استاد گروه توسعه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
مقالۀ حاضر، «خلأ اجتماعی» در فرایند مدیریت فاجعه و بحران در ایران را بازنمایی می‌کند. در چرخۀ مدیریت بحران، دورۀ موسوم به اسکان موقت، زمان بااهمیت و مهمی است که بخشی از قوت یا ضعف مدیریت فاجعه برپایۀ آن ارزیابی می‌شود. اسکان موقت، ترکیبی از اشکال اقامت و سکونت غیردائمی آسیب‌دیدگان فاجعه‌ها تحت نام‌های سرپناه، سکونت‌دهی اضطراری، سکونت کوتاه‌مدت و غیره را در بر می‌گیرد و دارای جنبه‌های فنی- سازه‌ای، کالبدی- محیطی و اجتماعی- فرهنگی است. بخش مهمی از اطلاعات مقاله، از یک پژوهش میدانی و کیفی شامل 300 مصاحبۀ عمیق با مردم و مسئولان ملی، استانی و محلی متولی اسکان در استان کرمانشاه اقتباس شده است. بازخوانی تجارب اسکان موقت در زلزله‌های مهم ایران به‌ویژه زلزلۀ سرپل‌ذهاب، هفت نکتۀ اجتماعی مهم را به‌شرح زیر یادآوری می‌کند: «استقبال اندک آوارگان از اردوگاه‌های گروهی و اصرار بر انتخاب فردی»، «انتقاد به ناهماهنگی و موازی‌کاری و ایجاد حس نابرابری و تبعیض»، «ورود افراد غیربومی در مناطق بحران‌زده و تولید ناامنی»، «استفادۀ اندک از ظرفیت‌های محلی و دانش بومی در تاب‌آوری اجتماعی»، «اسکان یکنواخت و کم‌توجه به تعلقات قومی، نظام خویشاوندی و همسایگی، محارم و تابوهای اجتماعی»، «فقدان برنامۀ معین در تقویت خودامدادی محلی با بهره‌گیری از توان گروه‌های اجتماعی از جمله زنان» و «تصور و توقع نادرست مردم و مسئولان از وظایف یکدیگر». مقاله با تأکید بر بازخوانی عوامل اجتماعی، بر نقاط مشترک برآمده از یافته‌های پژوهش‌های مختلف تمرکز می‌کند. در پایان برخی راهکارهای اجتنابی و انطباقی برای اصلاح فرایند مذکور پیشنهاد می‌کند.
Reviewing social lessons learned from temporary housing after the earthquake in Iran
نویسندگان [English]
Moosa Anbari
Professor, Department of Social Development, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
This article highlights the "social void" in the process of disaster management in Iran. In this process, the so-called "post-disaster shelter" period is a vital time during which part of the strength or weakness of management is evaluated. Temporary housing includes a combination of forms of transitional shelter and non-permanent housing for disaster victims under the names of shelter, emergency housing, short-term housing, etc., which covers technical-structural, physical-environmental, and social-cultural aspects. The findings are based on the data of the research project "Temporary Housing in the Kermanshah Earthquake" in 2018, which employed a qualitative method, including in-depth interviews with 300 people. By rereading the experiences of providing temporary housing in Iran's major earthquakes, especially the Sarpol-e Zahab earthquake, this paper finds some important social lessons learned and emphasizes them: "Limited acceptance of group camps and insistence on individual choice", "Criticism of redundancy and lack of coordination in organizing and distributing goods and services, leading to a sense of inequality and discrimination", "The influx of opportunistic non-natives in crisis-stricken areas and creating panic and insecurity", "Little use of local capacities and indigenous knowledge in social resilience", "Uniform settlement without regard to ethnic ties, kinship system and social taboos", "Lack of a definite program in strengthening local self-help by taking advantage of the power of social groups including women" and "people’s and officials’ incorrect perception and expectation of each other's duties". Emphasizing the re-reading of social factors, the article focuses on the common points emerging from the findings of various researches. In the end, it suggests some policies to avoid or adapt for improving the mentioned process.
آصفی، مازیار؛ و فرخی، شهین (1395). ارزیابی اسکان موقت بعد از زلزله و راهکارهای بهبود کیفی آن متناسب با نیاز آسیب‌دیدگان (مطالعۀ موردی: روستای سرند ـ هریس). پژوهش‌های روستایی، 7(1)، 55-80.
امیدوار، بابک؛ قاسمی، رضا؛ و ظفری، حسین (1386). روش اسکان موقت و راهکارهای بومی آن در زلزلۀ لرستان. صفه، 45(16)، 38-53.
بابایی، جواد؛ پوررجب، رضا؛ سلیمانی هرق، ابراهیم؛ شکری، صمد؛ و صادقی، فاطمه (1392). چالش‌های تأمین آب آشامیدنی در روستاهای زلزله‌زده هریس، اهر و ورزقان در سال 1391. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت بحران‌های طبیعی.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1385). گزارش اجمالی بازسازی مناطق زلزله‌زدۀ شهرستان بم. معاونت بازسازی – دفتر بازسازی.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1396). مستندسازی فرایند اسکان موقت پس از زلزله 1382 بم. معاونت بازسازی و مسکن روستایی- دفتر مطالعات و تحقیقات مسکن روستایی.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1396). برنامۀ بازسازی مسکن پس از سوانح، معاونت امور بازسازی و مسکن روستایی.
پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله (1387). بررسی اثربخشی نظام مدیریت بحران در زلزله‌های منجیل، آوج، بم و سیلاخور. پروژۀ بانک جهانی.
حسینی، مازیار (1387). مدیریت بحران. سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران. تهران: مؤسسۀ نشر شهر.
خورشیدیان، عبدالحمید (1390). سرپناه موقت پس از سانحه. بررسی سیاست‌های تأمین مسکن موقت پس از زلزلۀ 1385 لرستان. صفه، 53(21).
طالب، مهدی (1372). مشارکت روستاییان در بازسازی مناطق زلزله‌زده، در مجموعه مقالات هشتمین سمینار بین‌المللی پیش‌بینی برای زلزله، تهران: مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی.
عنبری، موسی (1387). جامعه‌شناسی فاجعه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عنبری، موسی (1390). زلزلۀ بم: ارزیابی عملکرد اجتماع سازمانی مدیریت بحران، تهران، مؤسسۀ آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
عنبری، موسی (1397). ارزیابی مسائل و مشکلات اجتماعی اسکان موقت زلزله کرمانشاه. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، مجری دانشگاه تهران.
فلاحی، علیرضا (1380). معماریومدیریتاردوگاههایپناهندگانوآوارگان. تهران: مؤسسۀ آموزش عالی علمی کاربردی هلال ایران.
فلاحی، علیرضا (1386). معماری سکونتگاه‌های موقت پس از سوانح. دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
فلاحی، علیرضا؛ مسگری هوشیار، سارا؛ و حاجی ابراهیم، زرگر (1398). الگوی اسکان موقت مبتنی بر روش نظریۀ زمینه‌ای (مطالعۀ موردی: شهر سرپل ذهاب پس از زلزلۀ 1396). مدیریت مخاطرات محیطی، 6(3)، 287-300.
محمدزاده، رحمت؛ و فرخی، شهین (1394). ارزیابی پدیدارشناختی وضعیت مسکن موقت از دید زنان روستای زلزله‌زدۀ چوپانلار سردارلو- هریس. مسکن و محیط روستا، 152، 69-84.
مقیمی، ابراهیم (1401). استراتژی علم مخاطره‌شناسی، آیا علم مخاطره‌شناسی استراتژی دارد؟ مدیریت مخاطرات محیطی، 9(1)، 45-54.
مقیمی، ابراهیم (1403). رویکرد جدید به مخاطرات محیطی و توسعۀ پایدار در ایران. مدیریت مخاطرات محیطی، 11(1)، صص 84-73. DOI; 10.22059/JHSCI.378814.830
یزدانی، ف. احمدزاده، س. (1384). مطالعات اقتصادی – اجتماعی بم، گزارش مرحلۀ دوم. تهران: پژوهشکدۀ سوانح طبیعی.
Anderson, M., & Woodrow, P. (1989). Rising from the Ashes: Development Strategies in Times of Disaster-U.S.A., UNESCO Westviwe Press.
Azimi, N., & Asgary, A. (2013). Rural residents and choice of building earthquake-resistant house: results of a choice experiment study, Environmental Hazards, DOI:10.1080/ 17477891.2013.777893
Badri, A., Asgary, A., Eftekhari, A.R. & Levy, J. (2006). Post-disaster resettlement, development and change: a case study of the 1990 Manjil earthquake in Iran, Disasters, 30(4): 451−468. DOI: 10.1111/j.0361-3666.2006.00332.x
Davis, Ian (1978). Shelter After Disaster, Oxford, Polytechnic Press.
Ekrami nasab N., & Anbari M. (2009). Assessing the Current Status and Local Capacities for ommunity Participation in Public Works in Earthquake-stricken Area of Gazvin: The Case of Abegarm; (With a Special Focus on Capacity Building for Vulnerable Groups), Earthquake Emergency Reconstruction Project, Loan Number: 4697-IRN, The World Bank, Reference Number: EERP-CB-ST1, Implementing Agency: Shahed University, July 2010.
Fallahi, A. R. (2007). Lessons learned from the housing reconstruction following the Bam earthquake in Iran, Emergency Management. 22(1). 26-35. DOI: 10.3316/ielapa.839452027871930.
