پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 162 |
| تعداد شماره‌ها | 6,694 |
| تعداد مقالات | 72,245 |
| تعداد مشاهده مقاله | 129,261,252 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,102,221 |
کاوشی پیرامون انگارۀ معراج پیامبر (ص) در سدۀ دوّم و سوّم قمری | ||
| پژوهش های قرآن و حدیث | ||
| دوره 57، شماره 2، اسفند 1403، صفحه 459-479 اصل مقاله (684.38 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jqst.2025.386230.670410 | ||
| نویسندگان | ||
| زینب شمس1؛ حمیدرضا فهیمی تبار* 2؛ حسین ستار3؛ محمد حسن صانعی پور2 | ||
| 1دانشجوی دکترا، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. | ||
| 2دانشیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. | ||
| 3دانشیار ، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| یافتن نخستین نگاه‌ها به مباحث مورد اجماع مسلمانان از جمله معراج پیامبر (ص) همواره ارزشمند است، چرا که کمک می‌نماید تا با بازسازی لایه‌های تاریخی و مقایسه تطوّر دیدگاه در گذر زمان به درکی عمیق‌تر از تحوّلات فکری مسلمانان دست‌یافت. مرور اجمالی روایات معراجیه نشان می‌دهد معراج پیامبر (ص) از ابتدا به صورت آنچه امروزه نگریسته می‌شود، نبوده‌است. تحقیق پیش رو درصدد کشف چرایی پیدایش و تحوّل دیدگاه‌ها به معراج در قرن دوّم و سوّم هجری است. بدین منظور با پیش‌فرض صحّت و اصالت روایات و با بکار بستن رویکرد تاریخ انگاره، مجموع اقوال منتسب به هر یک از صاحبنظران این دو سده را کنار هم نهاده و به تحلیل آن‌ها پرداخته‌است. نتایج جستار نشان از آن دارد که در قرن دوم (نسبت به قرن نخست) شمار صاحبنظران و اقوال آنان به شدّت کاهش یافته، در اقوال موجود شکافی عمیق میان دیدگاه‌ها مشهود است. از یک سو پذیرش سیر مورد تشکیک واقع شده و از سوی دیگر مباحث بسیار دقیق و جرئی پیرامون آن ارائه شده‌است. در قرن سوّم ضمن تمایز سیر زمینی و آسمانی و برجسته شدن سیر آسمانی پیامبر (ص) نزد اغلب صاحبنظران، منقولات شکلی متمرکزتر یافته و به معراج همچون قصص انبیای پیشین نگریسته شده، ابواب خاص و مکتوبات مستقلی به آن اختصاص یافته‌است. به طور کلّی در این دو قرن چیستی و چگونگی سیر چندان مطرح نبوده، در عوض بهرمندی از کارکردهای سیر (چرایی) بنا به دلایلی از جمله شرایط سیاسی و فرهنگی حاکم توسعه یافته، و به چنان ثباتی رسیده که به سان مرجعی موثق در تأیید گرایش‌های سیاسی، مذهبی و کلامی بدان استناد شده‌است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| معراج پیامبر (ص)؛ اِسری؛ روایات معراجیه؛ تاریخ انگاره | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| An Inquiry into the Notion of the Prophet’s Miʿrāj in the Second and Third Centuries AH | ||
| نویسندگان [English] | ||
| zeinab shams1؛ Hmidreza fahimitabar2؛ hossein sattar3؛ mohammad hasan saneai pur2 | ||
| 1PhD Student, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Literature and Foreign Language, Kashan University, Kashan, Iran | ||
| 2Associate Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Literature and Foreign Language, Kashan University, Kashan, Iran | ||
| 3Associate Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Literature and Foreign Language, Kashan University, Kashan, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Identifying the earliest perspectives on issues that have become a consensus among Muslims, such as the Prophet’s Ascension (miʿrāj), is always of great value, as it enables a reconstruction of historical layers and, by comparing the evolution of viewpoints over time, allows for a deeper understanding of intellectual developments among Muslims. A brief review of the Ascension reports (riwāyāt al-miʿrājiyyah) reveals that the Prophet’s Ascension was not originally viewed in the same manner as it is today. The present study seeks to uncover the reasons behind the emergence and transformation of perspectives on the Ascension in the second and third centuries AH. To this end, assuming the authenticity and originality of the reports, and employing the approach of the history of notions, the study compiles and analyzes the totality of opinions attributed to the scholars of these two centuries. The findings indicate that, in the second century (relative to the first), both the number of scholars and their reported opinions drastically decreased, and a profound divergence among the extant views is apparent. On one hand, the acceptance of the journey was subjected to skepticism, while on the other, highly precise and detailed discussions about it were presented. In the third century, alongside the distinction between the terrestrial and celestial journeys and the growing prominence of the celestial journey among most scholars, the transmitted accounts became more focused in form, and the Ascension came to be viewed similarly to the stories of previous prophets, with dedicated chapters and independent treatises devoted to it. Overall, in these two centuries, the essence and modality of the journey were not central topics; instead, the functional aspects of the journey—the reasons for it—expanded, partly due to prevailing political and cultural circumstances, and reached such stability that it became a reliable reference for affirming political, religious, and theological tendencies. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Ascension (Miʿrāj al-Nabī), Night Journey (Isrāʾ), Miʿrāj Narratives (Riwāyāt al-Miʿrājiyyah), History of Notion | ||
| مراجع | ||
|
قرآن مجید (1376). ترجمه: محمّدمهدی فولادوند. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن ابی خیثمه، احمد بن زهیر (1424ق). تاریخ ابن ابی خیثمه. مصر: الفاروق الحدیثة للطباعة و النشر.
ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد (1422ق). المغازی. چاپ دوّم. ریاض:دار اشبیلیاء.
ابن ابی عاصم، احمد بن عمرو (1411ق). الآحاد و المثانی. ریاض: دارالرایة.
ابن ازرق، نافع (1413ق). غریب القرآن فی شعرالعرب. بیروت: موسسه الکتب الثقافیه.
ابن اسحاق، محمد (1368). سیرة ابن اسحاق. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن حنبل، احمد بن محمد (1416ق). المسند احمد بن حنبل. بیروت: موسسة الرسالة.
ابن سعد، محمد بن سعد (1410ق). الطبقات الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن سلیمان، مقاتل (1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (1423ق). تأویل مشکل القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن مبارک، عبدالله بن مبارک (1425ق). الزهد لابن مبارک. چاپ دوّم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن هشام، عبدالملک بن هشام (بی‌تا). السیرة النبویة. بیروت: دارالمعرفة.
ابوحمزه ثمالی، ثابت بن دینار (1420ق). تفسیر القرآن الکریم (ثمالی). بیروت: دارالمفید.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1410ق). صحیح بخاری. مصر: جمهوریه المصر العربیه.
برقی، احمد بن محمد (بی‌تا). المحاسن. چاپ دوّم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
بزار، احمد بن عمر (1430ق). المسند البزار. مدینة: مکتبة العلوم و الحکم.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417ق). جمل من انساب الاشراف. بیروت: دارالفکر.
پاکتچی، احمد (۱۳۹۱). شرایط علمی و فرهنگی در عصر امام صادق (ع) و بستر شکل‌گیری مذهب جعفری، در ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق (ع). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
ترمذی، محمد بن عیسی (1419ق). السنن ترمذی. قاهره: دارالحدیث.
تستری، سهل بن عبدالله (1423ق). التفسیر التستری. بیروت:دار الکتب العلمیة.
ــــــــــ (1425ق). لطائف قصص الأنبیاء. بیروت:دار الکتب العلمیة.
تیمی، یحیی بن سلام (1425ق). تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جاحظ، عمرو بن بحر (2002م). رسائل الجاحظ: الرسائل السیاسیة. چاپ دوّم. بیروت:دار و المکتبة الهلال.
جعفریان، رسول (1381). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع). قم: موسسۀ انصاریان.
ــــــــــ (1385). «نظرگاه/ نگاهی به ادوار تمدن اسلامی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 107.
حسینی، مریم، روستایی راد، الهام (1398). «نمادپردازی عرفانی در معراج نامۀ بایزید بسطامی»، مطالعات عرفانی، شماره 15. دوره1.
خانی، حامد (1401). «تاریخ انگارۀ شهادت تا پایان عصر صحابه». پژوهش‌های قرآن و حدیث، شماره55. دوره1.
خیاوی، روشن (1379). حروفیه (تاریخ، عقاید و آرا). تهران: فردوسی.
دارمی، عثمان بن سعید (1416ق). الرّد علی الجهمیة. چاپ دوّم. کویت:دار ابن الاثیر.
زبیر بن بکار (1419ق). جمهرة نسب قریش و أخبارها. ریاض: دارالیمامة.
سبحانی تبریزی، جعفر (1439ق). رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
شمس، زینب (1403). تاریخ انگاره‌ی معراج پیامبر (ص) تا پایان قرن سوّم هجری در سنت تفسیری و روایی مسلمانان، رسالۀ دکتری، به راهنمایی حمیدرضا فهیمی‌تبار، کاشان: دانشگاه کاشان، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام (1411ق)، تفسیر القرآن العزیز المسمّی تفسیر عبدالرّزاق. بیروت: دارالمعرفة.
ضرغام، ادهم؛ عظیمی، ندا (1395). «مطالعه تطبیقی شرایط اجتماعی-سیاسی تاثیرگذار بر شکل‌گیری کمدی الهی دانته و معراج نامه». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، شماره4. دوره3.
طبری، محمّد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری). بیروت: دارالمعرفة.
عبدی، حسن بن عرفه (1406ق). جزء الحسن بن عرفة العبدی. کویت: مکتبة دارالأقص.
عدّه‌ای از علما (1363). الأصول الستة عشر. قم:دار الشبستری للمطبوعات.
عزیزی کیا، غلام‌علی (1384). «تأملی بر روایات معراجیه». معرفت، شماره96، دوره14.
علی بن جعد (1405ق). المسند ابن ابی الجعد. کویت: مکتبة الفلاح.
غازی، داود بن سلیمان (1376). مسندالرضا علیه السلام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علیمة قم.
فاکهی، محمّد بن اسحاق (1424ق). اخبار مکة للفاکهی. چاپ چهارم. مکة: مکتبة الأسدی.
فراء، یحیی بن یزید (1980م). معانی القرآن (فراء). چاپ دوّم. مصر: لهیئة المصریة العامة للکتاب.
قمّی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر القمّی. چاپ سوّم. قم: دارالکتاب.
کوفی، فرات بن ابراهیم (1410ق). التفسیر فرات کوفی. تهران: وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.
گرامی، محمّد هادی (1398). انگاره علم غیب در فرهنگ و اندیشه متقدم شیع. به کوشش: فرهنگ مهروش، تهران: انتشارات پژوهشکده قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی.
گرامی، محمد هادی (1396). مقدمه‌ای بر تاریخ نگاری انگاره‌ای و اندیشه‌ای. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
مجاهد بن جبر (1410ق). التفسیر المجاهد. مصر: دارالفکر السلامی الحدیثة.
محمّدی شاهرودی، عبدالعلی (1379). پرتویی از معراج. تهران: اسوه.
مدرسی طباطبائی، حسین (1389). مکتب در فرآیند تکامل. ترجمه: هاشم ایزدپناه، چاپ هشتم، تهران: کویر.
میرحسینی، یحیی (۱۳۹۲). تعامل امام رضا (ع) با مهّم‌ترین جریان‌های فکری-کلامی غیرشیعی، در ابعاد شخصیت و زندگی حضرت امام رضا (ع). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
نجاشی، ابوالعباس (بی‌تا). رجال النجاشی. محقق: سید موسى الشبیری الزنجانی، تهران: نشراسلامی.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (بی‌تا). تاریخ یعقوبی. بیروت: دارصادر.
Colby, Frederick S. (2008). Narrating Muhammad’s Night Journey, Tracing the Development of the Ibn Abbas Ascension Discourse. state university of New York. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 13 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 16 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب