پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 162 |
| تعداد شماره‌ها | 6,694 |
| تعداد مقالات | 72,265 |
| تعداد مشاهده مقاله | 129,313,493 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,173,480 |
ارائۀ الگویی برای توسعۀ روش‌شناختی مطالعات سواد اطلاعاتی | ||
| تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی | ||
| مقاله 4، دوره 58، شماره 3، مهر 1403، صفحه 1-24 اصل مقاله (478.95 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jlib.2025.382879.1755 | ||
| نویسندگان | ||
| محمدجواد ترنگ1؛ مهدی شقاقی* 2؛ امیررضا اصنافی3 | ||
| 1کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| 2نویسنده مسئول، استادیار، گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
| 3دانشیار، گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| هدف: پژوهش حاضر بر آن است که چارچوب‌های روش‌شناختی به کار رفته مقالات حوزه سواد اطلاعاتی را مورد مطالعه قرار دهد و بر اساس همین چارچوبها، الگوی جدیدی را برای مطالعات سواد اطلاعاتی به منظور توسعۀ روش‌شناختی پیشنهاد نماید. روش: در پژوهش حاضر از چارچوب آمیخته برای دستیابی به نتایج استفاده شده است. جامعه پژوهش، همۀ مقالات فارسی و انگلیسی حوزه سواد اطلاعاتی طی سالهای 1992 تا 2023 شامل 682 مقاله بود که با روش نمونه‌گیری نظری، مقالاتی که دارای اصالت روش‌شناختی بودند انتخاب و باقی مقالات کنار گذاشته شد و در آخر 193 مقاله به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. ابتدا به روش مقولهبندی، پژوهش‌های حوزه سواد اطلاعاتی در سه رویکرد کمی، کیفی و آمیخته تقسیم‌بندی شد. در ادامه به روش تحلیل مضامین، چارجوب روش‌شناختی مقالات منتخب مشخص گردید و مضامین و ایده‌های روش‌شناختی متمایز آنها استخراج شد و با بهره‌گیری از اندیشه‌های روی باسکار و روش طبقهبندی مفاهیم، الگویی برای توسعۀ روش‌شناختی مطالعات این حوزه ارائه گردید. یافته‌ها: چارچوب‌های روش‌شناختی در سه دستۀ شناخت تجربی، شناخت رویهای و شناخت استفهامی جای گرفتند. شناخت تجربی، سطح ارائه روش‌شناسی‌های نازل، و عموماً شامل روش‌هایی است که با آنها می‌توان به درکی کلی از مسئله رسید و روش‌های پیمایشی، تجربی، دلفی و امثال آن در این سطحاند. شناخت رویهای، سطح میانی پژوهش‌های سواد اطلاعاتی است و بیشتر به دنبال بررسی رویه‌هاست. این سطح بالاتر از شناخت تجربی است و درکی از مراحل دستیابی به سواد بهدست میدهد. شناخت استفهامی، سطح عالی پژوهش‌های سواد اطلاعاتی است که در آن تضادها، درگیریها، زدوخوردها، و دیالکتیک کنشگران برای کسب اطلاعات، و ساختارهای محدودکننده بررسی میشود. نتیجهگیری: پژوهش در حوزۀ سواد اطلاعاتی، با توجه به روش‌های بهکاررفته تاکنون، و با توجه به الگوی باسکار، بهتر است با مطالعۀ تجربی آغاز شود، با مطالعات رویهای دنبال گردد و به مطالعۀ استفهامی خاتمه یابد. تکبعدی بودن پژوهش‌های این حوزه و طی نشدن این روال، موجب گسستگی نتایج و غنا نیافتن دادهها در طول فرایند میشود و اثربخشی نتایج را کاهش میدهد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| روش شناسی پژوهش؛ سواد اطلاعاتی؛ الگوی مفهومی؛ شناخت تجربی؛ شناخت رویهای | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Introducing a Model for the Methodological Development of Information Literacy Studies | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad-Javad Tarang1؛ Mahdi Shaghaghi2؛ Amir-Reza Asnafi3 | ||
| 1Department of Information Science and Knowledge Studies, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran | ||
| 2Department of Information science and knowledge studies, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran | ||
| 3Associate Prof., Dept. of Information Science and Knowledge Studies, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Objective:The current research aims to examine the methodological frameworks employed in scholarly articles on information literacy. Based on these frameworks, it seeks to propose a new model for information literacy studies to contribute to methodological development. Method: In the present study, a mixed-method framework was used to achieve the results. The research population consisted of 682 Persian and English articles in the field of information literacy published between 1992 and 2023. Using theoretical sampling, articles with methodological originality were selected, while similar or redundant articles were excluded. Ultimately, 193 articles were chosen as the sample for analysis. First, through a categorization process, the studies in the field of information literacy were divided into three approaches: quantitative, qualitative, and mixed. Next, thematic analysis was used to identify the methodological frameworks of the selected articles, and their distinct methodological ideas and themes were extracted. Finally, a model for the methodological development of studies in this field was proposed, incorporating Roy Bhaskar's ideas and the concept classification method. Results: Based on the research's output model, the methodological frameworks were categorized into three levels: empirical knowledge, procedural knowledge, and perceptual knowledge. The level of empirical knowledge is considered the foundational level, encompassing basic methodologies. It generally includes methods used to gain an understanding of the general context of the subject under study, such as surveys, experimental methods, Delphi studies, and similar methodological frameworks. The level of procedural knowledge represents the intermediate level of information literacy research, primarily focusing on investigating the processes, steps, patterns, and procedures involved in acquiring information literacy. This level goes beyond empirical knowledge by examining the steps, stages, and processes, as well as how literacy is achieved. The level of perceptual knowledge is the third and highest level of information literacy research. At this level, the researchers aim to study contradictions, conflicts, and the dialectical interactions among actors in obtaining information, as well as the structures that limit access. Conclusions: Research in the field of information literacy, considering the methods employed thus far and in light of the Bhaskar model, should ideally begin with empirical studies, proceed to procedural studies, and conclude with interrogative studies. The one-dimensional nature of research in this field, along with the failure to follow this sequence, often leads to fragmented outcomes and a lack of data enrichment throughout the process. This, in turn, diminishes the effectiveness and impact of the findings | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| research methodology, information literacy, conceptual model, empirical knowledge, procedural knowledge, perceptional knowledge | ||
| مراجع | ||
|
باد، جان (1395). رئالیسم انتقادی روی باسکار. در: نظریۀ انتقادی برای علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی. به سرویراستاری گلوریا جی. لِکی، لیزا ام. گیون و جان ئی بوشمن. ترجمۀ فتاح محمدی. ویراستۀ مهدی شقاقی. تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور؛ چاپار.
بازبین، مریم؛ چشمه‌سهرابی، مظفر؛ مرادی، محمود (1392). ارتباط بین سواد اطلاعاتی و کتابداری مبتنی بر شواهد: موردپژوهی کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر کرمانشاه. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 3(2)، 152-133.
پریرخ، مهری؛ ارسطوپور، شعله؛ نادری، رامین (1390). اثربخشی کارگاه‌های آموزشی سواد اطلاعاتی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی: پژوهشی با رویکرد زمینه گرا. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 201-224.
پورصالحی، نسترن؛ فهیم‌نیا، فاطمه؛ بازرگان، عباس؛ ناخدا، مریم (1395). در باب چیستی سواد اطلاعاتی در مدارس: مطالعه موردی درس فارسی پایه چهارم ابتدایی. تعامل انسان و اطلاعات، 3(4)، 12-25.
دویران کشاورزی، عباس؛ شادنوش نصرتالله و شاهنوشی فروشانی، مجتبی (1401). شناسایی عوامل و مؤلفه‌های مؤثر بر سنجش سواد اطلاعاتی خبرنگاران. مطالعات میانفرهنگی، 17 (52)، 72-39.
رنجبری، فاطمه؛ نقشینه، نادر؛ اسمعیلی‌گیوی، محمدرضا (1397). بازمفهوم‌سازی سواد اطلاعاتی برای تیم‌های طراحی نرم‌افزار کتابخانه. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 33(4)، 1659-1684.
شاهرخی ساردو، فائزه؛ سلاجقه، مژده و سلیمانی، آمنه (1402). الگوهای همکاری علمی در حوزه سواد اطلاعات تغذیه با استفاده از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس. پژوهشنامه علم‌سنجی، 10(1)، 155-180.
عباس‌زاده، زهرا؛ محمودی، امیرحسین؛ کردستانی، فرشته؛ شریعتمداری، مهدی (1399). ارائه الگوی سواد اطلاعاتی برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی. نوآوری‌های مدیریت آموزشی، 15(3)، 23-44.
کانت، امانوئل (1389). نقد عقل محض. ترجمۀ بهروز نظری. چاپ اول. کرمانشاه: نشر باغ نی.
کرمی نامیوندی، سجاد؛ شریفی، سیدمهدی؛ جنوی، المیرا (1396). شناسایی راهکارهای افزایش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه‌های کشور. پژوهش‌های ارتباطی (پژوهش و سنجش)، 24(4)، 99-124.
کیخا، بتول؛ غائبی، امیر(1401). اولویت سنجی و بررسی جهت تأثیر و تأثر مؤلفه‌های مهارت‌های سواد اطلاعاتی بر اساس تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و مقایسه‌ای زوجی. تعامل انسان و اطلاعات، 9(1)، 72-87.
کیخا، بتول؛ کیانی، حسن؛ غائبی، امیر (1398). مؤلفه‌ها و شاخص‌های مؤثر بر ارتقای مهارت‌های سواد اطلاعاتی کاربران کتابخانه‌های عمومی ایران؛ مطالعه دلفی. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(2)، 114-139.
لطف‌آبادی، حسین؛ نوروزی، وحیده؛ حسینی، نرگس (1386). بررسی آموزش روش‌شناسی پژوهش در روانشناسی و علوم تربیتی در ایران. نوآوری‌های آموزشی، 6(21)، 109-140.
معرفت، رحمان؛ زره‌ساز، محمد؛ منصوریان، یزدان (1397). چرایی نیاز به سواد اطلاعاتی از منظر دانشجویان روانشناسی. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 8(1)، 197-220.
معرفت، رحمان؛ منصوریان، یزدان؛ زره‌ساز، محمد (1396). بررسی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی و روش‌های پژوهشی به کار رفته در آنها. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 7(2)، 129-143.
میربخش، سیما؛ سلطانی‌فر، محمد؛ نصیری، بهاره (1401). گفتمان‌های حاکم بر آموزش سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در ایران. دین و ارتباطات (دانشگاه امام صادق(ع))، 29(1)، 223-254.
نظری، مریم (1385). طراحی، آزمون، اجرا و ارزیابی درس سواد اطلاعاتی برای دوره‌های تحصیلات تکمیلی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(2)، 53-92. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 164 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 86 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب