پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,239 |
| تعداد مقالات | 67,849 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,370,555 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,124,835 |
تداوم و تحوّلِ جای‌نام « کیچ و مکران» در منابع تاریخی و جغرافیاییِ قرن ۷ تا ۱۲ ه.ق: با تأکید بر منابع دوره صفوی | ||
| پژوهش های ایران شناسی | ||
| دوره 12، شماره 1، اردیبهشت 1401، صفحه 188-196 اصل مقاله (1.31 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jis.2022.336917.1075 | ||
| نویسندگان | ||
| یاسر ملازئی* 1؛ فرج الله احمدی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری گروه تاریخ، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه تاریخ، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| براساس گزارش منابع تاریخی و جغرافیایی، ایالت مکران در جنوب شرق ایران، گسترۀ پهناوری داشت که از شمال تا سیستان، از غرب تا کرمان، از جنوب با دریا، از شرق با حوزۀ سِند پیوند می‌یافت. گستردگی منطقۀ مکران در جنوب شرق ایران و پیوند با دریا و همچنین موقعیت مرزی آن با همسایگان شرقی و جنوبی ایران، زمینۀ ایجاد و توسعۀ شهرها و آبادی‌های متعددی را در مکران فراهم آورد. یکی از شهرهای تاریخیِ مکران که از منظر سیاسی و همچنین موقعیت ارتباطی، اهمیت و اعتبار داشت، شهر کیچ در مرکز ایالت بود. به اقتباس از نام همین شهر، در بسیاری از متون تاریخی و جغرافیایی قرن هفتم تا دوازدهم، به‌ویژه در منابع دورۀ صفوی، جای‌نامی با عنوان «کیچ و مکران» در جغرافیای ذهنیِ مورخان و جغرافی‌نویسان شکل گرفت. بر همین اساس، چگونگی تداوم و تحول این جای‌نام در منابع تاریخی و جغرافیایی، مسئلۀ پژوهش پیش رو را شکل داده‌است. بازتاب مکرر جای‌نام «کیچ و مکران» در منابع تاریخی و جغرافیاییِ قرن 7 تا 12، به‌ویژه منابع دورۀ صفوی، این سؤال را مطرح می‌سازد که جای‌نام «کیچ و مکران» بر چه گسترۀ جغرافیایی اطلاق شده و بارِ معنایی آن چگونه در منابع تاریخی و جغرافیایی تداوم و تحول پیدا کرده‌است؟ مقالۀ پیش رو با روش توصیف داده‌های تاریخی و جغرافیایی و سپس تحلیل آنان از راه تطبیق و مقایسۀ داده‌های موجود در متون تاریخی، به‌خصوص نسخه‌های خطی، متون جغرافیایی، نقشه‌های تاریخی، سفرنامه‌ها و همچنین چند نمونه مصاحبه با آگاهان محلی، سامان یافته‌است. دستاورد این مقاله نشان می‌دهد که اهمیت سیاسی و ارتباطی شهر کیچ در سده‌های نخستین تا میانۀ اسلامی، این زمینه را فراهم ساخت که برای نخستین بار در گزارش‌های رسمی منابع تاریخی و جغرافیایی قرن 7 و 8، بین نام آن با نام مکران پیوند ایجاد شود و از جای‌نام «کیچ و مکران» به مثابۀ نام دیگر ایالت مکران یاد شود. به اقتباس از این گزارش‌های رسمی، استفاده از جای‌نام «کیچ و مکران» به مثابۀ نام دیگر ایالت مکران، نه‌تنها در منابع قرون بعدی تداوم یافت، بلکه در دورۀ صفوی در کنار این تداوم، تحولی نیز صورت گرفت که بر مبنای آن، این جای‌نام به مثابۀ نام دیگر شهر کیچ شناخته شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جای‌نام کیچ و مکران؛ ایران؛ دوره صفوی؛ منابع تاریخی؛ متون جغرافیایی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Continuity and evolution of Toponym of “Kech and Makran” in historical and geographical sources from the 7-12 AH: with a focus on the Safavid era | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Yaser Mollazaei1؛ Farajollah Ahmadi2 | ||
| 1Doctoral student of History Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran. | ||
| 2Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| According to historical and geographical sources, Makran province in southern Iran has a large territory. This region was linked to Sistan in the north, Kerman in the west, the sea in the south, and the Indus River basin in the east. The expansion of the Makran region in the southeast of Iran, its connection with the sea, as well as its border location with the eastern and southern neighbors of Iran, provided the basis for the creation and development of numerous cities and settlements in Makran. Communication was important and prestigious, the city of Kech was in the center of this stateAdapting the name of this city in many historical and geographical texts from the 7th century AH to the 12th century AH, especially in the sources of the Safavid era, a place named "Kech and Makran" was formed in the mental geography of historians and geographers. Based on this, how the continuation and transformation of this place name in historical and geographical sources has formed the issue of future research. The repeated reflection of the place name "Kech and Makran" in the historical and geographical sources of the 7th to 12th century AH, especially the sources of the Safavid era, raises the question of what geographical area the place name "Kech and Makran" is applied to and how its semantic load is in the historical sources and Geographical continuity and evolution? The following article is organized by the method of describing historical and geographical data and then analyzing them through matching and comparing the data available in historical texts, especially manuscripts, geographical texts, historical maps, travelogues, as well as some examples of interviews with local experts. The result of this article shows that the political and communication importance of the city of Kech in the early to middle Islamic centuries provided the context for the first time in the official reports of the historical and geographical sources of the 7th and 8th centuries A.H. to establish a link between its name and the name of Makran And the name "Kech and Makran" should be mentioned as another name of Makran state. Adapted from these official reports, the use of the place name "Kech and Makran" as another name of the Makran state was not only continued in the sources of the following centuries, but in the Safavid era, along with this continuity, there was also a change in it, based on which, This place was also known as another name of Kech city.. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Kech and Makran toponym, Iran, Safavid era, historical sources, geographical texts | ||
| مراجع | ||
|
منابع
ابن‌بطوطه، 1397، سفرنامۀ ابن‌بطوطه، ترجمۀ محمدعلی موحد، جلد 1، تهران، کارنامه.
ابوالفداء، تقویم البلدان، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، نسخۀ خطی شمارۀ 1750.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم، 1340، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌الله، 1373، نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران، علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــ، نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، نسخۀ خطی شمارۀ 84 B.
بیضاوی، قاضی ناصرالدین، 1382، نظام التواریخ، به تصحیح هاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
تهامی، مرتضی و مراد کاویانی‌راد، 1394، «جای‌نام‌شناسی سرحدات ایران از منظر شاهنامه‌ی فردوسی»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 11، شمارۀ 2، صص 89ـ114.
جوزجانی، منهاج سراج، 1363، طبقات ناصری، به تصحیح عبدالحی حبیبی، جلد 2، تهران، دنیای کتاب.
جوینی، عطاملک، 1385، تاریخ جهانگشا، به تصحیح محمد قزوینی، جلد 2، تهران، دنیای کتاب.
جهاندیده، عبدالغفور، 1396، فرهنگ بلوچی ـ فارسی، جلد 2، تهران، معین.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله، 1375، جغرافیای حافظ ابرو، به تصحیح صادق سجادی، جلد 1، تهران، میراث مکتوب.
حدود العالم من المشرق و المغرب، 1362، مؤلف ناشناس، به تصحیح منوچهر ستوده، تهران، طهوری.
حسینی خاتون‌آبادی، عبدالحسین، 1352، وقایع السنین و الاعوام، به تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
حسینی قمی، قاضی احمد، خلاصة التواریخ، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، نسخۀ خطی شمارۀ 6570.
خیراندیش، عبدالرسول، 1382، «نام‌های جغرافیایی به مثابۀ بخشی از میراث فرهنگی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال 7، شمارۀ 74، صص 3ـ4.
روملو، حسن، 1384، احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، جلد 2، تهران، اساطیر.
سایکس، سرپرسی، 1315، «بلوچستان»، مجلۀ ارمغان، ترجمۀ سعادت نوری، شمارۀ 3، صص 220ـ224.
سمرقندی، عبدالرزاق، 1372، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، جلد 1، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیستانی، ملک‌شاه‌حسین، 1344، احیاء الملوک، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شاپور شهبازی، علیرضا، 1389، تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
شارپ، رلف نارمن، 1346، فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، شیراز، دانشگاه پهلوی.
شاملو، ولی‌قلی‌خان، 1400، قصص الخاقانی، به تصحیح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران، سروش با همکاری نگارستان اندیشه.
شامی، نظام‌الدین، 1363، ظفرنامۀ شامی، مقدمه و تصحیح محمد احمدپناهی، جلد 2، تهران، بامداد.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی، 1381، مجمع الانساب، به تصحیح هاشم محدث، جلد 2، تهران، امیرکبیر.
صفت‌گل، منصور، 1388، «تاریخنویسی در ایران عصر صفوی (سال‌های 1148ـ1038ق)؛ مراحل و گونه‌شناسی»، پژوهش‌های علوم تاریخی، سال 1، شمارۀ 1، صص 65ـ84.
صفرزایی، عبدالله، 1397، «نقش کیچ در ارتباطات دریایی سواحل مکران در سده‌های نخستین اسلامی»، مجموعه مقالات چهارمین همایش بین‌المللی خلیج‌فارس: تاریخ، فرهنگ و تمدن، زیر نظر فرج‌الله احمدی و دیگران، تهران، نگارستان اندیشه، صص 311ـ324.
صفرزایی، عبدالله و یاسر ملازئی، 1400، «جغرافیای تاریخی مکران در دورۀ صفوی براساس نقشه‌های تاریخی اروپاییان»، پژوهش‌های علوم تاریخی، سال 13، شمارۀ 4، صص 95ـ118.
طهرانی، ابوبکر، 1356، تاریخ دیار بکریه، به تصحیح لوغال نجاتی و فاروق سومر، تهران، طهوری.
علوی، نصرت‌خاتون و احسان اشراقی، 1398، «جغرافیای تاریخی مکران در سده‌های میانۀ اسلامی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال 11، شمارۀ 41، صص 109ـ132.
فروزانی، ابوالقاسم و عبدالله صفرزایی، 1394، «مَکران»، دانشنامۀ خلیج‌فارس، زیر نظر شورای علمی دانشنامۀ خلیج‌فارس، جلد 2، تهران، بنیاد دانشنامه‌نگاری.
قزوینی، زکریا بن محمد، 1998، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دارصادر.
کاتبی، سیدی علی، 1350، مرآت الممالک؛ سفرنامۀ خلیج‌فارس، هند، ماوراءالنهر و ایران، ترجمۀ محمود تفضلی و علی گنجه‌لی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
کروسینسکی، 1363، سفرنامۀ کروسینسکی، به تصحیح عبدالرزاق دنبلی مفتون، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران، توس.
کنت، رولاند گراپ، 1391، فارسی باستان: دستور زبان، متون و واژه‌ها، ترجمۀ سعید عریان، تهران، علمی.
گنجی، محمدحسن و همکاران، 1386، خلیج‌فارس در نقشه‌های تاریخی، تهران، بنیاد ایرانشناسی.
مستوفی یزدی، محمد مفید، 1396، مختصر مفید، به کوشش ایرج افشار و محمدرضا ابوئی مهریزی، چاپ 2، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
مشیزی، میرمحمدسعید، 1369، تذکرۀ صفویۀ کرمان، به تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران، علم.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، 1361، احسن التقاسیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، جلد 2، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان.
ملازئی، یاسر، 1399، «تحولات مرزهای شرقی ایران عصر صفوی با تکیه بر نقشه‌های تاریخی اروپایی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد تاریخ، تهران، دانشگاه تهران.
منشی کرمانی، ناصرالدین، 1362، سمط العلی للحضرة العلیا، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، اساطیر.
وثوقی، محمدباقر و منصور صفت‌گل، 1396، اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران، جلد 1، تهران، سازمان بنادر و دریانوردی.
وحید قزوینی، محمدطاهر، 1383، تاریخ جهان‌آرای عباسی، به تصحیح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هرودوت، 1384، تاریخ هرودوت، ترجمۀ هادی هدایتی، جلد 3، تهران، دانشگاه تهران.
یاقوت حموی، 1995، معجم البلدان، المجلد الرابع والخامس، بیروت، دارصادر.
یزدی، شرف‌الدین علی، 1387، ظفرنامۀ یزدی، به تصحیح و تحقیق سیدسعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی، جلد 2، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
Alai, Cyrus, 2010, General Maps of Persia, second revised edition, Library of congress cataloging-in-publication data, Brill Leiden Boston.
Arrian, 1971, The Campaigns of Alexander, translate by Aubery De Selincourt, contributor J.R. Hamilton, Classics.
Holdich, T. H.,1896, “Notes on Anciet and Mediaevel Makran”, Geographical Journal, Vol. 7, No. 4. PP. 387-405.
Polo, Marco,1907, The Travels of Marcopolo the Venetian, Edited by Ernest Rhys, Introduction by John Masefield, London: Publisher J. M. Dent and Sons, New York Publisher by E. P. Dutton and Co.
مصاحبه‌ها
مصاحبۀ نویسندگان با غلام‌حیدر دلاوری، از بومیان پاکستان و ساکن فعلی بلوچستان ایران، سرباز، 27/7/1400.
مصاحبۀ نویسندگان با عبدالوهاب ایراندوست، از آگاهان تاریخ مکران، سرباز، 13/7/1400. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 274 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 291 |
||