پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,098,978 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,206,553 |
تکنولوژی‌های جدید و دگرگونی معنایی «علم» و «صنعت» در دورۀ قاجار | ||
| تاریخ علم | ||
| مقاله 8، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 30، مرداد 1400، صفحه 183-222 اصل مقاله (631.46 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2021.331872.371653 | ||
| نویسندگان | ||
| رحیم یوسفی اقدم* 1؛ مقصود فراستخواه2؛ محمد سعید ذکائی3؛ نهال نفیسی4 | ||
| 1دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی | ||
| 2استاد، گروه برنامه‌ریزی آموزش عالی، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی | ||
| 3استاد، گروه مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبائی | ||
| 4استادیار، گروه مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبائی | ||
| چکیده | ||
| مقالۀ حاضر به بررسی دگرگونی‌های معنایی «علم» و «صنعت» در دورۀ قاجار می‌پردازد. فرض مقاله این است که دگرگونی رادیکال و بنیادی که در دورۀ قاجار در تعریف علم و طبقه‌بندی آن رخ داده است به واسطۀ ظهور تکنولوژی‌های جدید بوده است. تکنولوژی‌های جدید با طبقه‌بندی شدن در ذیل علوم طبیعی، مسألۀ علوم نظری را که با تصرف در طبیعت می‌توانند به‌منظور اختراع ابزارها و از این رو در خدمت اهداف عملی قرار بگیرند، به‌وجود آوردند. این مسأله از آنجا ناشی می‌شود که «علوم طبیعی» در طبقه‌بندی فارابی- ابن سینایی، علوم نظری هستند که اهداف و کاربرد عَملی ندارند و چیزی مربوط به «نیکبختی آن‌جهانی» هستند. طبقه‌بندی که بر مبنای تمایز ارسطویی بین اِپیستِمِه و تِخْنِه، علوم نظری را از آن رو که مرتبط به چیزی است که نمی‌تواند طور دیگر باشد، غیرعملی و غیرکاربردی معرفی می‌کند. تکنولوژی‌های جدید سامان این طبقه‌بندی را برهم زدند زیرا علوم نظری انگاشته می‌شدند که به کاربردهای عملی می‌رسیدند. پیامد این دگرگونی اولاً ظهور مفهومی تکاملی از علم و فهمی از جوامع با سلسله مراتب «متمدن» و «وحشی» است که در نسبتِ زمانی با علم و استفادۀ کاربردی از آن قرار دارند. ثانیاً طبقه‌بندی «صنعت» ذیل علم جدید «ثروت» و تعریف آن به عنوان «اعمال مولد ثروت» است. در تعریف جدیدِ صنعت، همه فعالیت‌هایی که به تولید ثروت منجر می‌شوند و امروزه در اقتصاد آنها را «زمین، نیروی کار و سرمایه» می‌خوانیم، از لحاظ جایگاهی که در تولید ثروت دارند، مورد بازنگری و بازسازماندهی قرار گرفتند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| علم؛ صنعت؛ تکنولوژی‌های جدید؛ دورۀ قاجار | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| New technologies and transformation of "knowledge" and "techne" meaning in Qajar period | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Rahim Yousefi Aghdam1؛ Maghsoud Farasatkhah2؛ Mohammad Saeed Zokaeei3؛ Nahal Nafisi4 | ||
| 1PhD Student, Allameh Tabataba’i University | ||
| 2Institute for research and planning in higher education | ||
| 3Department of Cultural Studies, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran | ||
| 4Department of Cultural Studies, Allameh Tabataba’i University, Tehran. Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| This article investigates the transformation of 'Knowledge' and ' Techne' in Qajar era. The hypothesis of the article is that the radical change that occurred in Qajar period in definition of knowledge and its classification was due to the emergence of new technologies. with categorizing under " product of natural knowledge", new technology initiated the problem of how theoretic knowledge lead to invention of instrument that can be used in practical life. This problem come from the status of "natural knowledge" in Farabi-Avicenna categories of knowledge where theoretical knowledge haven't any practical use and relate to 'other world happiness'. Categories based on the Aristotle distinction between 'episteme' and 'techne', believe episteme deal with the thing that can't be otherwise and hence haven't use value. With conceiving that theoretical knowledge lead to practical use, new technology disturbed this order. The consequence of this transformation firstly, rise up the evolutionary concept of knowledge that on the time distance, categorized societies on hierarchical level of "civilized" and "savage" base on practical use of knowledge. Secondly categorization of "techne" under new science of "wealth" and definition of it as "all practice that produce wealth". With new definition of "techne", all practice that lead to producing of wealth and nowadays we in Economics science calling them " land, labor and capital", reorganized based on status that they have in producing wealth | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| knowledge, Techne, New technologies, Qajar period | ||
| مراجع | ||
|
آدمیت، فریدون. (1351ش). اندیشه ترقی و حکومت قانون؛ عصر سپهسالار. تهران: انتشارات خوارزمی.
اذکائی، پرویز. (1378ش). «علم الحیل و فنون آن.» تحقیقات اسلامی، شماره 1و 2، صص 167-197.
ارسطو. (1377ش). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات طرح نو.
افشار، میرزا مصطفی. (1349ش). سفرنامه خسرومیرزا بپطرزبورغ. بکوشش محمد گلبن. تهران: کتابخانه مستوفی.
امینالدوله، میرزا علی خان. (1370ش). خاطرات سیاسی میرزاعلیخان امینالدوله. بکوشش حافظ فرمانفرمائیان، زیر نظر ایرج افشار، چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ابن خلدون، عبدالرحمان. (1369ش). مقدمه ابن خلدون. ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن سینا. (1331ش). دانشنامه علایی، الهیات. به تصحیح محمد معین. تهران: انجمن آثار ملی.
ـــــــــــــ . (1360ش). رسائل ابن سینا. ترجمه ضیاءالدین دری. تهران: انتشارات مرکزی.
ایلچی، میرزا ابوالحسن خان. (1364ش). حیرت نامه، سفرنامۀ میرزا ابوالحسن خان ایلچی به لندن. به کوشش حسن مرسلوند. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
بهنام، جمشید. (1374ش). ایرانیان و اندیشه تجدد. چاپ اول، تهران: انتشارات نشر و پژوهش فروزان روز.
پیت، جوزف. (1393ش). درباب تکنولوژی، مبانی فلسفۀ تکنولوژی. مترجم، مصطفی تقوی. تهران: انتشارات آمه.
تاج السلطنه. (1362ش). خاطرات تاج السلطنه. به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، چاپ اول. تهران: انتشارات تاریخ معاصر.
تبریزی، محمدحسین بن علی اکبر. (1325ق). کشف المراد من المشروطه و الاستبداد، در زرگری نژاد، غلامحسین (1374)، چاپ اول، تهران: انتشارات کویر.
تقی‌زاده تبریزی، سیدحسن. (1323ق). تحقیق احوال کنونی ایران با محاکمات تاریخی. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 1094515.
ثقفی، خلیل. (1309ق). انقلاب زراعتی، زراعت و صنعت. نسخه خطی، کتابخانه ملی به شماره 1510983.
داداشی، ایرج. (1388ش). «صناعت و طرح مبانی نظری آن به اتکا آراء ابن سینا.» جاویدان خرد، شماره 1، صص 43-74.
رحیمی، غلامحسین. (1390 ش). «فارابی، علم حیل و فلسفه فناوری.» پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، سال چهل و چهارم، شماره 1، صص 85-102.
ـــــــــــــ . (1393 ش). «مفهوم صنعت و فناوری از دیدگاه متفکران مسلمان.» فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. سال چهارم، شماره 17، صص 35-54.
خراسانی ترشیزی، فاضل. (1329ق). کلمه جامعه شمس کاشمری. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 1208799.
خلخالی، عمادالعلما. (1325ق). بیان معنی سلطنت و فوائدها، در زرگری نژاد، غلامحسین (1374) چاپ اول، تهران: انتشارات کویر.
دینانی، غلامحسین ابراهیمی؛ خسروپناه، عبدالحسین؛ امامی، احمد. (1399) «اصطلاحشناسی مفهوم علم در فلسفه اسلامی.» معرفت فلسفی، سال هفدهم، شماره 3، صص 35-51.
زین‌العابدین، مراغه‌ای. (1384ش). سیاحت‌نامۀ ابراهیم بیگ. به کوشش م.ع. سپانلو. چاپ دوم، تهران: انتشارات آگه.
سیاح، محمدعلی. (1346ش). خاطرات حاج سیاح یا دورۀ خوف و وحشت. بکوشش حمید سیاح، به تصحیح سیفالله گلکار. چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
شیرازی، میرزا صالح. (1347ش). سفرنامه. با مطالعه و همکاری و مقدمه اسماعیل رائین و تصحیح محمد شهرستانی. تهران: نشر روزن.
طالبوف تبریزی، عبدالرحیم. (1311ق). سفینه طالبی یا کتاب احمد، جلد اول. اسلامبول: نشر اختر.
ـــــــــــــ . (1312ق). سفینۀ طالبی یا کتاب احمد، جلد دوم. اسلامبول: نشر اختر.
طاهری مقدم، مسعود. (1394ش). «علم الحیل در تمدن اسلامی.» پژوهشنامه تاریخ، سال دهم، شماره 38، صص81-104.
طوسی، خواجه نصرالدین. (1346ش). اخلاق ناصری. تصحیح و حواشی ادیب تهرانی. تهران: جاویدان.
غنی‌نژاد، موسی. (1377ش). تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر. تهران: نشر مرکز.
فارابی، ابونصر. (1388ش). احصاء العلوم. ترجمه حسین خدیو جم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فراستخواه، مقصود. (1373 ش). سرآغاز نواندیشی معاصر. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ـــــــــــــ . (1373 ش). سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
فروغی، ابوالحسن. (1330ق). اوراق مشوش یا مقالات مختلفه. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 1212795.
فروغی، محمدحسین. (1332ق). تاریخ ادبیات ایران. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 776023.
فروغی، محمدعلی. (1323ق). اصول علم ثروت یعنی اکونومی پلتیک. نسخه چاپ سربی، کتابخانه ملی به شماره 502450.
ـــــــــــــ . (1328ق). دوره مختصری از علم فیزیک. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 782088.
ـــــــــــــ . (1387ش). مجموعه مقالات محمدعلی فروغی. جلد اول، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.
قاجار، ناصرالدین شاه. (1362ش). سفرنامه ناصرالدینشاه به فرنگ. تهران: انتشارات مشعل به همکاری انتشرات غزل.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1357ش). جامع الحکمتین. تصحیح هانری کربن و محمد معین. تهران: کتابخانه طهوری.
قزوینی، میرزاشفیع. (1370ش). قانون قزوینی: انتقاد اوضاع اجتماعی دوره ناصری. به کوشش ایرج افشار. تهران: نشر طلایه.
کاشانی، ملاعبدالرسول. (1328ق). رساله انصافیه، در زرگری نژاد، غلامحسین (1374)، چاپ اول، تهران: انتشارات کویر
کاشف السلطنه. (1302ق). ممات و حیات (در منافع راه‌آهن). طهران: مطبعۀ مجلس شورای ملی.
لشکرنویس، میرزا یوسف. (1381ش). صراط المستقیم. در رساله‌های ملکم خان، گردآوری و مقدمه حجتالله اصیل، تهران: نشر نی.
مستشارالدوله، میرزا یوسف. (1388ش). یک کلمه. به کوشش باقر مؤمنی، تهران: شادگان.
ـــــــــــــ . (1290ق). گنجینه دانش برای اطفال نوآموز. تهران. چاپ سنگی کتابخانه ملی به شمارۀ 782254.
مظاهری، زهرا و سیدمحمد کاظم علوی. (1388). «علم سنتی و علم مدرن.» فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال ششم، شماره 21، صص. 131-154.
منشی بوشهری، میرزا محمد. (1329ق). طلوع تمدن و اختراعات عظیمه. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 1170193.
مهندس الملک، میرزا رضاخان. (1341ق). کلیات جغرافیای ایران مشتمل بر اوضاع طبیعی و سیاسی و اقتصادی. تهران، چاپ سنگی، کتابخانه ملی به شماره 782246.
میرفندرسکی، ابوالقاسم. (1317ش). رساله صناعیه. با مقدمه و تصحیح علی‌اکبر شهابی. مشهد: فرهنگ خراسان.
ناطق، جواد. (1382 ش). «بررسی دو نسخه برگردان (=عکسی) از کتاب «الحیل» جزری (د.ح.600 ه.).» نامه بهارستان، سال چهارم، شمار 1و2، صص 301-306.
ناظم‌الدوله، میرزا ملکم خان. (1381ش). رساله‌های ملکم خان. گردآوری و مقدمۀ حجت‌اللّه اصیل. تهران: نشر نی.
ناظم العلوم، علی خان. (1295 ق). حکمت طبیعی اصول علم فیزیک. تهران: چاپ سنگی. شماره 6-32833 کتابخانه ملی.
نجم الدوله، عبدالغقار. (1293ق). فیزیک. تهران، نسخه خطی، کتابخانه ملی به شمارۀ 5-28190.
واعظی، احمد و رضا قاسمیان. (1392ش). «حضوری و یا حصولی بودن علم ذاتی و فعلی خداوند به امور مادی نزد صدرالمتالهین.» فصلنامه علمی-پژوهشی آیین حکمت، سال پنجم، شماره 16، صص 161-184.
نشریات
اختر
سال14، ش3، 16/1/1305ق؛ سال 14،ش4، 24/1/1305ق؛ سال 14، ش6، 9/2/1305ق؛ سال14، ش8، 23/2/1305ق؛ سال 14، ش31، 6/8/1305ق.
تربیت
سال3، ش141، 22/1/1317ق؛ سال4،ش190، 23/2/1318ق؛ سال4،ش،213، 6/8/1318ق؛ سال5،ش242، 17/7/1319ق؛ سال8،ش،359، 28/2/1323ق؛ سال8؛ ش360، 6/3/1323ق، سال8، ش361، 13/3/1323ق؛ سال8، ش363، 27/3/1323ق؛ سال8، ش365، 11/4/1323ق؛ سال 8، ش366، 18/4/1323ق.
صوراسرافیل، سال1، ش14، 10/8/1325ق.
ناصری، سال1، ش16، 1/3/1312ق.
Adams, C. A., & Thompson, T. L. (2011). "Interviewing objects: Including educational technologies as qualitative research."International Journal of Qualitative Studies in Education, 24 (6), 733-750. Dunne, J. (1993). Back to the Rough Ground, Practical Judgment and Lure of Technique. Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press. Cuevas, A. (2005). "The many faces of science and technology relationships." Essays in Philosophy (6)1, 54-75. Eikeland, O. (2014). "Phronesis", in Coghlan, Davis and Mary Brydon-Miller (Eds) The Sage Encyclopedia of Action Research, pp.622-626. Feenberg, A. (1996). "Marcuse or Habermas: Two critiques of technology." Inquiry: An Interdisciplinary Journal of Philosophy, (39)1, 45-70. Faulkner, W. (1994). "Conceptualizing knowledge used in innovation: a second look at the science technology distinction and industrial innovation." Science, Technology and Human Values, (19), 425–58. Gardner, L. P. (1994). "The relationship between Technology and Science: Some Historical and Philosophical Reflection. Part 1." International Journal of Technology and Design Education, (4). pp. 123-153. Gibbons, M., & Johnston, R. (1974). "The roles of science in technological innovation." Research policy, 3(3), 220-242. Ihde, D., & Selinger, E. (2004). "Merleau-Ponty and epistemology engines." Human Studies, 27(4), 361-376. Ihde, D. (2009). "Technology and science." in Berg Olsen, J. K., Pedersen, S. A., & Hendricks, V. E (Eds.), A companion to the philosophy of technology. New York: Wiley-Blackwell, pp. 51-60. Ihde, D. (2008). "Art Precedes Science: or Did the Camera Obscura Invent Modern Science?" In Schramm, Helmar, Schwarte, Ludger and Jan Lazardzig (Eds) Instruments in Art and Scinece, Berlin, De Gruyter. pp.383-393. Latour, B. (1990). "Technology is society made durable." The Sociological Review, (38), 103-131. MacKenzie, D., & Wajcman, J. (1985). The social shaping of technology. Open university press. Meijers, W. M. A. & M. J. De Vries. (2009). "Technological Knowledge." in Berg Olsen, J. K. Pederson, S. Andur & V. F. Hendricks (Eds) A Companion to the Philosophy of Technology, Blackwell Publishing. pp. 70-74. Layton, E. T. (1971). “Mirror Image Twins: The Communities of Science and Technology in 19th Century America.” Technology and Culture, (19), 562-580. Pinch, J. T. & Wieb E. B. (1987). "The Social Construction of Facts and Artifacts: Or How the Sociology of Science and the Sociology of Technology Might Benefit Each Other." in Weibe E. B; Hughes, P. T & T. Pinch (Eds) The Social Construction of Technological Systems New Directions in the Sociology and History of Technology, MIT Press. Massachusetts. Price, D. S. (1965). “Is Technology Historically Independent of Science? A Study in Statistical Historiography.” Technology and Culture, (6),553-568 Price, D. S. (1984). “The Science/Technology Relationship, the Craft of Experimental Science, and Policy for the Improvement of High Technology Innovation.” Research Policy, (13)1, 3-20. Scharff, C. R. (2009). "Technology as 'Applies Science'." in Berg Olsen, J. K. Pederson; S. Andur & V. F. Hendricks (Eds) A Companion to the Philosophy of Technology, Blackwell Publishing, pp. 165-171. Schatzberg, E. (2018). Technology, Critical history of a concept. Chicago and London: The university of Chicago press. Verbeek, P. P. (2011). Moralizing technology: Understanding and designing the morality of things. University of Chicago Press. Wajcman, J. (2004). Technofeminism. Oxford: Polity Press. Winner, L. (1986). The whale and the reactor. Chicago, IL and London: University of Chicago Press. Vincenti, Walter G. (1990). What Engineers Know and How They Know It: Analytical Studies from Aeronautical History, Johns Hopkins Studies in the History of Technology. Baltimore: Johns Hopkins University Press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,733 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,023 |
||