پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 163 |
| تعداد شماره‌ها | 6,711 |
| تعداد مقالات | 72,498 |
| تعداد مشاهده مقاله | 130,323,025 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,775,598 |
دیدگاه ابن‌عربی دربارۀ نظریۀ کسب در مسئلۀ جبر و اختیار | ||
| مجله ادیان و عرفان | ||
| دوره 57، شماره 2، اسفند 1403، صفحه 575-597 اصل مقاله (682.12 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jrm.2025.390892.630591 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد جواد رستمی1؛ حسن ابراهیمی* 2 | ||
| 1دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، قم، ایران. | ||
| 2دانشیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| مسئله جبر و اختیار یکی از قدیمی‌ترین مسائل در میان اندیشمندان اسلامی است که می‌توان آن را از مشکل‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل معرفتی انگاشت. از دیرباز اندیشمندان مسلمان پیرامون این مسئله نظراتی عرضه کرده‌اند که به نظرات جبر، کسب، تفویض و امر بین الامرین خلاصه می‌شود. در این میان، دیدگاه محیی‌الدین ابن‌عربی به عنوان ارباب اهل معرفت امری مهم است. ما در این پژوهش به دنبال این خواهیم بود که آیا نظر ابن‌عربی با نظریۀ کسب یکسان است؟ به عبارت دیگر، آیا نظر عرفا با اشاعره در مسئله جبر و اختیار یکی است؟با روش تحلیلی توصیفی و با جمع‌آوری و بررسی آثار ابن‌عربی، به این نکته می‌رسیم که مبنای عرفانی وحدت شخصیه وجود ابن‌عربی، مسئله جبر و اختیار را سالبه به انتفاء موضوع می‌کند؛ با این حال می‌توان جبر و اختیار را در فضای عرفانی نیز میان وجود خدا و مظاهر او تبیین کرد. همچنین محیی‌الدین بر اساس مبنای عرفانی اعیان ثابته، معتقد است عین ثابتۀ انسان در صقع ربوبی، اقتضای اراده و اختیار داشته و در عالم خلقی به صورت مرید و مختار بروز می‌کند. از این‌رو با آنکه شیخ اکبر، فاعل را منحصر در حضرت حق می‌داند، اما صدور فعل را از جریان انسانِ مرید محقق می‌بیند. انسان است که مختارانه فعل را انجام می‌دهد و خداست که فعل را ایجاد می‌کند.همین دو مبنای عرفانی سبب شده‌است که با قاطعیت بگوییم ابن‌عربی قائل به نظریۀ کسب اشاعره نیست. از سویی او برخلاف اشاعره که قائل به وجود خدا و وجود انسان و وجودهای متعدد موجوداتند، قائل است که یک وجود کران تا کران هستی را پر کرده‌است. از سوی دیگر، برخلاف اشاعره و قائلان نظریۀ کسب که اراده را از نظام انسانی حذف کرده و نسبت به فعل، انسان را کاسب می‌دانند، ابن‌عربی اراده را در متن حقیقت انسانی پیاده می‌کند و مریدبودن انسان را منقوش در عین ثابته‌اش می‌داند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جبر و اختیار؛ کسب؛ کلام اشعری؛ وحدت وجود؛ اعیان ثابته؛ ابن‌عربی؛ عرفان اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Ibn Arabi’s Perspective on the Theory of Kasb in the Issue of Predestination and Free Will | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Javad Rostami1؛ Hassan Ebrahimi2 | ||
| 1MA, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Qom, Iran. | ||
| 2Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| The issue of predestination and free will is one of the most challenging and complex epistemological questions. Muslim scholars have long debated this matter, presenting various perspectives that have been categorized into four main views: determinism (jabr), acquisition (kasb), delegation (tajwid), and the doctrine of amr bayn al-amrain (a position between the two extremes). Among these perspectives, the view of Muḥyī al-Dīn Ibn ʿArabī, as a prominent figure in Islamic mysticism, holds significant importance. This study seeks to determine whether Ibn ʿArabī’s position aligns with the theory of kasb. In other words, does the mystical perspective on predestination and free will correspond to the Ash‘arite interpretation? Using a descriptive-analytical method and by examining Ibn Arabi’s works, this study concludes that his mystical principle of the Unity of Being (wahdat al-wujud) renders the issue of predestination and free will meaningless due to the negation of the subject itself. However, it is still possible to interpret predestination and free will within a mystical framework, considering the relationship between God’s existence and its manifestations. Moreover, based on the mystical doctrine of aʿyan thābita (immutable archetypes), Ibn Arabi asserts that the immutable archetype of a human being, in its divine realm (suqʿ al-rububi), inherently possesses will and volition. This potentiality manifests in the created world as a willing and choosing agent. Therefore, while Ibn Arabi regards God as the ultimate agent (fāʿil), he also acknowledges the realisation of actions through the human agent, who wills them freely. In this view, humans perform acts voluntarily while God actualises them. These two mystical foundations lead to the conclusion that Ibn Arabi does not subscribe to the Ash‘arite theory of kasb. Unlike the Ash‘arites, who uphold the independent existence of God, humans, and multiple entities, Ibn Arabi maintains that only one existence encompasses all of reality. Furthermore, in contrast to the Ash‘arite doctrine of kasb, which denies human agency and restricts human participation to the mere acquisition of actions, Ibn Arabi embeds volition within the very essence of human reality, asserting that will (irādah) is inscribed in the immutable archetype of each individual | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Predestination and Free Will, Kasb, Ashʿarite Theology, Unity of Being, Immutable Archetypes, Ibn Arabi, Islamic Mysticism | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
ابـن‌اثیر جـزری (۱۳۶۷)، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان.
ابــن‌‌حزم، علی(۱۹۷۵م)، الفـصل فی الملل و الاهواء و النحل، بیروت.
ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد(۱۳۶۶)، فصوص‌الحکم، تعلیقه ابوالعطاء عفیفی، الزهراء، تهران.
ــــــــــ (۱۳۸۴)، ترجمه فتوحات مکیه، ترجمه، تعلیق و مقدمه محمد خواجوی، انتشارات مولی، تهران، چاپ سوم.
ــــــــــ (۱۴۲۱)، مجموعة رسائل ابن‌عربی، دارالمحجة البیضاء، بیروت.
ــــــــــ (بی‌تا) الفتوحات المکیة فی معرفة اسرار المالکیة و الملکیة،دار احیاء التراث العربی، بیروت.
ابنعطیه، جمیل حمود(۱۴۲۳ق)، ابهی المداد فی شرح مؤتمر علماء بغداد، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل(1۹۹8م/1۴18ق)، الابانه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ــــــــــ (1۹۹8م/۱۴۱۹ق)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تصحیح ولسفن، هری اوسترین(۱۳۶۸)، فلسفه علم کلام، ترجمه احمد آرام، الهدی، تهران.
اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، بی‌تا، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، بیروت، تصحیح و تعلیق حموده غرابة، قاهره، المکتبة الازهریة للتراث.
امینی، حسن(138۹)، امر بین الامرین در اندیشۀ ابن‌عربی، مجله آیینه حکمت، ۴.
امینی‌نژاد، علی(13۹۴)، حکمت عرفانی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم.
اهل‌سرمدی، نفیسه(۱۳۹۶)، بازخوانی مبانی ابن‌عربی در آموزه امر بین الامرین، مجله انسان-پژوهی دینی، 37.
پلنگی، منیژه(137۹)، جبر و اختیار از دیدگاه ابن‌عربی، مجله فقه و حقوق خانواده، 1۹.
تفتازانى، سعدالدین مسعود بن عمر(1۴۰7ق)، شرح العقائد النسقیة، تحقیق حجازی سقا، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة.
جرجانی، علی(١٣٢۵ق)، شــرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعسانی، قم، شریف الرضی.
ــــــــــ (١۴۰۵ق)، التعریفات، به کوشش ابراهیم ابیاری، بیروت.
جهانگیری، محسن(13۹۰ش)، محیی‌الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ــــــــــ (بی‌تا)، جبر و اختیار، نشریه دانشنامه جهان اسلام، جلد ۹.
حسن‌زاده، مهدی(پاییز و زمستان 13۹۶)، تأثیر الهیات اسلامی بر الهیات یهودی در شکل‌گیری در انسجام بحث جبر و اختیار، مجله آموزه‌های نوین کلامی، 1.
الحکیم، سعاد، بی‌تا، المعجم الصوفی، بی‌جا، بی‌نا.
حلی، حسن بن یوسف(١٣۶٣ش)، انوارالملکوت فی شرح الیاقوت، به کوشش محمد نجمی زنجانی، قم.
دشتی، سید محمد(۱۳۸۴)، مقایسه نظرات ابن‌عربی و مولوی در باب جبر و اختیار، مجله کتاب ماه ادبیات، ۹۵.
سبحانی، جعفر (آذر 13۶۶)، جبر و اختیار از دیدگاه وحی و خرد، مجله کیهان فرهنگی، ۴۵.
ــــــــــ (فروردین 13۹۵)، گریزگاهی از جبر به نام کسب و تفسیرهای گوناگون آن، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، ۶۵۹.
سپاهی، مجتبی(۱۳۹۴)، قضا و قدر و ارتباط آن با اعیان ثابته از منظر ابن‌عربی، مجله اندیشۀ نوین دینی، ۴۱.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم(۱۴۲۱ق)، الملل و النحل، دارالمعرفه، بیروت.
شیرازی، صدرالمتألهین محمد بن ابراهیم(1۹81م)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیه،دار احیاء التراث العربی، بیروت.
طاهری، سید صدرالدین و اعتمادی‌نیا، مجتبی(13۹1)، علیت و اختیار از منظر ابن‌عربی و اسپینوزا، مجله پژوهشنامه عرفان، ۶.
غراب، محمود(۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م)، شرح کلمات الصوفیة الرّد علی ابن‌تیمیة من کلام الشیخ الاکبر محیی‌الدین ابن‌عربی، بی‌جا، بی‌نا.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد(1۴۰۹ق)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت، دارالکتب العلمیة.
فخر رازى، محمد بن عمر(1۴11ق)، المحصل، عمان، دارالرازی.
فراهیدى، خلیل بن احمد(1۴۰۹ق)، کتاب العین، قم، هجرت.
قدردان قراملکی، بهار (13۹۵)، محمد حسن و علی، هفت رهیافت از نظریۀ کسب و تحلیل آن، مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، ۲1.
قرشى بنایى، علی اکبر(1۴1۲ق)، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دارالکتب الاسلامی.
کاکایی، قاسم و یزدان‌پناه، آمنه(13۹3)، تأثیر اعتقاد به توحید افعالی بر پذیرش جبر یا اختیار از نظر غزالی و ابن‌عربی، مجله پژوهشنامه عرفان، ۱۰.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب(1۴۰7)، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
مانکدیم، احمد(١٣٨۴ق)، شرح الاصـول الخـمسه، به کوشش عبدالکریم عثمان، قاهره.
محمدی، یزدان، خردادماه (13۹۶)، سهم انسان در ایجاد فعل (بررسی نظریۀ کسب)، مجله معرفت، ۲3۴.
مهرابی، ابراهیم، زمستان (1391)، اختیار: نتیجه منطقی مبانی عرفانی ابن‌عربی، مجله اندیشۀ نوین دینی، 31.
همایی، جلال‌الدین(۱۳۷۵)، دو رساله در فلسفه اسلامی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
یزدان‌پناه، سید یدالله(13۹3)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطاء انزلی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 98 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 59 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب