پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 162 |
| تعداد شماره‌ها | 6,694 |
| تعداد مقالات | 72,244 |
| تعداد مشاهده مقاله | 129,261,195 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,102,146 |
بازشناسی تاریخی و باستانشناسی راه‌های ارتباطی شهر اسلامی جرجان در شبکه ارتباطی چندگانه آن در شمال‌شرق ایران | ||
| پژوهش‌های علوم تاریخی | ||
| مقاله 10، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 38، اسفند 1403، صفحه 265-294 اصل مقاله (1.17 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2025.379516.473729 | ||
| نویسندگان | ||
| جمیله منصوری جزآبادی1؛ محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار* 2؛ محمد مرتضایی3 | ||
| 1گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانیِ دانشگاه تهران، تهران، ایران، | ||
| 2گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران، | ||
| 3گروه باستان شناسی دوران اسلامی، پژوهشکدۀ باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| در طول شش قرن نخست دوران اسلامی، شهر جرجان به‌عنوان قطب اقتصادی منطقه جرجان، شناخته میشد. جرجان با شهرهای مهمی چون نیشابور، ری، آمل و خوارزم از طریق خشکی و با شهرهای نواحی خزر و ورای آن از طریق دریا، روابط تجاری و مراودات فرهنگی برقرار کرده بود. لذا پرسش اصلی پژوهش چنین در نظر گرفته شد که راه‌های مواصلاتی شهر جرجان، در طول حیاتش، از سده‌های نخستین اسلامی تا زمان حمله مغول که سبب تخریب این شهر گردید، چه مسیرهایی بوده است؟ با توجه به شناسایی مکان احتمالی یکی از دروازه‌های حصار شهر توسط نگارندگان در جریان پژوهش، آیا بین جادههای منتهی به شهر و این دروازه ارتباط معناداری می‌توان یافت؟ این پژوهش با استفاده از منابع مکتوب تاریخی و شواهد باستانشناسی و با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی و تحلیلی انجام شده است. تحقیقات انجام‌شده، به شناسایی جادههای پیونددهنده شهر جرجان با نیشابور، ری، شهرهای طبرستان، خوارزم و بندر آبسکون منجر شد و تعداد زیادی از اماکن بین راهی و ایستگاه‌های این مسیرها نیز به طور دقیق مکان‌یابی شد. با توجه به موقعیت دروازه‌ی احتمالی مکشوفه، نتیجه پژوهش انجام‌شده نشان می‌دهد، این دروازه برای ارتباط شهر جرجان و بندر آبسکون مورداستفاده قرار می‌گرفته است. همچنین احتمال ضعیفی وجود دارد که این دروازه با جاده بکرآباد- استرآباد یا جادههای منتهی به خوارزم و دهستان نیز دسترسی داشته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جرجان؛ راه‌ها؛ دروازه شهر؛ نیشابور؛ آمل؛ ری؛ خوارزم | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Re-identification of Historical and Archaeological of the Communication Routes of the Islamic City of JORJĀN in its Multiple Communication Network in Northeast of Iran | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Jamileh Mansouri Jezabadi1؛ Mohammad Esmaeil Esmaeili Jelodar2؛ Mohammad Mortezayi3 | ||
| 1Ph.D. Candidate of Archaeology Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran. Tehran. Iran. | ||
| 2Associate Professor, Depart of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Iran, | ||
| 3Associate Professor, Department of Archaeology Islamic Period, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism (RICHT), Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| JORJĀN was an economic, cultural, scientific and political hub in the district of Jorjan during the third, fourth and fifth centuries AH. The prosperity of trade made it one of the richest cities in Iran. Historical Written sources have spoken about the commercial connection of the city of Jorjan with Neyshābūr, Khwarezm, Ray, the cities of Tabarestan especially Tamisa and Amol, and even the cities of the Caspian province on the other side of the Caspian lake. During the first six centuries of the Islamic era, the city of JORJĀN was known as the economic hub of the JORJĀN region. Jorjan had established trade relations and cultural exchanges with important cities such as Neyshabur, Ray, Amol and Khwarezm by land and with the cities of the Khazar region and beyond by sea. Therefore, the main question of the research was considered as what were the transportation routes of the city of Jorjan, during its life, from the first centuries of Islam until the time of the Mongol attack that caused the destruction of this city? According to the identification of the possible location of one of the gates of the city wall by the authors during the research, can we find a meaningful connection between the roads leading to the city and this gate? This research has been done using written historical sources and archaeological evidence and with a library method and a descriptive and analytical approach. The researches led to the identification of the roads connecting the city of Jorjan with Neyshabur, Ray, the cities of Tabarestan, Khwarezm and the port of Abaskun and a large number of inter-road places and staging posts on these routes were also accurately located. According to the location of the possible gate discovered, the result of the research shows that this gate was used to connect the city of Jorjanand the port of Abaskun. Also, there is a weak possibility that this gate was accessed by the Bakrabad-Estarabad road or the roads leading to Khwarezm and Dehistan. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| ORJĀN, Roads, the gate of city, Neyshabur, Amol, Ray, Khwarezm | ||
| مراجع | ||
|
حدودالعالم.(1362)، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، کتابخانه طهوری.
ابن اسفندیار. (1320)، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، اهتمام محمد رمضانی، جلد اول، تهران، کلاله خاور.
ابن حوقل. (1366)، سفرنامه ابن حوقل: ایران در صوره الارض، ترجمه و توضیح جعفر شعار، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
ابنخردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله. (1370)، المسالک و الممالک، ترجمه حسین قرهچانلو، تهران، مترجم.
ابن رسته، ابی علی احمد بن عمر. (1892)، الاعلاق النفیسه، بیروت، لیدن، دار صادر
ابن سهمی، ابوالقاسم حمزه بن یوسف بن ابراهیم. (1987)، تاریخ جرجان، زیر نظر محمد عبد المعید خان، بیروت، عالم الکتب.
ابن فقیه، احمد بن محمد بن اسحاق. (1349)، البلدان، مترجم ح.مسعود، محقق محمدرضا حکیمی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
ابودلف خزرجی، مسعر بن مهلهل. (1354)، سفرنامه ابودلف در ایران، تعلیقات ولادیمیر مینورسکی، ترجمه سید ابوالفضل طباطبائی، چاپ دوم، تهران، کتاب‌فروشی زوار.
ادریسی، محمد بن محمد. (1423)، نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، جلد دوم، بیروت، عالم الکتب.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1340)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اظهری لمراسکی، سید حسین. (1395)، «جغرافیای تاریخی کلباد»، تاریخنامه خوارزمی دانشگاه خوارزمی، سال سوم، تابستان 1395، صص 5-26.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی. (1362)، مطلع الشمس، تهران، فرهنگسرا.
انصاری دمشقی، شمس‌الدین محمد بن ابی‌طالب. (1357)، نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر، ترجمه سید حمید طبیبیان، تهران، بنیاد فرهنگستان‌های ایران و فرهنگستان ادب و هنر ایران.
بکران، محمد بن نجیب. (1342)، جهان نامه، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران، کتابخانه‌ی ابن‌سینا.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (1374)، تاریخ بیهقی، مصحح خلیل خطیب رهبر، جلد دوم، چاپ چهارم. تهران، مهتاب.
ثنائی، حمیدرضا و غفرانی، علی.(1393)، «راه‌های ایالات غرب خراسان به‌سوی نیشابور مقارن ورود امام رضا به خراسان»، مطالعات اسلامی: تاریخ فرهنگ، سال 46، شماره پیاپی 93، صص 149-171.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد.(1368)، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، تعلیقات فیروز منصوری، تهران، به نشر و آستان قدس رضوی.
جوینی، علاءالدین عطا ملک.(1391)، تاریخ جهانگشای، تصحیح محمد قزوینی، چاپ دوم، تهران، نگاه.
حموی بغدادی، یاقوت.(1383)، معجم البلدان، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
دلبری، شهربانو و حسن‌آبادی، ابوالفضل و محمدی مطلق، حجت.(1398)، «شاهراه خراسان و تأثیرات اقتصادی- اجتماعی آن در ولایت جوین (سده 3- 7 ه.ق)»، پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، سال هفتم، شماره دوم، شماره پیاپی 14، بهار و تابستان 1398، صص 101-112.
زنجیریان، پردیس و اندرودی، الهام و طالبیان، محمدحسن.(1402)، «الگوهای روابط فضایی در رباط‌های مسیر تاریخی جرجان به نیشابور با بهره‌گیری از نحو فضا»، مطالعات معماری ایران، سال 12، شماره 23، ص 5- 28.
ستایش، حسن.(1403)، «نگاهی دیگر به وجه‌تسمیه روستای خراشا در منطقه جاجرم»، روزنامه اترک. سال شانزدهم. شماره 1453. صص 6-7. تاریخ دسترسی (04/03/1403)
https://www.atrakdaily.ir/fa/main/page/16951/7
لسترنج، گای.(1377)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، مترجم محمود عرفان، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
مرتضائی، محمد.(1394)، «جرجان»، فصل‌نامه اختصاصی مطالعات فرهنگی میرداماد، سال اول، پیش‌شماره 1، شماره صفحه 45-56.
مستوفی قزوینی، حمدالله. (1362)، نزهه القلوب، المقاله الثالثه در وصف البلدان و ولایات و بقاع، به اهتمام و تصحیح گای لسترنج، تهران، دنیای کتاب.
معطوفی، اسدالله. (1374)، استرآباد و گرگان در بستر تاریخ، نگاهی به پنج هزار سال تاریخ منطقه، مشهد، درخشش.
معینی، اسدالله. (1344)، جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت، تهران، چاپخانه شرکت سهامی طبع کتاب.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد.(1361)، احسن‌التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، جلد دوم، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان.
موسوی بجنوردی، کاظم.(1374)، «آقا محمدخان»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد اول، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
مهریار، محمد و کبیری، احمد و خلعتبری و نیک‌خواه (1361)، بررسی مقدماتی محدوده شهر قدیم جرجان بر اساس مطالعه و گمانه‌زنی، پژوهشکده میراث فرهنگی، گزارش منتشرنشده.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1361.)، سفرنامه خراسان، تهران، بابک
ناصرخسرو، قبادیانی (1381)، سفرنامه ناصرخسرو، چاپ هفتم، تهران، زوار.
وحدتی، علی‌اکبر (1389)، پژوهش‌های باستان‌شناختی در شهر بلقیس (اسفراین کهن)، بجنورد، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان شمالی.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1356)، البلدان، مترجم محمدابراهیم آیتی بیرجندی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Kiani. mohammad Yosef. 1984. the Islamic city of gurgan. Berlin, reamer. Genequand, D and Northedge, A. 2014. Recherches archéologiques récentes sur le Ribāţ et la ville médiévale de Dehistan (Mişriyān, sud-ouest du Turkménistan), IXe-XIIIe siècle de l’ère chrétienne. Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 158(3), 1129-1150. Sauer, Eberhard. Omrani rekavandi, hamid. Wilkinson. Tony. nokandeh, jebrael.2014. Persias imperial power in late antiquity: the great wall of gorgan and frontier landscapes of Sasanian iran. London, the british institute of Persian studies archaeological monographs series II. Abu Dolf Khazraj, M. 1975. Abu Dolf's travelogue in Iran. comments by Vladimir Minorski, translated by Seyyed Abolfazl Tabatabai. 2nd edition. Tehran: Zovar Bookstore. [In Persian]. Ansari Dimashqi, SH. 1978. Nukhbat al-dahr fi ajaib al-barr wa-al-bahr. translated by Hamid Tabibian, Tehran: Iran Culture Foundation. [In Persian]. Azhari Lemaraski, H. 2016. Historical Geography of Kolbad. History of Khwarazmi Journal, University of Khwarazmi,5-26. [In Persian]. Bakran, M. 1963. Jahan Nameh. by the efforted of Mohammad Amin Riahi. Tehran: Ibn Sina Library. [In Persian]. Beyhaqi, A.M. 1995. Tarikh Beyhaqi. edited by Kh. Khatib Rahbar. volume 2. 4 nd edition. Tehran: Mahtab. [In Persian]. Delbari, Sh and Hasanabadi, A and Mohammadi Mutlaq, H. 2019. Khorasan highway and its economic-social effects in Jovin province (7th-3rd century AH). Journal of Local History of Iran, 101-112. [In Persian]. Estakhri, A.I. 1961. Al-Masalek wa Al-Mamalek. Correction by Iraj Afshar, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]. Etemad al-saltaneh, M.H.1983. Matla al-Shams, Tehran: farhangsara. [In Persian]. Hamawi Baqdadi, Y. 2004. Moajm al-boldan. Tehran: Cultural Heritage Organization. [In Persian] Hodud al-Alam. 1983. by the efforted of Manouchehr Sotoudeh. Tehran: Tahori Bookstore. [In Persian] Ibn Esfandiar, B. 1941. Tarikh Tabaristan. revised by Abbas Iqbal Ashtiani and Mohammad Ramezani. volume1. Tehran: Kalale Khawar. [In Persian] Ibn Faqih, A. 1970. Al-Boldan. Translated by H. Masoud. scholar Mohammad Reza Hakimi. Tehran: Iran Culture Foundation. [In Persian]. Ibn Hawqal. 1987. Ibn Hawqal's travelogue: Iran in the Surt al-Arz. translated and explained by Jafar Shear. 2nd edition. Tehran: Amir Kabir. [In Persian] Ibn Khurdadbah, A.O. 1991. Al-Masalek wa Al-Mamalek. Translated by Hosein Qaracheanlo. Tehran: motarjem. [In Persian]. Ibn Rusta, A. 1892. Al-Alaq al-nafisa. Beirut, Leiden: Dar Sadhir.[In Arabic] Ibn Sahmi, A.H. 1987. Tarikh Jurjan. under the supervision of Muhammad Abd al-Ma'id Khan. Beirut; Alam al-Kotob. [ In Arabic] Idrisi, M. 2002. Nazha al-Mushtaq fi Akhtaraq al-Afaq. Volume 2. Beirut: Alam al-Kotob. [In Arabic] Jihani, A. 1989. Ashkal al-alam. translated by Ali bin Abdulsalam Katib. Comments by Firoz Mansouri. Tehran: Astan Quds Razavi. [In Persian]. Jovini, A.A.2012. Tarikh Jahangoshai. Edited by Mohammad Qazvini, 2nd edition. Tehran: Negah. [In Persian] Lestrange, G. 1998. Historical Geography of Eastern Caliphate Land. translated by Mahmoud Irfan, 3nd edition. Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]. Maqdisi, A.M. 1982. Ahsan al-Taqasim fi Maarfat al-Aqalim. Translated by Alinaghi Monzavi. Volume 2. Tehran: Moaalefan wa Motarjeman. [In Persian]. Matofi, A. 1995. Astarabad and Gorgan in the context of history, a look at five thousand years of the region's history, Mashhad: Derakhsh. [In Persian] Mehriar, M and Kabiri, A and Khaltabari and Nikkhah. 1982. preliminary investigation of the area of the old city of Jurjan based on study and speculation. Tehran: Cultural Heritage Research Institute unpublished report. [In Persian]. Moini, A.1965. Historical Geography of Gorjan and Dasht. Tehran: The printing house of Tabab Kitab Joint Stock Company. [In Persian]. Mortezaei, M. 2015. Jorjan. Mirdamad cultural studies quarterly,45-56. [In Persian] Mostofi, H. 1983. Nozhat al-Qulob. by efforts of Lestrange. Tehran: donyayeketab. [In Persian] Mousavi Bejnvardi, K. 1995. Agha Mohammad Khan. Big Islamic Encyclopedia. Volume 1. Tehran: Big Islamic Encyclopedia Center. [In Persian]. Naser al-Din Shah Qajar. 1982. Khorasan travel book. Tehran: Babak. [In Persian]. Naser Khosro.2002. Nasser Khosro's travel book. 7th edition. Tehran: Zovar. [In Persian]. Vahdati, A.A. 2010. archaeological researches in the city of Belqis (Old Esfrain). Bojnord: North Khorasan Province Cultural Heritage, Handicrafts and Organization. [In Persian]. Sanai, H and Ghofrani, A.2014. The ways of the western states of Khorasan towards Neishabur, parallel to the arrival of Imam Reza in Khorasan. Islamic Studies: History of Culture. 149-171.[In Persian] Setayesh, H.2024. Another look at the name of Kharasha village in Jajarm region. Atrak newspaper. No. 1453. pp. 6-7. [In Persian]. Access date (03/04/1403) https://www.atrakdaily.ir/fa/main/page/16951/7 Yaqoubi, A. 1977. Al-Boldan. Translated by M.A Ayati birkandi, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]. Zanjirian, P and Androudi, E and Talebian, M.H.2023. Patterns of spatial relationships in the ligaments of the historical route of Jurjan to Neishabur using the syntax of space. Iranian Architectural Studies, 28-5. [In Persian]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 97 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 43 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب