1دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران؛
2دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران؛
چکیده
استفاده از منابع آب و نقل و انتقال آن در فقه اسلامی، ضوابط و احکام خاصی دارد. حقّآبه یا حق الشِرب از جمله عناوین فقهی است که از آن به مناسبت در برخی از ابواب فقهی مانند: تجارت، اجاره و احیاء موات؛ سخن رفته است. این نوشتار سعی دارد تا طرق انتقال مالکیت حقّآبه و راه‌های ایجاد و ثبوت آن در فقه اسلامی را با رویکردی تطبیقی، بررسی کند. حقّآبه از جمله حقوق مالی است که قابلیت نقل و انتقال به صورت ضمنی و یا مستقل در برابر عوض و یا به صورت مجانی را دارد. اشتراک عمومی یکی از اسباب ثبوت حقّ الشِرب است که مبنتی بر آن عموم مردم در استفاده و بهره گیری از آن برابر هستند. حیازت منابع آب و ثبوت حقّآبه به تبع حیازت، و انتقال حقّآبه از طریق تبرع در قالب قرارداد «مهایات» و انتقال حقّآبه از طریق ارث و وصیت از دیگر اسباب نقل و انتقال حقّآبه است.
The Causes for Making and Transfer of Water Right Property in the Jurisprudence of Islamic Denominations
نویسندگان [English]
Mohammad Reza Rezvantalab1؛ mohammad mahdi saidi2
1Associate Professor of Jurisprudence and Foundation of Islamic Law, University of Tehran
2Ph.D. Candidate of Jurisprudence and Foundation of Islamic Law, University of Tehran.
چکیده [English]
The use of water resources in Islamic jurisprudence has certain rules and regulations. The water right is one of the legal titles that has been discussed in the jurisprudence of tejārah (trade), ijārah (leasing) and iḥyā’ mawāt (reviving dead land). This article tries to examine the ways to transfer the water right property and the ways of establishing it in Islamic jurisprudence with a comparative approach. The water right is one of the financial rights that can be transferred implicitly or independently through payment or free of charge. The Common-pool resource is one of the guarantees of the water right, which is based on the fact that the public is equal in using it. The acquisition of water resources and transfer the water right property through the denotation that is known in Islamic jurisprudence as muāyāt, inheritance and will, are among other ways to transfer the water right property.
کلیدواژه‌ها [English]
water right, riparian water rights, transfer property, jurisprudence of Islamic denominations
مراجع
منابع
قرآن کریم.
ابن‌ادریس، محمد بن منصور حلّی، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
ابن‌براج، عبد العزیز طرابلسی، المهذب، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی. 1406 ق.
ابن براذعی، خلف بن أبی القاسم محمد، التهذیب فی اختصار المدونة، چاپ اول، دبی، دارالبحوث للدراسات الإسلامیة و إحیاء التراث. 1423 ق.
ابن حمزه، محمدبن‌علی، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، چاپ اول، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی. 1408 ق.
ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، چاپ: اول، بیروت، مؤسسة الرسالة. 1416ق.
ابن‌رشد، أبوالولید محمد بن أحمد، البیان والتحصیل، چاپ دوم، بیروت، دار الغرب الإسلامی. 1408ق.
----------، المقدمات الممهدات، چاپ اول بیروت، دار الغرب الإسلامی. 1408 ق.
ابن سیده، علی بن اسماعیل، المخصص، چاپ: اول، بیروت، دار الکتب العلمیة منشورات محمد علی بیضون. بی‌تا.
ابن عابدین، محمدأمین بن عمر، رد المحتار علی الدر المختار، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر. 1412ق.
ابن فراء، ابو یعلی محمد بن حسین، الأحکام السلطانیة للفراء، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیة. 1421 ق.
ابن‌قدامه، عبدالله بن أحمد، الشرح الکبیر علی متن المقنع، دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع. بی‌تا.
---------- ، المغنی فی فقه الإمام أحمد بن حنبل الشیبانی، چاپ اول، بیروت، دارالفکر. 1405ق.
ابن مازَه، محمود بن أحمد، المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة. 1424 ق.
ابن ملَقِّن، عمر بن علی بن أحمد، عجالة المحتاج إلی توجیه المنهاج، چاپ اول، إربد – اردن، دارالکتاب. 1421 ق.
ابن مودود، عبدالله بن محمود موصلی حنفی، الاختیار لتعلیل المختار، چاپ اول، قاهره، مطبعة الحلبی. 1356 ق.
ابن نجیم حنفی، عمر بن إبراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دار المعرفة. بی‌تا.
---------- ، الأشباه و النظائر، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة. 1419 ق.
ابن همام، محمد بن عبد الواحد، فتح القدیر، دارالفکر. بی‌تا.
ازدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، چاپ اول، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی. 1387 ش.
ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، بیروت، چاپ اول، دار احیاء التراث العربی. 2001 م.
بابرتی، محمد بن محمد، العنایة شرح الهدایة، بیروت، دارالفکر. بی‌تا.
بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی. 1405 ق.
بهوتی، منصور بن یونس، کشّاف القناع عن متن الإقناع، تحقیق هلال مصیلحی، بیروت، دار الفکر. 1402 ق.
تُسُولی، علی بن عبدالسلام، البهجة فی شرح تحفة الحکام، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة. 1418 ق.
تویجری، سلیمان، حقّ الارتفاق دراسة و مقارنة، رساله دکتری در دانشگاه أم القری، دانشکده الشریعة و الدراسة الاسلامیة، 1401.
جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة، چاپ اول، کویت، وزارت اوقاف کویت. 1406 ق.
جمعی از پژوهشگران زیرنظر سید محمود شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام. 1426 ق.
جندی، خلیل بن إسحاق، التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لابن الحاجب، چاپ اول، دار البیضاء، مرکز نجیبویه للمخطوطات وخدمة التراث. 1429 ق.
حجاوی، موسی بن أحمد، الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، بیروت، دار المعرفة. بی‌تا.
حلبی، ابو الصلاح، الکافی فی الفقه، مصحح: رضا استادی، چاپ اول،اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین علیه السلام. 1403 ق.
حلّی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، چاپ: اول، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة. 1405 ق.
خمینی، سید روح اللّه، تحریر الوسیلة، چاپ اول، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم. بی‌تا.
خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان. 1405 ق.
دَمِیری، محمد بن موسی، النجم الوهاج فی شرح المنهاج، چاپ اول، جدة دار المنهاج. 1425 ق.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، چاپ دوم، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. 1373 ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، لبنان، سوریه، دار العلم، الدار الشامیة. 1412 ق.
زحیلی، وهبه بن مصطفی، الفقه الاسلامی و أدلته، دمشق، دار الفکر. 2005 م.
زَیلَعی، عثمان بن علی، تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق، چاپ اول، قاهره، المطبعة الکبری الأمیریة. 1313 ق.
سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی. 1423ق.
سرخسی حنفی، أبو بکر محمد بن أبی سهل، المبسوط، چاپ اول، بیروت، دار الفکر. 1421 ق.
سلاّر دیلمی، حمزة بن عبد العزیز، المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامیة، چاپ اول، قم، منشورات الحرمین. 1404 ق.
44. سیستانی، سیدعلی حسینی، منهاج الصالحین، قم، چاپ پنجم، دفتر حضرت آیة الله سیستانی. 1417 ق.
شربینی، محمد بن أحمد، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة. 1415 ق.
شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی. 1417 ق.
---------- ، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت. 1419 ق.
شهید ثانی، زین الدین بن علی ، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری. 1410 ق.
---------- ، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة. 1413 ق.
صدوق، محمّدبن علی بن بابویه، کتاب من لا یحضره الفقیه، قم، چاپ: دوم، دفتر انتشارات اسلامی. 1413 ق.
صقلی، محمدبن عبدالله، الجامع لمسائل المدونة، چاپ اول، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع. 1434 ق.
صنعانی، محمدبن إسماعیل، سبل السلام، قاهره، دار الحدیث. بی‌تا.
طباطبایی، سیدعلی بن محمد، ریاض المسائل، چاپ اول، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام. 1418 ق.
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، چاپ اول، تهران، دار الکتب الإسلامیة. 1390 ق.
