پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,226 |
| تعداد مقالات | 67,703 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,009,260 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,691,836 |
مالکیت زمین و ساختیابی سکونتگاههای غیررسمی در ایران | ||
| توسعه محلی (روستائی-شهری) | ||
| مقاله 12، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 26، شهریور 1401، صفحه 305-331 اصل مقاله (785.06 K) | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jrd.2022.345452.668743 | ||
| نویسندگان | ||
| زهرا اسکندری دورباطی1؛ مهرداد جواهری پور* 2؛ فرح ترکمان2 | ||
| 1دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی | ||
| 2استادیار گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی | ||
| چکیده | ||
| هدف این پژوهش بررسی ساخت‌یابیِ سکونتگاههای غیررسمی تحت تاثیر قوانینِ مالکیت زمین است. پس ازانقلاب قوانینی وضع شد که هم موجبات مصادره و سلب مالکیت برخی از اراضی شهری را فراهم آورد و هم با ایجاد ابهام وضعیت مالکیت اراضی موات و وقفی به گسترش بازار غیررسمی زمین و مسکن دامن زد. با شروع جنگ و ضرورت اسکان آوارگان و تغییر قوانین مالکیت زمین و مسکن تحت تاثیر گفتمان حمایت از محرومان پس از انقلاب این بازار بیشتر رشد کرد. در دهه‌های بعد با تغییر سیاست‌های اقتصادی و حذف کم درآمدها از نظام برنامه ریزی شهری و عدم دسترسی گروه های کم درآمد به مالکیت زمین ساختیابی این بازار تشدید شده به نحوی که تا سال 1395 حدود 11میلیون نفر از کم‌درآمدهای شهری در 62 هزار هکتار زمین اسکان یافتند. روش این تحقیق تاریخی -تطبیقی و طرحریزی تجربی آن اسنادی است. به این منظور نسیمشهر(اکبرآباد)، شهرقدس و محله خاک سفید (گلشن) با توجه به وجوه مشترک مالکیت زمین و مسکن درآنها با یکدیگر مقایسه شدند. یافته‌ها نشان دادند این سکونتگاه‌ها تحت تاثیر تقاضای کم‌درآمدها برای تامین زمین و مسکن و از سوی دیگر ابهام برخی از قوانین مالکیت شکل گرفته‌اند و از مزایای اقتصادی – اجتماعی بازار غیررسمی بهره‌مند می‌شوند. به رغم این تحولات، با تبدیل شدن این سکونتگاه‌ها به بازار رسمی ساکنان آنها به تدریج «بخت‌های زندگی در بازار» خود را از دست می‌دهند و قوانین جدید مالکیت زمین و مسکن مانع از بهسازی و نوسازی اسکان غیررسمی به نفع گروه‌های کم‌درآمد می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سکونتگاه غیررسمی؛ ساختیابی؛ قوانین مالکیت زمین؛ بازار خویشاوندی غیررسمی زمین؛ نسیمشهر(اکبرآباد)؛ سلب مالکیت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Land ownership and construction of informal settlements in Iran (1978-2021) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Zahra Eskandari Dorbati1؛ Mehrdad Javaheripour2؛ Farah Torkaman2 | ||
| 1PhD Candidate, Faculty of Social Sciences, Islamic Azad University, Central Tehran branch | ||
| 2Assistant Professor, Department of Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University | ||
| چکیده [English] | ||
| The purpose of this research is to investigate the impact that Land Ownership Laws have had on the appearance and taking shape of informal settlements. After the 1979 Iranian revolution, laws were enacted that, fueled the expansion of the informal land and housing market through confiscation and expropriation of some urban lands, and by creating uncertainty and ambiguity about the ownership and legal entitlement to Waqf (charitable endowment or bequest for public benefit) land and waste lands. With the start of the Iran – Iraq war in 1980 and the necessity of resettling the displaced people, under the influence of the revolutionary slogans of support for the disadvantaged and the dispossessed coinciding with changes in the laws pertaining to the ownership of land and housing, this informal market grew ever more. In the following decades, with the changes in economic policies and the removal of low-income people from the urban planning system and the lack of access of low-income groups to housing, these informal settlements increased in such a way that by 2015, about 11 million people were living in areas occupying 62 thousand hectares of land. This research is conducted following historical-adaptive methodologies presenting a mixed empirical/secondary literature review design, where three settlements of Nasimshahr (Akbarabad), Shahrquds and Khak Sefid neighborhood are compared. The findings show that these settlements are formed as a result of demand for housing amongst the lower income groups of the population, taking advantage of the uncertainties and ambiguities within land and property laws. Although informal settlements allow their residents to benefit from the economic and social advantages of informality in the beginning, as these settlements shift towards official markets and as the pressure from new settlers increase the original settlers either lose the benefits that living in the informal settlements bring to them or are prevented from upgrading their neighborhoods by the new land and housing ownership laws. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| informal settlement, construction and formation, land ownership laws, informal land market, kinship, Nasimshahr (Akbarabad), expropriation | ||
| مراجع | ||
|
اسکندری دورباطی، زهرا (1401) پویایی اجتماعی بین نسلی در سکونتگاههای غیررسمی استان تهران، مورد پژوهی: شهر نسیمشهر(اکبرآباد). پایان نامه دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی.
اشرف، احمد (1359) موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه. تهران: زمینه.
اشرف، احمد (1383) از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی. ترجمه سالار کسرایی. فصلنامه علمی –پژوهشی متین شماره 22.صص 141-109.
اشرف،احمد و بنوعزیزی، علی(1388) طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه سهیلا ترابی فارسانی. تهران: نیلوفر.
اطهاری، کمال و جواهریپور مهرداد (1374) طرح پژوهشی علل و پیامدهای حاشیه نشینی در ایران. مرکز مطالعات شهرسازی و معماری ایران. وزارت راه و شهرسازی.
امینی، منصور و کاشانی، سید صادق (1396) احترام به حق مالکیت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 79. صص 194 -171.
آبادیان، حسین(1397) اصلاحات ارضی و تبعات اجتماعی مهاجرت روستاییان به شهر تهران. تحقیقات تاریخ اجتماعی سال هشتم، شماره 2. صص20-1.
آبراهامیان، یرواند(1387) مردم در سیاست ایران: پنج پژوهش موردی. ترجمه بهرنگ رجبی. تهران: چشمه.
برغمدی، هادی (1387) تاثیر تخریب محله غربت بر سرمایه اجتماعی اهالی محله خاک سفید. رفاه اجتماعی. دوره 7، شماره 28 صص 263-283.
بشیریه، حسین (1393) زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران. ترجمه علی اردستانی. تهران: نگاه معاصر.
بیات، آصف(1379) سیاست‌های خیابانی (جنبش تهی‌دستان در ایران). ترجمه سید اسدالله نبوی چاشمی. تهران: شیرازه.
پارکر، جان(1386) ساختیابی. ترجمه حسین قاضیان. تهران: نشر نی.
پیران، پرویز (1367) آلونک نشینی در تهران. اطلاعات سیاسی – اقتصادی شماره 17. صص 37-34.
ثابتی، محمد(1373) اراضی وقفی در قوانین زمین. فصلنامه وقف میراث جاویدان شماره 2. صص 35-30
جواهریپور، مهرداد (1395) محله های فرودست شهری و حق به شهر مورد پژوهی محله خاک سفید شهر تهران. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران دوره 5، شماره2. صص 182-163.
جواهریپور،مهرداد و نوذری، کمال (1390) تهیه برنامه ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی شهر قدس و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آنها با تأکید بر بهسازی شهر در شهر قدس، شرکت عمران وبهسازی شهری ایران، شرکت مهندسین مشاور البرز.
جواهریپور، مهرداد (1401) ساختیابی اسکان غیر رسمی مروری بر رویکردھای پنج دهه پیشین. ارائه شده در پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
جمشیدی ها، غلامرضا و نوذری، حمزه (1393) تحولات معنای توسعه پس از انقلاب اسلامی ایران: از طرد توسعه تا معنابخشی های متفاوت به آن. توسعه محلی روستایی - شهری (توسعه روستایی) دوره ششم، شماره 1. صص 25-48.
حاج یوسفی، علی (1382) حاشیه‌نشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی). هفت شهر، شماره 8. صص 12-24.
خسروی، خسرو (1369) دهقانان خرده‌پا. تهران: شرکت نشرقطره.
خسروی، خسرو( 1355) جامعه شناسی روستایی ایران. تهران. دانشکده تعاون.
مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی (1378) صحیفه امام جلد 6.
خواجه‌وند، مظاهر و پوراسکندر، عادل (1396) مصادره اموال در حقوق ایران با تاکید بر رویه دادگاه اصل 49 قانون اساسی. پژوهش ملل، شماره 22. صص 22-109.
دانشگاه تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، سخنرانی‌ها و گزارش‌ها در نخستین سمیناربررسی مسائل اجتماعی تهران (1341) بازیابی شده در (31/2/1399). https://isr.ut.ac.ir
دهقان‌نژاد، مرتضی و ستوده، مولود (1389) فرمانگذاری خالصجات در اصفهان در دوره ناصرالدین شاه (تبدیل زمین‌های دولتی به زمین‌های اربابی به طور مشروط). گنجینه اسناد، شماره 79 صص91-81 .
روحنواز، شهناز(1395) بررسی عوامل تحول اجتماعی و کالبدی محله سفیدخاک‌سنگ (شهرداری منطقه 4 تهران) از دوره قاجار تا سال 1395. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
ریاحی سامانی، نادر (1378) وقف و سیرتحولات قانونگذاری در موقوفات. شیراز: نوید شیراز.
ریاحی، میترا و نمامیان، پیمان (1396) بررسی آثار پاکسازی محله چمن کرمانشاه بر ارتکاب جرم از سال 1387 تا پایان 1394. اولین کنفرانس علمی پژوهشی رهیافت‌های نوین در علوم انسانی.
زبردست، اسفندیار و عزیزی، محمد مهدی و احمدی، بهمن(1399) تبیین عوامل موثر بر شکل‌گیری امنیت سکونت در سکونتگاههای خودرو، مطالعه موردی منطقه کلان‌شهری تهران. هنرهای زیبا معماری و شهرسازی شماره 3، پیاپی83. صص 18-5
سازمان امور اراضی(1389) مجموعه قوانین و مقررات اصلاحات ارضی، خالصه و تعیین تکلیف اراضی دولتی. بازیابی شده در تاریخ (11/11/1400).
سازمان نقشه برداری کشور، تصاویر هوایی نسیمشهر سالهای 1347تا 1381.
سالاری، محمد(1396) طرح ساختاری حریم پایتخت (شناخت ویژگی‌ها، مسائل و امکانات اقتصاد زمین و فعالیت در حریم). شرکت مهندسین مشاور نقش جهان پارس.
سالک اکمل، نقی (1401) خواندنی‌های تاریخی از شهرستان بهارستان. (دردست انتشار).
سلمانوندی، شاپور و ایمانی‌جاجرمی، حسین و طالب، مهدی (1397) تحلیل کیفی بعد اجتماعی مدیریت متمرکز روستایی، از مشروطه تا اصلاحات ارضی: مطالعه روستاهای حاشیه زاینده‌رود در بخش کرگن جنوبی شهرستان مبارکه. مجله مطالعات اجتماعی ایران 12(1). صص 54-81.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1400)، بازیابی شده در( 26/3/1401) https://dotic.ir/news/11006
صالحی مازندرانی، محمد و میرزایی، جمشید (1394) مبانی مالکیت فضا و قرار در نظام حقوقی اسلام و غرب. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره 3.صص 101-122
صفایی، ابراهیم (1363) رهبران مشروطه. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
علاء الدینی، پویا و نوروزی، شقایق (1398) بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی در ایران: ارزیابی تمهیدات در طرح نمونه ی سبزوار از منظر بهره برداران. توسعه محلی روستایی - شهری (توسعه روستایی) دوره11، شماره 1. صص 79-118.
علم، محمدرضا و کاظمی، سجاد (1394) تاثیر انقلاب مشروطه بر تحول نظام زمین‌داری. فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، شماره 33. صص 106-93
غفاری، هدی و زمانی، محمود و رحمانی، مسعود(1394) ماهیت تاسیس حقوقی حریم طرح‌ها و اموال عمومی عام المنفعه در املاک خصوصی مجاور آنها. مطالعات فقه و حقوق اسلامی شماره 12. صص 210-185
فشاهی، محمدرضا(1354) از گات‌ها تا مشروطیت، گزارش کوتاهی از تحولات فکری و اجتماعی در جامعه فئودالی ایران. تهران: گوتنبرگ.
قبادی،کاوه و ناصری مقدم، حسین (1391) مالکیت در حصار کاربری: نگاهی به تعیین کاربری از منظر فقه وحقوق. دانشنامه حقوق اقتصادی دوره 19، شماره 9، ص 19.
قلیچی، مریم و نورائی، مرتضی (1399) تاثیرات اصلاحات ارضی 1341-1357 بر جمعیت شهری، نمونه پژوهی ایلام. پژوهش‌های تاریخی، دوره 12، شماره4، صص 1-20.
کاتوزیان، محمدعلی(1396) نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه اقتصادی. ترجمه علیرضا طیب. تهران: مرکز.
کامرانی، زهرا و سیف‌اللهی، سیف‌الله (1392) شکل‌گیری و گسترش پدیده حاشیه‌نشینی نوین در کلانشهر تهران از انقلاب اسلامی تاکنون مطالعه موردی: محله حصارک تهران،. مطالعات جامعه‌شناسی، شماره 20، صص 21-7.
کدی، نیکی (1388) نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: انتشارات ققنوس.
کدی، نیکی(1387) ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان:1175-1304. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: انتشارات ققنوس.
کدی،نیکی(1367) ریشه‌های انقلاب ایران. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: نشر قلم.
گرب، ادواردجی(1394) نابرابری‌های اجتماعی: دیدگاه‌های نظریه‌پردازان کلاسیک و معاصر. ترجمه احدرضاغروی زاد و محمدسیاهپوش. تهران: نشر معاصر.
ماجدی،حمید(1388) ارزیابی سیاست‌های زمین شهری و مسکن درکشور. اقتصاد شهرشماره4. صص 98-88.
معاونت حقوقی ریاست جمهوری (1400) مجموعه تنقیحی قوانین و مقررات بازآفرینی شهری.
مرکز آمار ایران(1381) سرشماری کارگاه‌های تولید،توزیع و مصرف.
مرکز آمار ایران. سرشماری نفوس و مسکن (1335، 1345، 1365،1375، 1390 ، 1395).
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، قانون مدنی(1400) بازیابی شده در(17/1/1400). https://rc.majlis.ir/fa
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، قانون مربوط به اصلاحات ارضی (1400). بازیابی شده در(12/11/1400) https://rc.majlis.ir/fa
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، لایحه قانونی تجدید قرارداد و اجاره املاک و اموال موقوفه و تجدید انتخاب متولیان و امناء و نظار اماکن متبرکه مذهبی‌و مساجد. بازیابی در(29/3/1401) . https://rc.majlis.ir/fa/law/print_version/98094
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، لایحه قانونی راجع به بخشودگی خسارت تأخیر اقساط خانه‌های سیزده آبان. بازیابی در(29/3/1401). https://rc.majlis.ir/fa/law/print_version/98516.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، لایحه قانونی استفاده از خانه‌های خالی جهت اسکان فاقدین مسکن بازیابی در (29/3/1401). https://rc.majlis.ir/fa/law/print_version/98475
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، قانون اجازه تبدیل به احسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفه عام به زارعین صاحب نسق بازیابی در (23/2/1401). https://rc.majlis.ir/fa/law/show/96573
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، لایحه قانونی تقلیل اجاره بهای واحدهای مسکونی بازیابی در(29/3/1401). https://rc.majlis.ir/fa/law/print_version/98334
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ماده 52 قانون بودجه سال 1362، بازیابی در(5/5/1401). https://rc.majlis.ir/fa/law/show/90683
مشکینی, ابوالفضل, صادقی, یداله., و اکبری، محمد. (1391). امنیت سکونت، کلید ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی مورد مطالعه: حوزه کلانشهر تهران (اسلامشهر، نسیم شهر و گلستان) و کرج در استان البرز. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 24، صص 211-222.
معتمدی، مسعود(1383). مسکن و برنامه‌های توسعه، طرح جامع مسکن، وزارت راه و شهرسازی.
مهری، کریم. صمصامی زهره وجعفری عباس(1395). تاثیر اصلاحات ارضی بر روی حاشیه نشینی و رادیکالیزه شدن جنبش اصلاح طلبی دهه ۴۰ و ۵۰. تهران: انتشارات بعثت.
مهندسین مشاور پارس بوم و مهندسین مشاور آبان.1390) طرح جامع نسیمشهر.
ناری، قمی( 1395) سلب مالکیت از زمین‌های شخصی در طرح‌های شهری: مبانی اسلامی و فرضیه استثمار. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، شماره 1. صص 86-69.
نصرتی، محمدرسول(1397) بررسی حقوقی تعارض تصرف کنونی و مالکیت سابق. قانون یار، شماره 6. صص 359-385.
وبر.ماکس(1395) اقتصاد وجامعه. ترجمه مصطفی عمادزاده، عباس منوچهری، مهراد ترابی‌نژاد، تهران: نشر سمت.
وثوقی مطلق،رجبعلی( 1384). مصادره اموال، عوام و پیامدها(عصرناصری) نامه تاریخ پژوهان، شماره 1. صص 215-183.
تارنمای شهرداری قدس. بازیابی در (12/3/1401) http://www.shahrdariqods.ir/faIR/DouranPortal/1/news/view/14145
تارنمای شهرداری نسیمشهر، بازیابی در(7/3/1399) http://www.nasimshahr.ir/fa-IR/DouranPortal
Giddens, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration. United Kingdom: Polity Press.
Neuman, W. (2014). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 769 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 308 |
||