پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 162 |
| تعداد شماره‌ها | 6,694 |
| تعداد مقالات | 72,244 |
| تعداد مشاهده مقاله | 129,260,634 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,101,570 |
موقوفۀ امام‌قلی‌خان: مشخصات وقفنامه و سرنوشت متولیان مدرسۀ خان شیراز | ||
| پژوهش‌های علوم تاریخی | ||
| مقاله 11، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 38، اسفند 1403، صفحه 295-313 اصل مقاله (768.02 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhss.2025.387717.473767 | ||
| نویسنده | ||
| محمدصادق میرزاابوالقاسمی* | ||
| دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران، | ||
| چکیده | ||
| مدرسۀ خان از بناهای دورۀ صفوی در شیراز است. این مدرسه در زمینی موسوم به «پای طل» ساخته شد. پای طل از املاک الله‌وردی‌خان (وفات 1022 ق)، حاکم فارس در دورۀ سلطنت شاه‌عباس صفوی (حک 996-1038 ق)، بود. با این حال، احداث مدرسه تا دورۀ حکومت فرزند او، امام‌قلی‌خان (حک 1042-1022 ق)، استمرار داشت. امام‌قلی‌خان در روز شنبه بیست‌وپنجم رمضان 1036 ق وقفنامه‌ای برای مدرسۀ خان تنظیم کرد که موضوع مقالۀ پیش روست. این وقفنامه مهم‌ترین سند تاریخی مدرسۀ خان به شمار می‌رود و بررسی آن می‌تواند در شناخت برخی تحولات فرهنگی و اجتماعی فارس در دورۀ صفوی مفید واقع شود. از این رو، در این مقاله، ضمن ارائۀ مشخصات نسخۀ اصل و رونوشت‌های وقفنامه، ابعاد محتوایی آن با استفاده از شواهد و منابع تاریخی بررسی و تحلیل می‌شود. می‌دانیم که خاندان امام‌قلی‌خان در دورۀ شاه صفی به‌یکباره قلع‌وقمع شدند. تسلسل متولیان و شروط مذکور در وقفنامۀ مدرسۀ خان زمینه‌ای برای تعقیب بازماندگان خاندان امام‌قلی‌خان در این مقاله نیز شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امام‌قلی‌خان اندکی پیش از وفات شاه عباس بخش قابل توجهی از املاک خود را، ضمن دو وقفنامه، حبس کرد و تولیت آنها را به فرزند ارشد خود، صفی‌قلی‌خان، سپرد. این اقدام، چه‌بسا، تدبیر او برای حفظ ماترک خود بود. تمام فقرات موقوفۀ امام‌قلی‌خان بر مدرسۀ خان در فارس واقع شده است و مهم‌ترین آنها همان اراضی پیرامون مدرسۀ خان است که از الله‌وردی‌خان باز مانده بود. شروط امام‌قلی‌خان بر این موقوفه نیز بر دو محور کلی گذاشته شده است: اول تحکیم و تضمین تولیت مدرسۀ خان به نام فرزند ارشد خود، صفی‌قلی‌خان و تعاقب آن در خاندان ذکور او؛ دوم موضوع و محل مصرف درآمدهای رقبات موقوفه. موقوفات مدرسۀ خان - که موقوفۀ امام‌قلی‌خان نیز نامیده می‌شود - عمدتاً از بین رفته است. با این حال، سرگذشت این موقوفه و متولیان آن منجر به سکونت شعبه‌ای از مشعشعیان خوزستان مشهور به سادات مولا در شیراز و شکل‌گیری محله‌ای به نام ایشان در پیرامون مدرسۀ خان شده است | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اسناد شرعی؛ وقفنامه؛ مدرسۀ خان؛ شیراز؛ امام‌قلی‌خان؛ دورۀ صفوی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Endowment of Imam Quli Khan: Characteristics of the Deed of Endowment and the Fate of Trustees of the Khan School of Shiraz | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Sadegh Mirzaabolghasemi | ||
| Faculty of Art and Architect, Shiraz University, Shiraz, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| The Khan School is one of the buildings of the Safavid era in Shiraz. This school was built on a parcel of land known as "Pay-i Tal." Pay-i Tal was part of the properties of Allahverdi Khan (d. 1613), the governor of Fars during the reign of Shah Abbas Safavi (1587-1628). However, the construction of the school continued during the rule of his son, Imam Quli Khan. Imam Quli Khan issued a deed of endowment for the Khan School on the twenty-fifth of Ramadan 1036 AH/1626 AD, which is the subject of the present article. This deed of endowment is the most significant historical document of the Khan School, and its study can be beneficial in understanding some cultural and social transformations in Fars during the Safavid period. Therefore, this article presents the characteristics of the original document and the copies of the deed of endowment, and its content is examined and analyzed using historical evidence. The family of Imam Quli Khan was abruptly suppressed during Shah Safi’s reign. The sequence of trustees and the conditions mentioned in the endowment deed of Khan School also provide a basis for tracing the descendants of Imam Quli Khan in this article. The research method in this study is descriptive-analytical, and the method of data collection is both library-based and field-based.The results of this research show that Imam Quli Khan, shortly before the death of Shah Abbas, endowed a significant portion of his properties through two endowment deeds, entrusting their management to his eldest son, Safi Quli Khan. This action was perhaps his strategy to preserve his legacy. All the endowments of Imam Quli Khan on Khan School are located in Fars, with the most important being the lands surrounding Khan School, which were left by Allahverdi Khan. The conditions set by Imam Quli Khan for this endowment are based on two main axes: first, to strengthen and ensure the Trustee of Khan School in the name of his eldest son, Safi Quli Khan, and its continuation within his male descendants; second, the purpose and subject of expenditure of the endowment's revenues.The endowments of Khan School, also known as the endowments of Imam Quli Khan, ceased to exist. Nevertheless, the historical legacy of these endowments and their trustees has resulted in the establishment of a branch of the Mashsha'i from Khuzestan, referred to as Sadat Mowla, in Shiraz, and the subsequent development of a neighborhood bearing their name in the vicinity of Khan School. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Legal Documents, Deed of Endowment, Khan School, Imam Quli Khan, Shiraz, Safavid Period | ||
| مراجع | ||
|
افسر، کرامت‌الله .(1353)، تاریخ بافت قدیمی شیراز، تهران، انجمن آثار ملی ایران.
افندی اصبهانی، عبدالله بن عیسی بیک .(1403 ق)، ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، ج 4، تحقیق احمد الحسینی، باهتمام محمود المرعشی، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
بیجن تاریخ صفوی‌خوان .(1401)، تاریخ رستم‌خان سپهسالار گرجی، مقدمه و تصحیح محسن بهرام‌نژاد، تهران، میراث مکتوب.
پروندۀ موقوفۀ امام‌قلی‌خان، شیراز، ادارۀ اوقاف و امور خیریۀ استان فارس.
تاورنیه، ژان باتیست.(1336)، سفرنامه، ترجمۀ ابوتراب نوری، تجدید نظر کلی و تصحیح حمید ارباب شیرانی، تهران، کتابخانۀ سنایی.
ترکمان، اسکندربیگ .(1350)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، ج 3، با اهتمام و تنظیم ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
ترکمان، اسکندربیگ؛ واله اصفهانی قزوینی، محمدیوسف (1317). ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه.
ثواقب، جهانبخش .(1389)، «بررسی علل و پیامدهای قتل امام‌قلی‌خان حاکم فارس در عهد شاه صفی»، پژوهش‌های تاریخی، 2 (7)، صص 32-1.
جعفریان، رسول .(1400)، «زندگی‌نامۀ خودنوشت میرمخدوم شریفی در سال 989 ق»، آینۀ پژوهش، 32 (188)، صص 142-129.
حسینی سوانح‌نگار تفرشی، ابوالمفاخر بن فضل‌الله.(1388)، تاریخ شاه‌صفی (تاریخ تحولات ایران در سال‌های ۱۰۳۸-1052 ق)، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام‌نژاد، تهران، میراث مکتوب.
حسینی فسایی، میرزا حسن .(1382)، فارسنامۀ ناصری، 2 ج، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر.
رازی، امین احمد.(1378)، تذکرۀ هفت اقلیم، ج1، تصحیح محمدرضا طاهری، تهران، سروش.
رضائی، امید .(1382)، فهرست اسناد موقوفات ایران (دفتر اول: استان فارس)، تهران، اسوه.
رعناحسینی، کرامت .(1347)، «موقوفات امام‌قلی‌خان بر مشاهد متبرکه»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 15 (62)، صص 382-366.
رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین .(1339)، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ج3، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه.
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران): 8955-298-98؛ 41425-293؛ 9533-336؛ 3578-298-98؛ 11712-298-98.
شرافت مولا، [گفتگوشونده](1375)، «امام‌قلی‌خان سردار و واقفی بزرگ»، وقف میراث جاویدان، 4 (14)، صص 39-25.
شریفی حسینی، ابراهیم .(1344)، چراغ ایمان (گلچین شریفی)، شیراز، مؤلف.
فرصت شیرازی، محمدنصیر (1377)، آثار عجم، ج2، تصحیح و تحشیۀ منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر.
فلسفی، نصرالله .(1347)، زندگانی شاه عباس اول، ج2، تهران، دانشگاه تهران.
قدری (1384). جنگ‌نامۀ کشم و جرون‌نامه، تصحیح و تحقیق محمدباقر وثوقی و عبدالرسول خیراندیش، تهران: میراث مکتوب.
کسروی تبریزی، احمد.(1378)، مشعشعیان (بخشی از تاریخ خوزستان)، به‌کوشش عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
گیوناشویلی، جمشید.(1376)، «نکاتی چند دربارۀ علل به قتل رسیدن امام‌قلی‌خان». مطالعات گرجی – ایرانی (مجموعه مقالات). تهران، تفلیس: انجمن روابط علمی – فرهنگی گرجستان و ایران.
محرابی، آزاده.(1398)، بررسی و تحلیل وقفنامه‌های مدارس شهر شیراز در دورۀ صفویه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ ایران‌شناسی (گرایش نسخه‌شناسی)، استاد راهنما عمادالدین شیخ‌الحکمایی، استاد مشاور جمشید کیان‌فر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
محلاتی شیرازی، صدرالدین. (1341)، دارالعلم شیراز، شیراز، کتاب‌فروشی معرفت شیراز.
محمدمعصوم بن خواجگی اصفهانی .(1368)، خلاصةالسیر: تاریخ روزگار شاه صفی صفوی، گنجینۀ ایران و ایرانیان، زیر نظر ایرج افشار. تهران، نشر علمی.
میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق.(1398)، «نقش حجر: سواد سنگ وقفنامۀ بقعه شاهچراغ (ع)»، آینه میراث، 17 (65)، صص 32-9.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف .(1382)، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقۀ ششم و هفتم و روضۀ هشتم خلدبرین). تصحیح و تعلیق محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
Afsar, K.1974. The History of the Old Texture of Shiraz, Tehran: Anjoman-i Asar-i Melli-i Iran [In Persian]. Afandi Isfahani, A. E. B. 1983. Riyaz al-Ulama & Hayat al-Fuzala, Vol. 4, researched by Ahmad al- Hosseini, edited by Mahmud al-Marashi, Qom: Ayatallah Marashi Najafi Library [In Persian]. Bijan, T. S. 2022. Tarikh-i Rostam Khan-i Sepahsalar-i Gorji, edited by Mohsen Bahramnezhad, Tehran: Miras Maktoob [In Persian]. Falsafi, N.1968. The Life of Shah Abbas I, Vol. 2, Tehran, University of Tehran [In Persian]. Forsat Shirazi, M. N.1998. Athar-i Ajam, Vol. 2, edited by Mansour Rastegar Fasa'i, Tehran: Amir Kabir [In Persian]. Giunashvili, J. 1997. "Some Points on the Causes of the Death of Imam Quli Khan," Georgian-Iranian Studies (Collection of Articles), Tehran, Tbilisi: Georgian-Iranian Scientific-Cultural Relations Association [In Persian]. Hosseini Fasa'i, M. H.2003. Farsnameh-yi Naseri, 2 vols., edited by Mansour Rastegar Fasa'i, Tehran: Amir Kabir [In Persian]. Hosseini Sawaneh-negar Tafreshi, A. F.2009. Tarikh-i Shah Safi (History of