱.
فیسک، جان (1381) «فرهنگ و ایدئولوژی»، ترجمه مژگان برومند، فصلنامة ارغنون، شماره 20.
فیسک، جان (1386) .درآمدی بر مطالعات ارتباطی. ترجمه مهدی غبرایی، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
کانت، ایمانوئل (۱۳۹۴) «در باب حق مفروض دروغ گفتن با انگیزه‌های نوع‌دوستی» در: سیسیلا باک. دروغگویی: انتخاب اخلاقی در زندگی عمومی و خصوصی. ترجمه احد علیقلیان. تهران: نشر نو. صص ۴۱۳-۴۲۰.
