حمایت اجتماعی و جرم: مطالعه تطبیقی جوانان مجرم و عادی شهر ایلام

حمایت اجتماعی و جرم:

مطالعه تطبیقی جوانان مجرم و عادی شهر ایلام

کامل دلپسند[1]، علی ایار[2]، سعید خانی[3]، پریخان محمدی[4]

)تاریخ دریافت: 7/3/91   تاریخ پذیرش::14/6/91)

چکیده

این مقاله مطالعه­ای است پیرامون بررسی رابطه بین حمایت اجتماعی و جرم جوانان که پس از مقایسه دیدگاه­ها و تعاریف مختلف از حمایت اجتماعی (راتوس،کسلر و هلر) و جرم (کنترل اجتماعی هیرشی و فشار اگنیو) با روش پیمایشی به سنجش و مقایسه میزان برخورداری جوانان مجرم و عادی شهر ایلام از حمایت اجتماعی اقدام نموده است. در این تحقیق، حمایت اجتماعی در ابعاد سه­گانه حمایت عاطفی، حمایت مادی و حمایت اطلاعاتی در یک نمونه 520 نفری متشکل از 147 نفر از جوانان مجرم و 373 نفر از جوانان عادی شهر ایلام بررسی شده است. یافته­های توصیفی تحقیق بیانگر آن است که میزان برخورداری جوانان عادی در تمام ابعاد حمایت اجتماعی نسبت به جوانان مجرم بیشتر است. یافته­های استنباطی نیز معنی­دار بودن این تفاوت را تأیید می­کند. همچنین تحلیل داده­ها با استفاده از رگرسیون لوجستیک نشان می­دهد که سازه نظری حمایت اجتماعی از قدرت تمایز بالایی در تفکیک افراد عادی و مجرم برخوردار است. به عبارت دیگر، با افزایش میزان حمایت اجتماعی احتمال ارتکاب جرم کاهش می­یابد.

کلمات کلیدی: جرم، حمایت اطلاعاتی، حمایت عاطفی، حمایت مادی، جوانان

مقدمه

جرم جوانان پدیده­ای جهانی محسوب می­شود، اگرچه نوع و میزان آن از جامعه­ای به جامعه دیگر متفاوت است. جامعه ایرانی، جامعه جوانی است و بیشتر جمعیت کشور را جوانان زیر سی سال تشکیل می­دهند. بنابراین، جوانان، چالش­ها و مسائل آنان یکی از چالش­های اساسی جامعه ایرانی محسوب می­شود. جوانان و مسائل مرتبط با آنان همیشه از کانونی­ترین دغدغه­های سیاست­گزاران و پژوهشگران مسائل اجتماعی می­باشد و آن­گونه که از منابع و اسناد استنباط می­شود این نگرانی، دغدغه و توجه فقط به دوران ما اختصاص ندارد."اگر اجازه دهیم اعمال بی­سابقه نسل­های جوان­تر ما ادامه یابد، تمدن و فرهنگ ما محکوم به نابودی است". این سخن یک مصلح اجتماعی یا فرد فرهیخته مذهبی در روزگار ما نیست، بلکه گفتاری است بر یک لوحه باستانی متعلق به 3500 سال قبل از میلاد مسیح در شهر اور که یکی از مراکز تمدن سومری بوده و به گفته تورات، زادگاه ابراهیم نبی است (لاور، 1373: 179).

جوامع انسانی با مسائل و آسیب­های گوناگون اجتماعی دست به گریبانند اما سطح، نوع و شدت این مسائل از جامعه­ای به جامعه دیگر متفاوت می­باشد. گسترش آسیب­های اجتماعی[5] جوامع را از جوانب متعدد متضرر می­سازد، علی­الخصوص زمانی که شعاع آسیب­های اجتماعی، «جوانان» را دربرگرفته باشد. زیرا جوانان سرمایه­های مادی و معنوی جامعه محسوب شده و سلامت آنان به نوعی تضمین­کننده بقاء، دوام، سلامت و پویایی جامعه است. در ایران تا پایان سال 1383 حدود 130000 هزار نفر در کشور زندانی بوده­اند و هر 47 ثانیه یک نفر وارد زندان و یک نفر از زندان خارج می­شود (معتمدی، 1386: 332). پرداختن به "جرم" از زاویه دید تئوری جدید می­تواند به شکل­گیری اندیشه­های جدید پیرامون جرم و سایر آسیب­های اجتماعی منجر شود.

طرح مسئله

در جوامع در حال­گذار امروزی چون ایران که به تبع ارتباط با جهان مدرن و اجرای برنامه­های نوسازی از بالا توسط دولت­ها، سرمایه اجتماعی قدیم دچار فرسایش گردیده و سرمایه جدید هم آن­طوری­که باید شکل نگرفته است با نوعی نابسامانی اجتماعی در سطوح خرد و کلان سر و کار داریم که معرف پیدایش گسل­ها و گسست­های اجتماعی و منبع زایش و افزایش انواع مسائل و آسیب­های اجتماعی است (عبداللهی و موسوی، 1386: 196). در این­گونه شرایط و موقعیت گسترش آسیب­های اجتماعی سلامت و امنیت جامعه را تهدید خواهد نمود در این میان «جوانان» به عنوان مهم­ترین منبع و مؤلفه در توسعه، بیشتر درگیر شده و این وضعیت می­تواند مانع و معبری برای توسعه تلقی شود. به این دلیل پرداختن به مسائل جوانان باید در اولویت قرار گیرد، علی­الخصوص در شرایطی که جوانان نزدیک به نیمی از جمعیت حوزه مطالعه و بیش از 70 درصد زندانیان شهر ایلام را به خود اختصاص داده­اند (ایار، 1388). زیرا ارتکاب به جرم از سوی جوانان آنان را از بسیاری فرصت­های مثبت سازنده محروم می­سازد. به نظر می­رسد حمایت اجتماعی با تقویت پیوند اجتماعی و احساس تعلق اجتماعی و کاهش فشارهای روانی می­تواند به مثابه مانعی بر ارتکاب به جرم موثر واقع شود. حمایت اجتماعی در ابعاد اطلاعاتی؛ با افزایش آگاهی پیرامون مقرارات و پیامد اعمال مجرمانه، و حمایت مالی با کاهش فشارها و تنش­ها همچنین حمایت عاطفی با تقویت خودپنداره و تقویت پیوستگی قادرند نقش بازدارندگی در ارتکاب به جرم ایفا کنند. بنابراین، ارتباط حمایت اجتماعی با آسیب و کجروی اجتماعی مطالعه و شناخت دقیق ماهیت حمایت­های اجتماعی را ضروری ساخته است. حمایت اجتماعی عبارت از «معرفتی که باعث می­شود فردی باور کند که مورد احترام و علاقه دیگران بوده، عنصری ارزشمند و دارای شأن به شمار آمده و به یک شبکه روابط و تعهدات متقابل تعلق دارد» در نظر گرفته می­شود (کوب، 1976؛ به نقل از استانسفلد، 1387: 189). از جانب دیگر، با انجام تحقیقاتی از این دست، زمینه کار بست این نظریه در شناسایی، تبیین، کنترل و تعدیل آسیب­های اجتماعی از جمله جرائم جوانان فراهم می­شود. به طور کلی در بیان ضرورت انجام این پژوهش به اختصار می­توان به دلایل زیر اشاره کرد:

- ساخت جمعیتی جوان کشور و ویژگی­های روانشناختی- اجتماعی این قشر در تناسب با ویژگی­های ساختار اجتماعی- اقتصادی (نابرابری، بیکاری و...) احتمال ارتکاب به جرم جوانان را در کشور و حوزه مورد مطالعه فراهم کرده است.

- جوانان سرمایه­های مادی و معنوی یک جامعه محسوب می­شوند و ارتکاب به جرم و شیوع گسترده آن در بین جوانان می­تواند به مثابه یکی از موانع عمده توسعه عمل کند (ایار، 1388).

- «وضعیت هشدار برانگیز برخی شاخص­های مربوط به چالش­های اصلی حوزه جوانان که قابلیت تبدیل این چالش­ها به تهدید را داراست، حاکی از نیاز جدی به سیاستگزاری و برنامه­ریزی علمی و کارشناسانه است» (سازمان ملی جوانان، 1386: 1).

- با توجه به تغییرات حادث شده و دگرگونی منابع و تهدیدات، پرداختن مجدد به آسیب­ها از منظری نو و جدید ضرورتی اجتناب­پذیر است.

- ارتکاب به جرم در این سنین می­تواند به فرایند «برچسب زنی» و شکل­گیری هویت مجرمانه در بین جوانان منجر شده و آنان را از بسیاری از فرصت­های اجتماعی و اقتصادی محروم سازد.

- وجود هم وقوعی بین رفتارهای انحرافی و جرایم متفاوت، به عبارت دیگر ارتکاب به یک رفتار انحرافی زمینه ارتکاب به سایر انحرافات و جرائم را فراهم می­کند و در نهایت باید گفت که تاکنون مطالعه­ای منظم پیرامون موضوع تحقیق در حوزه مورد مطالعه صورت نگرفته است.

در کنار این دلایل باید اضافه کرد که ماهیت پیچیده مسائل و آسیب­های اجتماعی ایجاب می­کند تا در برخورد با مسائل اجتماعی با تکمیل نظریات موجود و با اتکاء به یافته­های نوین، دایره شناخت خود را گسترش دهیم و با پرداختن به جرم از زاویه دید رویکردهای نظری جدید مانند حمایت اجتماعی، بینش­های تازه­ای در مورد روابط اجتماعی و دانشی فراتر پیرامون ماهیت روابط اجتماعی و تأثیر آن بر آسیب­های اجتماعی از جمله جرم فراهم کنیم.

در این راستا هدف اصلی مطالعه حاضر، بررسی رابطه حمایت اجتماعی و جرم در بین جوانان مجرم و عادی پسر شهر ایلام می­باشد و اهداف جزئی زیر نیز مد نظر قرار می­گیرد:

• بررسی و سنجش وضعیت حمایت اجتماعی در بین جوانان عادی و مجرم پسر شهر ایلام.
• بررسی رابطه بین حمایت اطلاعاتی اجتماعی و جرایم جوانان در شهر ایلام.
• بررسی رابطه بین حمایت عاطفی و جرم جوانان در شهر ایلام.
• بررسی رابطه بین حمایت مادی و جرم جوانان در شهر ایلام.

مبانی تجربی و نظری تحقیق

پیشینه تحقیق

جنگ و جانسون (2003) در تحقیقی با عنوان"فشار عواطف منفی و تقابل منحرفانه بین سیاهپوستان آمریکایی" نتایج به دست آمده نظریه فشار عمومی اگنیو را در ارتکاب بزهکاری تأیید نمود.

کالوین و دیگران (2002) در تحقیقی با عنوان "اجبار، حمایت اجتماعی و جرم" به این نتیجه رسیده­اند که اجبار باعث جرم می­شود و حمایت اجتماعی از آن جلوگیری می­کند.

یاپا و دویلی (2003) در تحقیقی با عنوان "نقش حمایت اجتماعی ادراک­شده در قربانی جرم­شدن" بعد زمانی حمایت اجتماعی یا حمایت اجتماعی ادراک­شده را به­طور خاص بررسی کرده، و آن ­را به صورت یک منبع پویا و درونی که بر اثر عوامل استرس­زای شدید ممکن است تحلیل رود، مفهوم­سازی کرده است. در مراحل اولیه، حمایت اجتماعی ادراک­شده نقش تعدیل­کننده استرس را ایفا می­کند، اما با افزایش تعداد یا شدیدتر شدن عوامل استرس­زا نقش واسطه بین این عوامل و پریشانی روانشناختی را به خود می­گیرد. این مقاله این دیدگاه پویا در زمینه حمایت اجتماعی ادراک­شده را در مورد قربانیان جرم اعمال می­کند و استدلال می­کند دیدگاه فرد در مورد وضعیت قربانی، زمانی به بهترین نحو به کار می­آید که پیشینه قربانی شدن و تروما[6] که این افراد تجربه کرده­اند مدنظر قرار گیرد.

دیانه و الیزابت (2007) در پژوهشی با عنوان "قربانیان جرم: نقش حمایت اجتماعی چیست؟" تأثیرات حمایت اجتماعی دریافت­شده و ادراک­شده بر میزان اولیه پریشانی، استراتژی­های مقابله[7] و بسامان بودن قربانی پس از قربانی شدن را بررسی می­کند. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که رابطه مستقیمی بین میزان حمایت اجتماعی ادراک­شده و خشم[8] وجود دارد. همچنین رابطه مستقیمی بین حمایت اجتماعی دریافت­شده و اضطراب[9] یافت شد. یک رابطه معکوس بین حمایت اجتماعی و مقابله متمرکز بر هیجان[10] و مقابله مبتنی بر اجتناب[11] و یک رابطه معنادار مثبت بین حمایت اجتماعی و مقابله متمرکز بر مشکل[12] وجود داشت.

ساکو (1993) در تحقیقی با عنوان "حمایت اجتماعی و ترس از جرم" به این نتیجه رسیده­ است که ترس از جرم ممکن است خود به عنوان شکلی از پریشانی روانشناختی که کیفیت زندگی را کاهش داده، دستیابی به فرصت­های اجتماعی و فرهنگی را محدود کرده، و یکپارچگی اجتماعی جوامع محلی را از تضعیف می­کند نگریسته شود. به­علاوه، تا جایی که ترس از جرم نوعی استرس هیجانی محسوب شود باید ثابت شود که به همان اندازه پذیرای تأثیرات بهبود دهنده حمایت اجتماعی است که سایر اشکال پریشانی هیجانی همچون افسردگی یا ناخشنودی هستند.

پناغی و همکاران (1387)در تحقیقی با عنوان "همسرآزاری و سلامت روانی: نقش حمایت اجتماعی و راهبردهای مقابله" براساس تحلیل واریانس چندمتغیری نشان دادند که زنان آزار دیده در حمایت اجتماعی و سلامت روانی نمره­های پایین­تر و در راهبردهای مقابله­ای نمره­های بالاتری کسب کردند.

نیسی و همکاران (1384) در تحقیقی با عنوان "بررسی رابطه ساده و چندگانه متغیرهای عزت نفس، اضطراب عمومی، حمایت اجتماعی ادراک­شده و سرسختی روانشناختی با اضطراب اجتماعی دختران دانش­آموز پایه اول دبیرستان­های شهرستان آبادان" به این نتیجه رسیدند که از بین متغیرهای پیش­بین، متغیرهای اضطراب عمومی، حمایت اجتماعی ادراک­شده و سرسختی روانشناختی بهترین پیش­بین­های اضطراب اجتماعی می­باشند.

آخوندی (1376) در پژوهشی با عنوان "بررسی رابطه حمایت اجتماعی ادراک­شده با سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان شهر تهران" نشان می‌دهد که خانواده، مهمترین منبع حمایت اجتماعی است که با کلیه سطوح سازگاری اجتماعی ارتباط مثبت دارد. حمایت اجتماعی ادراک­شده از دوستان و همکلاسی­ها با سطوح مهارت­های اجتماعی، روابط مدرسه‌ای، و روابط اجتماعی ارتباط مثبت دارد. حمایت ادراک­شده به طور کلی با سطوح روابط خانوادگی، روابط مدرسه‌ای و روابط اجتماعی ارتباط منفی دارد.

ورمزیار (1387) در تحقیقی با عنوان "بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی خانواده و بزهکاری دانش­آموزان" حمایت اجتماعی را به یکی از مؤلفه­های سرمایه اجتماعی و رابطه آن با بزهکاری مورد بررسی قرار داده است. یافته این تحقیق نشان می­دهد که بین حمایت اجتماعی در ابعاد متفاوت- اطلاعاتی، ابزاری و عاطفی- با بزهکاری رابطه معناداری وجود دارد.

چارچوب نظری

رویکرد نظری حمایت اجتماعی در پیوند با همبستگی اجتماعی، سابقه­ای به قدمت جامعه­شناسی کلاسیک دارد. دورکیم با طرح مفهوم همبستگی اجتماعی (دورکیم، 1387) به گونه­ای غیرمستقیم به حمایت اجتماعی به عنوان محصولی برآمده از روابط اجتماعی توجه دارد. اگرچه او برای اولین بار بحث تأثیر شبکه روابط اجتماعی و حمایت­های منتج از این شبکه را در آسیب­شناسی باب نمود. اما حمایت اجتماعی در تحلیل­های آسیب­شناختی اجتماعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق اگرچه به لحاظ نظری به پیوندهای نظری حمایت اجتماعی و جرم پرداخته می­شود اما به لحاظ تجربی این رویکرد نظری از حیث قدرت تمایزگذاری بین افراد مجرم و عادی مورد آزمون قرار خواهد گرفت. مکانیسم و ساز و کارهای تأثیرگذاری آن، مقاله و پژوهش مستقلی می­طلبد.

اگرچه پیرامون جرم و انحرافات اجتماعی رویکردهای نظری متفاوتی وجود دارد، اما رابطه حمایت اجتماعی و جرم کمتر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق ضمن پرداختن به رویکردهای نظری پیرامون حمایت اجتماعی[13] به تئوری­های فشار عمومی و کنترل در حوزه جرم، و پیوندهای نظری آن­ها با حمایت اجتماعی پرداخته شده است.

ساراسون: از نظر ساراسون و دیگران حمایت اجتماعی به عنوان میزان برخورداری از محبت، همراهی و توجه اعضای خانواده، دوستان و سایر افراد تعریف شده است. برخی، حمایت­های اجتماعی را واقعیت اجتماعی و برخی آن را ناشی از ادارک فرد می­دانند (علی پور، 1383: 135(. حمایت واقعی عبارت است از نوع و فراوانی تعاملات حمایتی خاص است که فرد در روابط اجتماعی در قالب آن­ها کمک­های ابزاری، عاطفی و اطلاعاتی را از دیگران دریافت می­کند. افراد براساس روابط اجتماعی و نوع پیوندهایی که دارند از منابع حمایتی برای برطرف کردن نیازهایشان استفاده می­کنند، به طوری­که هر اندازه روابط اجتماعی گسترده­تر باشد میزان دسترسی به منابع حمایتی را بیشتر می­کند و احتمالاً این منابع حمایت اجتماعی می­تواند حوادث منفی زندگی را کاهش داده و به مثابه چتر دفاعی در مقابل عوامل استرس­زای زندگی اجتماعی عمل می­کند. و در نهایت در ارتباط با جرم از نظریه ساراسون می­توان چنین استنباط نمود که حمایت اجتماعی با کاهش ناکامی­ها و تقویت خودپنداره مثبت احتمال ارتکاب به جرم را کاهش می­دهد.

کوب[14]: کوب (1976)، حمایت اجتماعی را مجموعه اطلاعاتی تعریف می­کند که شخص را به این اعتقاد می­رساند که در یک شبکه ارتباطی مورد توجه و علاقه دیگران است و از سوی آن­ها با ارزش و محترم شمرده می­شود، و در نتیجه چنین باوری این احساس به فرد دست می­دهد که به آن شبکه ارتباطی متعلق است (رستگارخالد، 1384: 136). حمایت اجتماعی یکی از پیامدها و محصولات سرمایه اجتماعی است که شامل حمایت اقوام و خویشاوندان، دوستان و همسایگان می­باشد و سه بعد کمک عینی یا ابزاری، اطلاعاتی و عاطفی را در بر می­گیرد. حمایت عینی یا ابزاری دلالت بر موجود بودن حمایت فیزیکی دارد. در این نوع حمایت، کمک از افرادی کسب می­شود که نزدیک و صمیمی هستند. حمایت اطلاعاتی شامل کمک به فهم یک مسئله و مشکل است. این نوع حمایت، دلالت بر اطلاعاتی دارد که فرد می­تواند در برابر مسائل شخصی و محیطی از آن استفاده کند. حمایت عاطفی به منابع مرتبط با داشتن کسانی دلالت دارد که برای دلداری و احساس اطمینان، فرد می­تواند به آن­ها رجوع کند. افرادی که دارای منابع عاطفی کافی­اند، نوعاً احساس می­کنند دیگرانی را دارند که هنگام برخورد با مشکلات می­توانند به آن­ها مراجعه کنند (فلمینگ و موم، 1986 به نقل از ورمزیار، 1387: 79- 78).

شافر، کوین و لازرواس[15] (1981) با تأکید بر ادراکات ذهنی فرد، حمایت اجتماعی را عبارت از ارزشیابی­ها یا ارزیابی­های فرد از این که تا چه حد یک تعامل یا الگوی تعاملات یا روابط برای وی سودمند است، می­دانند (شافر، کوین و لازرواس، 1981: 384).

کسلر و همکاران[16] بین دو نوع از حمایت اجتماعی تمایز قائل می­شوند: حمایت اجتماعی ساختاری[17] و حمایت اجتماعی کارکردی[18]. حمایت اجتماعی ساختاری بر جنبه­های ساختاری روابط اجتماعی دلالت می­کند. این جنبه­ها به طور کلی عبارتند از ترتیب و برنامه زندگی (بدین معنی که آیا شخص به تنهایی زندگی می­کند یا با دیگران)، فراوانی تعاملات اجتماعی، مشارکت در فعالیت­های اجتماعی یا درگیری در شبکه اجتماعی (گروهی از افراد که ممکن است سطوح متنوعی از تماس با یکدیگر داشته باشند). حمایت اجتماعی کارکردی نیز اصولاً به کارکردهای متعددی که حمایت ممکن است فراهم کند اشاره دارد. از جمله این نوع حمایت می­توان به ابراز حالات روانی مثبت یا حمایت عاطفی، اظهار موافقت با عقاید و یا احساسات شخص، ابراز احساس تشویق­آمیز و دلگرم­کننده و یا کارکردهای دیگر مانند تأمین مشورت، ارائه اطلاعات و تأمین کمک­های اطلاعاتی اشاره کرد (کسلر و همکاران، 1985: 542).

راتوس: راتوس (1989)، عقیده دارد که حمایت اجتماعی از طریق فرایندهای زیر فشارهای روانی را تعدیل می­کند:

1- توجه عاطفی شامل: گوش دادن به مشکلات فرد و ابراز احساس همدلی، مراقبت، فهم و قوت قلب دادن.

2- یاری­رسانی یعنی ارائه حمایت و یاری که به رفتار انطباقی می­انجامد.

3- اطلاعات: ارائه راهنمایی و توصیه جهت افزایش توانایی مقابه­ای افراد.

4- ارزیابی: ارائه پس­خوراند از طرف دیگران در زمینه عملکرد منجر به تصحیح عملکرد.

5- جامعه­پذیری: دریافت حمایت اجتماعی معمولاً به واسطه جامعه­پذیری به دست می­آید در نتیجه نتایج سودمندی به دنبال می­آورد (بخشی­پور رودسری و همکاران، 1384: 147- 146).

از منظر راتوس می­توان چنین استدلال نمود که حمایت اجتماعی با کاهش منابع فشار و تعدیل آن­ها به مثابه یک عامل بازدارنده در برابر آسیب­های اجتماعی عمل می­کند.

نظریه فشار[19]: نظریه فشار عمومی اگنیو[20] جرم و بزهکاری را نتیجه مستقیم تأثیرگذاری منفی خشم، ناکامی و احساسات مضر و زیان­آور می­داند که به دنبال مناسبات اجتماعی مخرب و منفی به وجود می­آید (سیگل، 1998: 179 به نقل از علیوردی­نیا و همکاران، 1386: 91) منابع فشار از نظر اگنیو عبارتند از: 1- فشار ایجاد شده به خاطر عدم دستیابی به اهداف ارزشمند مثبت[21] در نتیجه 2- حذف انگیزه­های ارزشمند مثبت در افراد[22] 3- فشار در اثر وجود انگیزه­های منفی[23] (سیگل، 2001 :206؛ علیوردی نیا و همکاران، 1386: 92-91؛ مبارکی، 1384: 78). در نهایت بنابر استدلال اگنیو افرادی که در معرض فشار مکرر قرار دارند، احتمال بیشتری وجود دارد که اعمال بزهکارانه را مرتکب شوند. با وجود منابع حمایتی فشار وارد شده از منابع سه­گانه فوق به فرد تقلیل یافته و احتمال ارتکاب رفتارهای انحرافی از جانب وی کاهش می­یابد.

نظریه کنترل اجتماعی[24] : نظریه کنترل اجتماعی هیرشی[25] از جمله نظریه­های کنترل است که هم کنترل درونی و هم کنترل بیرونی را مورد توجه قرار می­دهد (دیویس و ستاز، 1990: 42). هیرشی با الهام از دورکیم، معتقد است که رفتار انحرافی نتیجه ضعف پیوندهای فرد با جامعه عادی است (محسنی تبریزی، 1383: 89). در نظریه هیرشی چهار عنصر برای پیوند فرد با جامعه یا دیگران، عادی دیده شده است:

1-دلبستگی[26]: میزان توجه و حساسیت فرد نسبت به دیگران و دیدگاه­ها و توقعات­شان.

2-تعهد[27]: میزان همراهی پاداش­ها و مجازات­های اجتماعی با رفتار همنوا و نابهنجار افراد.

3-درگیر بودن[28]: میزان وقتی که فرد در فعالیت­های عادی اجتماعی صرف می­کند.

4-باور داشتن[29]: میزان اعتبار هنجارهای اجتماعی برای فرد، با میزان درونی کردن هنجارهای اجتماعی (محسنی تبریزی، 1383: 89؛ سلیمی و داوری، 1386: 486؛ مشکانی و دیگران، 1381: 43). هر عنصر یک حلقه ارتباط بین فرد و جامعه است تا زمانی که فردی به گروه­های عادی جامعه ارتباط دارد، از هنجارهای اجتماعی پیروی می­کند ولی اگر یک یا چند حلقه ارتباطی ضعیف شد، احتمال منحرف شدن افزایش می­یابد (ممتاز، 1381: 123-120). براساس نظریه کنترل اجتماعی می­توان به متغیرهایی مانند میزان دلبستگی و تعهدات خانوادگی، دینداری جوانان، ساخت خانواده و نظارت والدین توجه کرد و از آن­ها در تبیین آسیب­های اجتماعی و جرم استفاده کرد. میزان حمایت عاطفی، اطلاعاتی و مادی که فرد از دیگران دریافت می­کند به تقویت پیوند فرد با جامعه منجر می­شود. دریافت حمایت و احساس وجود منابع حمایتی یا حمایت ادراک­شده در تقویت دلبستگی و تعهد و باور نسبت به هنجارهای جامعه و در نهایت کاهش انحراف و جرم مؤثر خواهد بود.

از مباحث نظری پیرامون حمایت اجتماعی و جرم، می­توان نتیجه گرفت که حمایت نه­تنها در ارتباط با آسیب­های اجتماعی به طور عام و جرم به گونه­ای خاص نقش بازدارندگی ایفاء می­نماید. زیرا حمایت به لحاظ منطقی بستری مناسب برای کنترل اجتماعی و اعمال نظارت غیررسمی است و از منظر تئوری کنترل اجتماعی هیرشی کنترل یکی از موانع ارتکاب به جرم مسوب می­شود (احمدی، 1385؛ سلیمی و داوری، 1380؛ سیگل، 2001)، بلکه حمایت اجتماعی با تقلیل فشار و فشارهای عمومی در کاهش ارتکاب به جرم  موثر است. اگنیو در باب تحلیل ارتکاب جرم معتقد است که جرم و بزهکاری پیامد مستقیم حالات منفی از قبیل عصبانیت ناکامی و سایر حالات منفی است که به دنبال روابط اجتماعی مخرب ظاهر می­شود، خصوصاً در شرایطی که به حمایت والدین و دوستان دسترسی نباشد (کتز، 2002: 31 به نقل از مبارکی، 1384: 78-77) پس از منظر تئوری فشار عمومی اگنیو حمایت اجتماعی با کاهش فشار منجر به کاهش جرائم خواهد شد. از جانب دیگر ابعاد متفاوت حمایت اجتماعی- عاطفی، اطلاعاتی و مادی می­تواند در توانمندسازی و بازپروری افراد مجرم مؤثر باشد زیرا موجب تقویت خودپنداره افراد مجرم و احساس ارزش در وجود آن­ها می­شود و از منظر تئوری کنترل اجتماعی هیرشی، هرچه فرد منابع حمایتی بیشتری در دسترس داشته باشد نسبت به جامعه مقررات و هنجارها دلبستگی و تعهد بیشتری نشان داده و احتمال ارتکاب رفتارهای کجروانه از جانب وی کمتر می­شود.

فرضیات تحقیق

• میزان حمایت اجتماعی در دو گروه از جوانان مجرم و جوانان غیرمجرم متفاوت است.
• میزان حمایت اطلاعاتی در دو گروه از جوانان مجرم و جوانان غیرمجرم متفاوت است.
• میزان حمایت اجتماعی عاطفی و در دو گروه از جوانان مجرم و جوانان غیرمجرم متفاوت است.
• میزان حمایت اجتماعی مادی در دو گروه از جوانان مجرم و جوانان غیرمجرم متفاوت است.

روش تحقیق

این تحقیق با استفاده از روش پیمایشی انجام شده است. واحد تحلیل در این مطالعه فرد و سطح تحلیل شهر ایلام است. ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق­ساخته بوده که در جریان پیش­آزمون[30] مورد پالایش قرار گرفته است. گویه­های نامتعارف حذف و ضریب آلفای کرونباخ ابزار برای ابعاد متفاوت حمایت اجتماعی برابر با 0.86 بوده ­است. مقدار ضریب بیانگر روایی بالای ابزار مورد استفاده است.

جامعه آماری و حجم نمونه

جامعه آماری این تحقیق مشتمل بر جوانان عادی، گروه کنترل، مجرم و گروه شاهد (18تا 30) ساله پسران شهر ایلام می­باشد که بنابر اطلاعات مرکز آمار ایران برابر با27250 نفر بوده­اند و جوانان پسر مجرم شهر ایلام برابر با 180 نفر بوده­اند که در سال 1388 در زندان مرکزی این شهر به سر می­برده­اند. در این تحقیق حجم نمونه با احتساب احتمال خطای 5% و سطح اطمینان 95% و واریانس صفات جامعه به نسبت 50% وجود صفت و 50% عدم وجود صفت در جامعه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه  و برابر با 373 نفر برای جوانان عادی بوده است.

از مجموع 180 جوان زندانی تمامی آن­ها مورد مصاحبه قرار گرفتند که در تحلیل نهایی 147 نفر وارد شده است و در مجموع حجم نمونه مورد مطالعه برابر با 520 نفر بوده است.

مفاهیم و متغیرهای تحقیق

جوانان: منظور از جوانان عبارت است از افرادی است که در رده سنی 18 تا 30 قرار دارند.

جرم: کاربرد واژه جرم معمولاً به مواردی از تخلف قانون و هنجارهای رسمی و مکتوب جامعه محدود می­شود که بزرگسالان مرتکب چنین تخلفاتی شده باشند (احمدی، 1384: 10). به طور کلی مراد از جرم در این پژوهش همان تعریفی است که در قانون مجازات اسلامی آمده است. طبق ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370، «هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می­شود». که در این تحقیق جرایم مختوم به زندان به صورت کلی مد نظر بوده است.

حمایت اجتماعی: از نظر ساراسون و دیگران حمایت اجتماعی میزان برخورداری از محبت، همراهی و توجه اعضای خانواده، دوستان و سایر افراد تعریف شده است. برخی حمایت­های اجتماعی را واقعیت اجتماعی و برخی آنرا ناشی از ادارک فرد می­دانند (علی­پور، 1383: 135(. در تحقیق حاضر حمایت اجتماعی ادراک شده را در سه بعد حمایت عاطفی[31]، حمایت ابزاری[32] و حمایت اطلاعاتی[33] مدنظر قرار داده­ایم.

حمایت اطلاعاتی: شامل کمک به فهم یک مسئله و مشکل است. این نوع حمایت، دلالت بر اطلاعاتی دارد که فرد می­تواند در برابر مسائل شخصی و محیطی از آن استفاده کند (فلمینگ و موم، 1986 به نقل از ورمزیار، 1387: 79- 78)، یعنی دریافت اطلاعات و ارشادات لازم از منابع متفاوت (خانواده، خویشاوندان، همسایه ها).

حمایت مادی- ابزاری: دریافت کمک مالی و ابزاری از منابع حمایتی در هنگام بروز مشکل مادی از منابع حمایتی (خانواده، خویشاوندان، همسایه ها).

حمایت عاطفی: به منابع مرتبط با داشتن کسانی دلالت دارد که برای دلداری و احساس اطمینان، فرد می­تواند به آن­ها رجوع کند.

نتایج تحقیق

الف) یافته­های توصیفی

در این قسمت از پژوهش یافته­های توصیفی با توجه به متغیرهای زمینه­ای و ابعاد حمایت اجتماعی ذکر می­شود.

از جوانان عادی 12.6 درصد دارای مشاغل دولتی، 78.9 درصد دارای مشاغل آزاد و 8.5 درصد بیکار بوده­اند. از جوانان مجرم نیز 8.0 درصد دارای مشاغل دولتی، 40.3 درصد دارای مشاغل آزاد و 51.7 بیکار بوده­اند.

از جوانان عادی کسی بی­سواد نبوده ­است، 2.0 درصد دارای تحصیلات ابتدایی، 3.7 درصد راهنمایی، 57.7 درصد دبیرستان، 20.8 درصد فوق­دیپلم، 13.8 درصد لیسانس، 1.7 درصد فوق­لیسانس و 0.3 درصد داری تحصیلات دکتری بوده­اند. از جوانان مجرم نیز 2.1 درصد بی­سواد، 18.1 درصد ابتدایی، 29.9 درصد راهنمایی، 42.4 درصد دبیرستان، 4.2 درصد فوق­دیپلم، 2.1 درصد لیسانس و 1.2 درصد فوق­لیسانس بوده­اند.

از جوانان عادی 78.7 درصد مجرد و 21.3 درصد متأهل بوده و از جوانان مجرم 57.5 درصد مجرد و 42.5 درصد متأهل بوده­اند.

از جوانان عادی 78.6 درصد دارای منزل شخصی، 20.0 درصد دارای منزل استیجاری و 1.4 درصد دارای منازل سازمانی بوده­اند. از جوانان مجرم نیز 62.9 درصد دارای منزل شخصی، 35.7 درصد دارای منزل استیجاری و 1.4 درصد دارای منازل سازمانی بوده­اند.

به علاوه، از جوانان مجرم 92.5 درصد بین 1 تا 5 بار، 6.8 درصد بین 6 تا 10 و 0.8 درصد بین 11 تا 15 بار سابقه دستگیری و زندانی داشته­اند.

جدول یک، نشان می­دهد که جرائم سرقت با 30.9 درصد، درگیری با 14.7 درصد و قتل با 14 درصد به ترتیب رتبه­های اول تا سوم را از حیث فراوانی به خود اختصاص داده­اند.

جدول شماره 1: نوع جرائم ارتکابی جوانان مجرم

بر اساس جدول 2، مشاهده می­شود که از جوانان عادی، 21.5 درصد خیلی کم، 33.8 درصد کم، 24.6 درصد متوسط، 11.5 درصد زیاد و 8.7 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت عاطفی برخوردار بوده­اند. همچنین از جوانان مجرم45.6 درصد خیلی کم، 38.1 درصد کم، 11.6 درصد متوسط، 3.4 زیاد و 1.4 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت عاطفی برخوردار بوده­اند.

  جدول شماره 2: توزیع افراد عادی و مجرم بر حسب میزان برخورداری از حمایت عاطفی

بر اساس جدول 3، مشاهده می­شود که از جوانان عادی، 28.2 درصد خیلی کم، 39.5 درصد کم، 20.1 درصد متوسط، 8.8 درصد زیاد و 3.4 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت مادی برخوردار بوده­اند. همچنین از جوانان مجرم، 75.9 درصد خیلی کم، 17.2 درصد کم، 6.2 درصد متوسط، 0.7 درصد زیاد و 0.0 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت مادی برخوردار بوده­اند.

  جدول شماره 3: توزیع افراد عادی و مجرم بر حسب میزان برخورداری از حمایت مادی

همان­گونه که در جدول شماره 4، مشاهده می­شود از جوانان عادی، 20.9 درصد خیلی کم، 36.9 درصد کم، 22.3 درصد متوسط، 10.6 درصد زیاد و 9.4 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت اطلاعاتی برخوردار بوده­اند. همچنین از جوانان مجرم، 47.6 درصد خیلی کم، 39.5 درصد کم، 6.8 درصد متوسط، 3.4 درصد زیاد و 2.7 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت اطلاعاتی برخوردار بوده­اند.

    جدول شماره 4: توزیع افراد عادی و مجرم بر حسب میزان برخورداری از حمایت اطلاعاتی

همان­گونه که در جدول شماره 5، مشاهده می­شود از جوانان عادی، 19.2 درصد خیلی کم، 41.8 درصد کم، 25.8 درصد متوسط، 8.3 درصد زیاد و 4.9 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت اجتماعی برخوردار بوده­اند. همچنین از جوانان مجرم، 61.0 درصد خیلی کم، 28.1 درصد کم، 10.3 درصد متوسط، 0.0  درصد زیاد و 0.7 درصد به میزان خیلی زیاد از حمایت اجتماعی برخوردار بوده­اند.

 جدول شماره 5: توزیع افراد عادی و مجرم بر حسب میزان بر خورداری از حمایت اجتماعی

ب) آزمون فرضیه­ها

جدول شماره 6: آزمون تفاوت میانگین برخورداری جوانان مجرم و عادی از حمایت عاطفی

جدول شماره 6، نتایج آزمون T-Test­، تفاوت میانگین میزان حمایت عاطفی در بین پاسخگویان عادی و مجرم را نشان داده است. بر اساس یافته­های جدول می­توان گفت که بین میانگین میزان حمایت عاطفی پاسخگویان عادی(2.51) و میانگین میزان حمایت عاطفی پاسخگویان مجرم (1.89) تفاوت وجود دارد و این تفاوت معنادار (0.00p=) می­باشد. بدین معنی که میانگین میزان حمایت عاطفی مشاهده شده در بین پاسخگویان عادی بالاتر از پاسخگویان مجرم می­باشد.

جدول شماره 7: آزمون تفاوت میانگین بر خورداری جوانان مجرم و عادی از حمایت مادی

جدول 7، نتایج آزمون T-Test­، تفاوت میانگین میزان حمایت مادی- ابزاری در بین پاسخگویان عادی و مجرم را نشان داده است. براساس یافته­های جدول می­توان گفت که بین میانگین میزان حمایت مادی پاسخگویان عادی (2.26) و میانگین میزان حمایت مادی پاسخگویان مجرم (1.51) تفاوت وجود دارد و این تفاوت معنادار (0.00p=) می­باشد. بدینمعنیکه میانگین میزان حمایت مادی مشاهده شده در بین پاسخگویان عادی بالاتر از پاسخگویان مجرم می­باشد.

جدول شماره 8: آزمون تفاوت میانگین برخورداری جوانان مجرم و عادی از حمایت اطلاعاتی

جدول شماره 8، نتایج آزمون T-Test­، تفاوت میانگین میزان حمایت اطلاعاتی در بین پاسخگویان عادی و مجرم را نشان داده است. براساس یافته­های جدول می­توان گفت که بین میانگین میزان حمایت اطلاعاتی پاسخگویان عادی (2.51) و میانگین میزان حمایت اطلاعاتی پاسخگویان مجرم (1.87) تفاوت وجود دارد و این تفاوت معنادار (0.00p=) می­باشد. بدین معنی­که میانگین میزان حمایت اطلاعاتی مشاهده شده در بین پاسخگویان عادی بالاتر از پاسخگویان مجرم می­باشد.

جدول شماره 9: آزمون تفاوت میانگین میزان حمایت اجتماعی در بین پاسخگویان مجرم و عادی

جدول شماره 9، نتایج آزمون T-Test­، تفاوت میانگین میزان حمایت اجتماعی در بین پاسخگویان عادی و مجرم را نشان داده ­است. براساس یافته­های جدول می­توان گفت که بین میانگین میزان حمایت اجتماعی پاسخگویان عادی (2.45) و میانگین میزان حمایت اجتماعی پاسخگویان مجرم (1.76) تفاوت وجود دارد و این تفاوت معنادار (0.00p=) می­باشد. بدین­ معنی­که میانگین میزان حمایت اجتماعی مشاهده شده در بین پاسخگویان عادی بالاتر از پاسخگویان مجرم می­باشد.

جدول شماره 10: آزمون پیرسون رابطه بین ابعاد حمایت اجتماعی و جرم

**. معنی­دار در سطح یک درصد

جدول شماره 10، براساس آزمون پیرسون به بررسی رابطه بین ابعاد حمایت اجتماعی و جرم پرداخته است. بر اساس نتایج جدول رابطه معکوس و معناداری بین دو متغیر وجود دارد و با توجه به سطح معناداری 0.01 با 99 درصد اطمینان می­توان گفت که بین ابعاد متفاوت حمایت اجتماعی و جرم رابطه معکوس و معنادار وجود دارد. یعنی با بالا رفتن سرمایه اجتماعی میزان جرم کاهش می­یابد با توجه به ضریب همبستگی (0.159-) برای رابطه حمایت عاطفی، ضریب همبستگی (0.165-) برای حمایت مادی، ضریب همبستگی (0.165-) برای حمایت اطلاعاتی و ضریب همبستگی (0.198-) برای میزان حمایت اجتماعی می­توان گفت که میزان همبستگی مشاهده شده ضعیف البته با سطح معناداری 0.01 و با 99 درصد اطمینان معنادار است.

ج) رگرسیون لوجستیک

برای نشان دادن تأثیر متغیر مستقل حمایت اجتماعی بر متغیر وابسته جرم ( عادی و مجرم)  از مدل رگرسیون لوجستیک استفاده کردیم. همان­طور که در جدول شماره 11، مشاهده می­شود حمایت اجتماعی رابطه منفی و معناداری با احتمال مجرم بودن افراد دارد. به عبارت دیگر هر چه میزان حمایت اجتماعی بیشتر باشد احتمال مجرم بودن افراد کمتر است.

جدول شماره 11: تحلیل رگرسیون احتمال مجرم بودن افراد

با توجه به ضریب منفی متغیر حمایت اجتماعی (1.51-) می­توان گفت که با افزایش میزان حمایت اجتماعی احتمال مجرم بودن افراد کاهش می­یابد. از جانب دیگر ضریب نمایی (Exp(B)) نشان می­دهد به ازای یک واحد افزایش در حمایت اجتماعی نسبت احتمال مجرم بودن به احتمال مجرم نبودن، این نسبت به 9.16 درصد تقلیل پیدا می­کند. به عبارت دیگر با افزایش حمایت اجتماعی احتمال مجرم بودن پایین می­آید.

بر مبنای مقدار ثابت و ضریب B می­توان معادله  بهینه رگرسیون لاجستیک را به شرح زیر نوشت:

(میزان حمایت اجتماعی) (1.51-) +2.21= برتری لگاریتمی

جدول شماره 12: حساسیت مدل در تعیین افراد مر بوط به یک وضعیت

 همان گونه که در جدول فوق مشاهده می­شود R²نشان می­دهد که حمایت اجتماعی حدوداً 16 درصد از احتمال مجرم بودن افراد را تبیین می­کند.

جدول 13، حساسیت مدل در تعیین افراد مربوط به یک گروه را نشان می­دهد. بر اساس نتایج به­دست آمده مدل 90.9 درصد در تعیین و تمیز افراد عادی  و 31.3 درصد، در تعیین و تمایز افراد مجرم  به درستی عمل نموده است.

جدول شماره 13: درصد صحت پیش­بینی مدل

بحث و نتیجه­گیری

توجه به رابطه حمایت اجتماعی و آسیب­های اجتماعی، سلامت روانی و تسریع در فرایند بهبودی در بین بیماران از مدت­ها قبل مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. اما رابطه آن با جرم و آسیب­های اجتماعی کمتر مورد عنایت محققان قرار گرفته است هرچند دورکهایم در کتاب خودکشی تلویحاً و ذیل بحث همبستگی اجتماعی به اثرات سودمند و بازدارندگی حمایت اجتماعی اشاره می­کند. زیرا حمایت اجتماعی می­تواند حوادث منفی زندگی را کاهش داده و به مثابه "چتر دفاعی" در مقابل عوامل استرس­زای زندگی اجتماعی عمل می­کند و در تناسب با نظریه فشار عمومی اگنیو با کاهش فشارهای اجتماعی می­تواند در کاهش ارتکاب جرم از جانب جوانان مؤثر باشد. از جهت دیگر پیکل[34] (1994) فراهم آوردن حمایت  مناسب در مراحل حساس چرخه زندگی یک راهبر مؤثر بازدارنده در پیشگیری از شکل­گیری بیماری­های روانی است. با توجه به حساسیت مرحله جوانی به لحاظ روانی- اجتماعی دریافت حمایت و یا ادراک حمایت اجتماعی از جانب جوانان در این مقطع سنی می­تواند با تقویت کنترل اجتماعی و تقلیل فشارها بر کاهش جرم مؤثر باشد و از جانب دیگر با تقویت احساس کفایت و تقویت خود پنداره موجب بهبود عملکرد برنامه و دوره­های بازپروری خواهد شد.

یافته­های توصیفی تحقیق حاضر نشان داد که سرقت با 30.9 درصد، درگیری با 14.7درصد و قتل با 14.0 درصد به ترتیب  بیشترین درصد را در بین جرائم به خود اختصاص داده بودند.

نتایج تحقیق نشان داد که میزان برخورداری جوانان عادی از حمایت اجتماعی (2.45) نسبت به جوانان مجرم (1.76) بیشتر بوده­است. نتایج آزمونT معناداری این تفاوت را تأیید نمود. ضرایب همبستگی پیرسون بیانگر وجود رابطه معکوس و معنادار بین میزان برخورداری از حمایت اجتماعی و جرم می­باشد. به این معنا که هرچه میزان حمایت اجتماعی بیشتر باشدارتکاب به جرم کمتر است و بالعکس. این یافته با یافته­های تحقیق ورمزیار (1387) همسو است. از جانب دیگر یافته­های حاصل از تحلیل رگرسیون لاجستیک نشان می­دهد که میزان بر خورداری از حمایت اجتماعی در کاهش ارتکاب به جرم مؤثر است و بنابر یافته­های جدول شماره 10، مشخص شد که به ازای یک واحد افزایش در حمایت اجتماعی نسبت احتمال مجرم بودن به احتمال مجرم نبودن، این نسبت به 9.16 درصد تقلیل پیدا می­کند. به عبارت دیگر با افزایش حمایت اجتماعی احتمال مجرم بودن پایین می­آید. بنابر جدول شماره 11، حمایت اجتماعی چیزی حدود 16 درصد از احتمال مجرم بودن افراد را تبیین می­کند و در نهایت متغیر مستقل حمایت اجتماعی، 90.9 درصد در تعیین و تمیز افراد عادی و 31.3 درصد، در تعیین و تمایز افراد مجرم  به درستی عمل نموده است و در مجموع 73.8 درصد از مجموع افراد مجرم و عادی را به درستی تفکیک نموده است. ضعف تمیز و تشخیص متغیر مستقل حمایت اجتماعی در مورد گروه جوانان مجرم را می­توان به بافت سنتی حوزه مورد مطالعه و ملاقات­های عمومی از زندانیان نسبت داد، زیرا سیستم عشیره­ای حاکم و اهمیت پیوندهای قومی منجر به ملاقات­های مکرر، احساس همدردی با افراد مجرم به صورت مسقیم و غیرمستقیم شده که این وضعیت به یقین در کاهش قدرت تمیز متغیر مستقل حمایت اجتماعی تأثیرگذار بوده­ است.این در حالی ­است که در حین پرسشگری شرایط قبل از زندان مورد توجه بوده­ است که به دلیل آنیت تجربه به احتمال پاسخ­های واقعی دریافت نشده باشند البته پرسش از گذشته همیشه مشکلاتی از این دست را به وجود خواهد آورد.

در مجموع، فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر وجود رابطه بین حمایت اجتماعی و جرم و فرضیات فرعی تحقیق تأیید شدند. تحقیق حاضر نشان می­دهد که با تقویت منابع حمایتی سه­گانه- اطلاعاتی، عاطفی و مادی-  در جامعه می­توان احتمال ارتکاب به جرم را کاهش داد.

منابع

• آخوندی، احمد (1376)، بررسی رابطهحمایت اجتماعی ادراک­شده با سازگاری اجتماعی دانش­آموزان شهر تهران، پایان­نامه کارشناسی­ارشد رشته روانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
• احمدی، حبیب (1385)، جامعه­شناسی انحرافات، تهران: انتشارات سمت.
• ایار، علی (1388)، بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و جرم؛ مطالعه تجربی جوانان عادی و مجرم شهر ایلام، پایان­نامه کارشناسی­ارشد رشته جامعه­شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
• بخشی­پور رودسری، عباس و همکاران (1384)، «بررسی رابطه میان رضایت از زندگی و حمایت اجتماعی با سلامت روان در دانشجویان» ، فصلنامه اصول بهداشت روانی، شماره 27 و 28: 145-152.
• بیکر، ترز. ال (1381)، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر روشن.
• ·         پناغی، لیلی و دیگران (1387)، «همسرآزاری و سلامت روانی: نقش حمایت اجتماعی و راهبردهای مقابله»، مجله ایرانی روانشناسی تحولی، شماره17: 69-79.
• پورمحمد، معصومه و دیگران (1386)، «ارتباط بین فعالیت­های سیستم مغزی- رفتاری، حمایت اجتماعی و افسردگی»، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 26: 223-246.
• رستگار خالد، امیر (1384)، «گسترش نقش زنان در جهت حمایت­های شغلی- خانوادگی»، مجله جامعه­شناسی ایران، شماره4: 126-165.
• ·         صدیق سروستانی، رحمت­الله (1383)، آسیب‌شناسی اجتماعی، تهران: انتشارات آن.
• عبداللهی، محمد و موسوی، میرطاهر (1386)، «سرمایه اجتماعی در ایران: وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان­شناسی گذار»، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 25: 195-234.
• عریضی، فروغ و همکاران (1385)، «بررسی تأثیر حمایت اجتماعی بر مشارکت زنان در فعالیت­های ورزشی؛ مطالعه موردی: زنان استان مازندران»، فصلنامه المپیک، شماره 10:76-86.
• علیوردی­نیا، اکبر و دیگران (1386)، «مطالعه جامعه­شناختی بزهکاری: آزمون تجربی نظریه فشار عمومی اگنیو»، مجله جامعه­شناسی ایران، شماره 2: 111- 83.
• لاور، رابرت (1373)، دیدگاه­هایی درباره دگرگونی اجتماعی، ترجمه کاووس سید امامی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• مارموت، مایکل و ویلکینسون، ریچارد (1387)، حمایت اجتماعی و همبستگی اجتماعی؛ مولفه­های اجتماعی سلامت، ترجمه علی منتظری، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
• ·         مبارکی، محمد (1383)، بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و جرم، پایان­نامه کارشناسی­ارشد پژوهش علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی.
• محسنی­تبریزی، علیرضا (1383)، وندالیسم (مبانی روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی)، تهران: نشر آن.
• مشکاتی، محمدرضا و مشکاتی، زهرالسادات (1381)، «سنجش تأثیر عوامل درونی و بیرونی خانواده بر بزهکاری نوجوانان»، مجله جامعه­شناسی ایران، شماره 2:3-25.
• معتمدی، سید هادی (1386)، «اولویت­بندی آسیب­ها و مسائل اجتماعی در ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 24 : 347-348.
• ·         ممتاز، فریده (1381)، انحرافات اجتماعی، نظریه‌ها و دیدگاه‌ها، تهران، شرکت سهامی انتشار.
• ·         نیسی، عبدالکاظم؛ شهنی ییلاق، منیجه و فراشبندی، افسانه (1384)، «بررسی رابطه ساده و چندگانه متغیرهای عزتنفس، اضطراب عمومی، حمایت اجتماعی ادراک­شده و سرسختی روانشناختی با اضطراب اجتماعی دختران دانش­آموز پایه اول دبیرستان­های شهرستان آبادان»، مجله علوم تربیتی و روانشناسی، شماره13: 137-152.
• ·         ورمزیار، مهدی (1387)، بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی خانواده و بزهکاری نوجوانان، رساله کارشناسی­ارشد، جامعه­شناسی دانشگاه مازندران.

• Colvin, M. & F. T. Cullen & T. Vander en (2002), "Coercion, Social Support, And Crime: an Emerging Theoretical Consensus", Criminology, No 1:123-150
• Davis, N. J. & C. Stases (1990), Social Control of Deviance: A Critical Perspective, New York: Mc Grow-Hill.
• Diane L, G. & P. Elizabeth (2007), "Crime Victims: What Is the Role of Social Support? ", Journal of aggression, maltreatment & trauma, No 15: 97-113.
• Kessler, R. C., Price, R. H. & C. B. Worthman (1985), "Social Factor in Psychology: Stress, Social Support and Coping Processes", Annual Review Psychology, No 36: 120-141.
• Sacco, V. F. (1993), "Social Support and the Fear of Crime", Canadian Journal of Criminology, No 35: 25-40
• Schaefer, C., Coyne, J. C., & R. S. Lazarus (1981), "The Health Related Function Social Support", Journal of Behavior Medicine, No 4: 70-96.
• Siegel, L. J. (2001), Criminology: Theories, Pattern and Typologies, Wads Worth, a Division of Thomson, Learning. Inc. Web: http//www.Thomsonrights.com.
• Sung, J. J. & B. R. Johnson (2003), "Strain, Negative Emotion and Deviant Coping among African Americans: a Test of General Strain Theory", Journal of Quantitative Criminology, No1: 79-106.
• Yap, M. B. H. & G. J. Devilly (2003), "The Role of Perceived Social Support in Crime Victimization", Clinical Psychology Review, No24: 1-14.