Iran's Developments in the Years 1038-1052 AH), edited by Mohsen Bahramnezhad, Tehran: Miras-i Maktoob [In Persian]. Jafarian, R.2021. “Autobiography of Mir Makhdum Sharifi”, Ayineh-yi Pazhoohesh, 32 (188), pp.142-129 [In Persian]. Kasravi Tabrizi, A.2021. Moshashaiyan: A Part of the History of Khuzestan, edited by Azizallah Alizadeh, Tehran: Ferdows [In Persian]. Mahallati Shirazi, S. 1962. Dar al-Elm-i Shiraz, Shiraz, Ketabforoushi-i Ma'refat Shiraz [In Persian]. MirzaAbolghasemi, M. S.2019. “Naqsh-i Hajar: Copy of the Endowment Deed of the Shah-cheragh Mausoleum”. Ayeneh-yi Miras, 17 (65), pp.32-9 [In Persian]. Mohammad Masum ibn Khajegi Isfahani .1368. Kholasat al-Siar: The History of the Reign of Shah Safi Safavid, Ganjineh-yi Iran & Iraniyan, Tehran: Nashr-i Elmi [In Persian]. Meharabi, A.2019. Review and Analysis of the Deeds of Endowment for Schools in Shiraz During the Safavid Period. A Master's Thesis in Iranian Studies, Supervisor: Emad al-Din Sheikh al-Hokama'i, Advisor: Jamshid Kianfar, Tehran: Foundation of Iranian Studies [In Persian]. Sherafat Mowla, [Interviewee] .1996. “Imam Quli Khan, the great commander and benefactor”, Vaqf Miras-i Javidan, 4 (14), pp. 39-25 [In Persian]. Qadri .2005. Jangnameh-yi Keshm va Jarounnameh, edited by Mohammad Bagher Vosooghi & Abd al-Rasul Kheirandish, Tehran: Miras Maktoob [In Persian]. Rana Hosseini, K.1968. "The endowments of Imam Quli Khan on the Sacred Shrines in Iraq," Journal of the Faculty of Literature and Humanities University of Tehran, 15 (62), pp 366-382 [In Persian]. Razi, A. A.1999. Tazkere-yi Haft Iqlim, Vol. 1, edited by Mohammad Reza Taheri, Tehran, Soroush [In Persian]. Rezaei, O.2003. Inventory of Iran's Endowments documents (First Volume: Fars Province), Tehran: Osveh [In Persian]. Roknzadeh Adamiyat, M. H.1960. scientists and poets from Fars, Vol. 3, Tehran: Ketabforoushi-i Eslamiyeh [In Persian]. Sakma (National library and Archive of Iran): 98-298-8955; 293-41425; 336-9533; 98-298-3578; 98-298-11712 [In Persian]. Savagheb, J.2011. "Review of the causes and consequences of the murder of Imam Quli Khan, the ruler of Fars in the era of Shah Safi (1632)," journal of Historical researches, 3, pp.1-32 [In Persian]. Sharifi Hosseini, E.1965. Cheragh-i Iman (Golchin-i Sharifi), Shiraz: Writer. Tavernier, J. B.1957. Safarnameh, translated by Abutorab Nouri, edited by Hamed Arbab Shirani, Tehran: Ketabkhaneh-yi Sanaei [In Persian]. The Endowment of Imam Quli Khan, Shiraz, Edareh-yi Owqaf & Omour-i Kheiryeh-yi Fars [In Persian]. Torkaman, Eskandar Beg.1971. Tarikh-i Alam-ara-yi Abbasi, Vol. 3, edited by Iraj Afshar, Tehran: Amir Kabir [In Persian]. Torkaman, Eskandar Beg; Valeh Qazvini Isfahani, Mohammad Yusuf .1938. Zeyl-i Tarikh-i Alam-ara-yi Abbasi, edited by Ahmad Soheili Khansari, Tehran: Ketabforoushi-i Eslamiyeh [In Persian]. Valah Qazvini Isfahani, M. Y .2003. Iran under the reign of shahsafi and shah Abbas II From1628 untill 1661, edited by Mohammad Reza Nasiri, Tehran: Anjoman-i Asar & Mafakher-i Farhangi [In Persian]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 110 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 48 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب