پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 162 |
| تعداد شماره‌ها | 6,694 |
| تعداد مقالات | 72,245 |
| تعداد مشاهده مقاله | 129,261,255 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 102,102,224 |
معناشناسی واژه «علم» در قرآن با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی | ||
| پژوهش های قرآن و حدیث | ||
| دوره 57، شماره 2، اسفند 1403، صفحه 503-519 اصل مقاله (691.85 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jqst.2025.390190.670439 | ||
| نویسنده | ||
| سید جعفر صادقی* | ||
| استادیار، گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| واژه «علم» به صورت مصدر 74 بار در قرآن آمده‌است. با این همه، در مواردی پرشمار، مفسران به بیان معنای آن نپرداخته یا معناهایی ناسازگار با سیاق آیات، یا متفاوت در ساخت‌های مشابه برای آن آورده‌اند؛ در مواردی بسیار نیز صرفاً معنای لغوی یا مصطلح یعنی دانش را به عنوان معنای واژه بیان کرده‌اند. از آنجا که شناخت معانی واژگان قرآن، نقشی عمده در فهم مقاصد آیات قرآن کریم دارد و در مطالعات قرآنی معاصر استفاده از روش‌های زبان‌شناختی نقشی مؤثر یافته‌است، این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با شیوۀ گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای انجام شد تا معناشناسی واژۀ علم در قرآن با تکیه بر روابط همنشینی و جانشینی صورت گیرد. یافته‌های پژوهش بیان‌گر آن است که نزدیک به 90٪ از کاربردهای این واژه در قرآن ناظر به هرگونه دانش، شناخت و آگاهی با منشأ الهی است و تنها نزدیک به 10٪ از کاربردهای آن به معنای لغوی علم است. همچنین بررسی روابط میان این واژه و واژگان هم‌حوزه آن نشان می‌دهد که تنها علم قطعی و یقین‌آور از منظر قرآن، علمی است که منبع آن خداوند و علم او باشد که از مجرای وحی و در قالب کتاب‌های آسمانی در اختیار انبیاء و بالتّبَع، دیگر انسان‌ها قرار می‌گیرد؛ از این منظر، «علم» در قرآن بیشتر برای لوح محفوظ و علم الهی، وحی و کتاب‌های آسمانی اعم از تورات، انجیل، و قرآن استفاده شده‌است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| قرآن؛ علم؛ معناشناسی؛ همنشینی؛ جانشینی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Semantics of the Term “ʿIlm” (Knowledge) in the Quran With Emphasis on Syntagmatic and Paradigmatic Relations | ||
| نویسندگان [English] | ||
| sayyed jafar Sadeghi | ||
| Assistant Professor, Department of Theological Education, Farhangian University, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| The term ʿilm (knowledge) appears 74 times in the Quran as a verbal noun (maṣdar). Despite its frequency, many exegetes either omit its definition, provide contextually inconsistent meanings, or offer divergent interpretations for structurally similar usages. In numerous cases, they merely cite its lexical or conventional meaning—“knowledge”—without deeper analysis. Given the critical role of semantic precision in understanding Quranic objectives and the growing influence of linguistic methodologies in contemporary Quranic studies, this research adopts a descriptive-analytical approach and library-based data collection to examine the semantics of ʿilm through syntagmatic and paradigmatic relations. Findings indicate that nearly 90% of the term’s Quranic usages denote any form of divinely sourced knowledge, cognition, or awareness, while only 10% align with its lexical meaning. Analysis of its relations with co-occurring terms reveals that, from the Quranic perspective, only definitive, certain knowledge (ʿilm yaqīnī)—rooted in God’s omniscience and transmitted through revelation (waḥy) and celestial scriptures (e.g., Torah, Gospel, Quran) to the prophets and then other humans—qualifies as true ʿilm. This Quranic term primarily references the Preserved Tablet (al-lawḥ al-maḥfūẓ), divine knowledge (ʿilm ilāhī), revelation, and revealed books, including Torah, Gosple, and the Quran. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Quran, Knowledge (ʿIlm), Semantics, Syntagmatic Relations, Paradigmatic Relations | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمّد (1419). تفسیر القرآن العظیم. عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن‌درید ازدی، محمد بن حسن (1987). جمهرة اللغة. محقق: رمزی منیر بعلبکی. بیروت:دار العلم للملایین.
ابن‌عاشور، محمّدطاهر (1420). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. بیروت:دار صادر.
ابوالفتوح، حسین بن على (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن. مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
امین، نصرتبیگم (بی‌تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن. بی‌جا: بی‌نا.
انصاری، مرتضی (1415). حاشیة علی القوانین. قم: المؤتمر العالمی للشیخ الانصاری.
آلوسی، محمود بن عبدالله (1415). روح المعانی. بیروت:دار الکتب العلمیة.
بلخی، مقاتل بن سلیمان (1423). التفسیر. بیروت:دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. بیروت:دار إحیاء التراث العربی.
بی‌یرویش، مانفرد (1374). زبانشناسی جدید، ترجمه محمدرضا باطنی، تهران: آگاه.
ثعلبی، احمد بن محمّد (1422). الکشف و البیان. بیروت:دار إحیاء التراث العربی.
حوی، سعید (1424). الأساس فی التفسیر. قاهره:دار السلام.
خطیب، عبدالکریم (1424ق). التفسیر القرآنى للقرآن. دارالفکر العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1404). المفردات فی غریب القرآن. تهران: دفتر نشر کتاب.
زبیدی، مرتضی (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. دارالفکر.
زمخشرى، محمود بن عمر (1407). الکشاف. مصحح: مصطفیحسین احمد. بیروت:دار الکتاب العربی.
سلمان‌نژاد، مرتضی (1391). معناشناسی تدبر در قرآن با سه رویکرد ساختاری، ریشه‌شناسی و تاریخ‌انگاره. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع).
سمرقندی، نصر بن محمّد (1416). بحرالعلوم. بیروت: دارالفکر.
سید مرتضی، علی بن حسین (1346). الذریعة. تهران: دانشگاه تهران.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر (1404). الدر المنثور فى التفسیر بالماثور. قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
شحاته، عبدالله محمود (1421). تفسیر القرآن الکریم. قاهرة:دار غریب.
صفوی، کوروش (1378). درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
طباطبایی، سید محمّد حسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: اعلمی.
طبرانی، سلیمان بن احمد (2008). التفسیر الکبیر. اربد:دار الکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل بن حسن (1415). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طبری، محمّد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر آی القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
عسکرى، حسن بن عبدالله (1400). الفروق فی اللغة. بیروت:دار الآفاق الجدیدة.
فخر رازی، محمّد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالعلم للملایین.
فراء، یحیى بن زیاد (1980م). معانی القرآن. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین. ایران: دارالهجرة.
قرطبى، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصر خسرو.
مصطفوی، حسن (1385). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه.دار الکتب الإسلامیة.
نسفى، عبدالله بن احمد (1416). مدارک التنزیل و حقایق التاویل. بیروت:دار النفائس.
نظام، حسن بن محمد (1416). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت: بیروت:دار الکتب العلمیة. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 19 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 22 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب