سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات161
تعداد شماره‌ها6,533
تعداد مقالات70,509
تعداد مشاهده مقاله124,128,856
تعداد دریافت فایل اصل مقاله97,236,081
توکل, محمد, عرفان منش, ایمان. (1393). فرا‌تحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسئلۀ فرار مغزها در ایران. , 5(1), 45-75. doi: 10.22059/ijsp.2014.53754
محمد توکل; ایمان عرفان منش. "فرا‌تحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسئلۀ فرار مغزها در ایران". , 5, 1, 1393, 45-75. doi: 10.22059/ijsp.2014.53754
توکل, محمد, عرفان منش, ایمان. (1393). 'فرا‌تحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسئلۀ فرار مغزها در ایران', , 5(1), pp. 45-75. doi: 10.22059/ijsp.2014.53754
توکل, محمد, عرفان منش, ایمان. فرا‌تحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسئلۀ فرار مغزها در ایران. , 1393; 5(1): 45-75. doi: 10.22059/ijsp.2014.53754

فرا‌تحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسئلۀ فرار مغزها در ایران

بررسی مسائل اجتماعی ایران
مقاله 3، دوره 5، شماره 1، خرداد 1393، صفحه 45-75    اصل مقاله (423.21 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/ijsp.2014.53754
نویسندگان
محمد توکل1؛ ایمان عرفان منش* 2
1استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
2دانشجوی دکتری تخصصی جامعه‌شناسی فرهنگی دانشگاه تهران (نویسندۀ مسئول)
چکیده
‌فرار مغزها را می‌توان به‌منزلۀ نوعی پدیده یا مسئلۀ اجتماعی تعریف کرد که در واقعیت روند توسعۀ ملّی کشورهای در حال توسعه تبعات منفی و در شرایطی پیامدهای مطلوبی دارد. اصولاً جامعۀ ایران برای دست‌یابی به الگویی از پیشرفت، نیازمند تعلیم، پرورش و به‌کارگیری نیروی متخصص در جنبه‌های متعدد توسعه است و تقویت استعدادهای داخلی و کاستن از خلأهای فکری و مادی از ضرورت‌های آن محسوب می‌شود. از‌این‌رو، شناسایی زمینه‌ها، دلایل و پیامدهای پدیدۀ فرار مغزها نیازمند تبیین و تدقیق مضاعف است. تا کنون پژوهش‌های گوناگونی دربارۀ مهاجرت نخبگان ایرانی انجام شده است. این مقاله با استفاده از روش فرا‌تحلیل کیفی، 45 مورد از مقالات علمی تولید‌شده در ایران از سال 1380 (جست‌و‌جوشده در چهار پایگاه داده‌های علمی) را بررسی توصیفی و همچنین ارزیابی (در ابعاد سؤالات، فرضیات، اهداف و نتایج) کرده است. به نظر می‌رسد که ضرورت و کاربرد این فرا‌تحلیل می‌تواند در رصد مشکلات اجتماع علمی کشور و مضافاً سیاستگذاری‌های علمی مقتضی در ابعاد تقنینی و اجرایی مؤثر باشد. در انتها نیز جمع‌بندی و تحلیل جامعه‌شناسانه از فرار مغزهای ایرانی و راهکارهای کاستن از آن ارائه شده است.
 
کلیدواژه‌ها
hیران؛ پیشرفت؛ توسعه؛ فرار مغزها؛ مهاجرت نخبگان؛ مسئلۀ اجتماعی
عنوان مقاله [English]
Qualitative Meta-Analysis of Scientific Articles Concerning the Brain Drain Issue in Iran
نویسندگان [English]
Mohammad Tavakol1؛ Iman Erfanmanesh2
1Professor of Sociology– Tehran University – Iran
2. Ph.D. Candidate of Cultural Sociology - Tehran University – Iran (Corresponding author)
چکیده [English]
 
Abstract: The brain drain can be defined as a type of social phenomenon or problem which has, in the reality of process of national development of developing countries, negative consequences and desirable outcomes in some conditions. In principle, in order to achieve a pattern of advancement, the Iranian society needs to train, educate, and employ experts in various aspects of the development where the internal talent reinforcement and bridging intellectual and material gaps are the necessity of advancement. Accordingly, identifying grounds, reasons, and consequences of the brain drain phenomenon requires further explanation and investigation. So far, wide ranges of studies have been conducted in regard to Iranian brain drain. This article, through the application of the qualitative meta-analysis method, investigates describes and evaluates 45 cases of produced scientific articles found in four data bases in Iran since 1380 in terms of questions, hypotheses, objectives, and outcomes. It seems that the necessity and the usage of this meta-analysis can be effective to monitor the country’s scientific community problems and also to provide appropriate scientific guidelines in legislative and executive aspects. Finally, this article provides a conclusion, the sociological analysis of Iranian brain drain, and the solutions of lessening the issue.
 
کلیدواژه‌ها [English]
: Brain drain, Migration, Social problem, advancement, Development, Iran society
مراجع

- ازکیا، مصطفی و غفاری، غلام‌رضا (1387) جامعه‌شناسی توسعه، تهران: کیهان

- امین، سمیر (1380) امپریالیسم و جهانی‌شدن، ترجمۀ ناصر زرافشان، تهران: آگه

- بلیکی، نورمن (1387) طراحی پژوهش‌‌های اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نی

- بیکر، جی. اس (1382) سرمایۀ اجتماعی و مدیریت، ترجمۀ مهدی الوانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی

- تودارو، مایکل (1368) توسعۀ اقتصادی در جهان سوم، ترجمۀ غلام‌علی فرجادی، تهران: سازمان برنامه و بودجه

- توکل، محمد (1390) جامعه‌شناسی تکنولوژی، تهران: جامعه شناسان

- ذاکر صالحی، غلام‌رضا (1386) «فرا‌تحلیل مطالعات انجام‌شده در زمینۀ جذب نخبگان و پیشگیری از مهاجرت آنان»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 29، صص135-113

- شولت، جی. ای (1382) نگاهی موشکافانه بر پدیدۀ جهان‌ شدن، ترجمۀ مسعود کرباسیان، تهران: علمی و فرهنگی

- لوکاس، دیوید و میر، پاول (1384) درآمدی بر مطالعات جمعیتی، ترجمۀ حسین محمودیان، تهران: دانشگاه تهران

- مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور (1384) «طرح مطالعاتی فرار مغزها»، مدیر طرح: دکتر محمد توکل، 374 صفحه.

- نراقی، احسان (1350) جامعه، جوانان، دانشگاه: دیروز، امروز، فردا، تهران: فرانکلین

- نوکاریزی، محسن (1383) «جغرافیای فرار مغزها و تأثیر آن بر جریان اطلاعات»، کتابداری و اطلاع‌رسانی، شمارۀ 27، صص39-26

- واترز، مالکوم (1379) جهانی‌شدن، ترجمۀ اسماعیل مردانی و سیاوش مریدی، تهران: سازمان مدیریت صنعتی

 

- Borjas, G. (1989) "Economic theory and international migration", International Migration Review, volume 23, pp 144-161

- Colman, J. (1990) Foundation of social theory, Cambridge: Harvard University

- Fan, X. & et al. (2011) "Brain drain and technological relationship between skilled and unskilled labor: brain gain or brain loss?", J Popul Econ, volume 24, pp1359-1368

- Gibbons, M. (2000) "Mode 2 society and the emergence of context-sensitive science", Science and Public, volume 27, pp 159-163

- Gibbons, M. (1994) The new production of knowledge, London: Sage

- Jones, H. (1990) Population Geography, Paul Chapman, London

- Mckey, D. (1969) Geographical mobility and the brain drain: A case study of Aberdeen University graduates, 1860-1960, London: George Allen & Unwin

- Patton, M (1990) Qualitative evaluation and research methods, CA: Sage

- Rosenthal, R. (1991) Meta-analytic procedures for social research, Beverly Hills CA: Sage

- Skeldon, R. (1991) "International migration within and from the east and Southeast Asian region: a review essay", Asian and Pacific Migration Journal, volume 1, pp 19-63

- Tavakol, M. (2011) "Brain drain: problems and solutions", Islamic Perspective, volume 8, pp 161-171

- UN (1998) "Recommendation on statistics of international migration", New York: UN

- Wolf, F. (1986) Meta-analysis: Quantitative methods for research synthesis, Beverly Hills CA: Sage

- www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/international-migration/projects/skilled-migration-and-brain-drain/

پیوست منابع و مآخذ: لیست مقالات بررسی‌شده در فرا‌تحلیل

- مواردی که علامت * دارد، در فرا‌تحلیل بررسی نشده‌اند (بنگرید به بخش ملاحظات روش‌شناختی مقاله).

- مقالات به‌ترتیب تاریخ انتشار فهرست شده‌اند.

 [1] * شاه‌آبادی، ابوالفضل و جامه‌بزرگی، آمنه (1392) «تأثیر آزادی اقتصادی بر مهاجرت نخبگان از کشورهای منتخب VVG به ایالات متحدۀ امریکا»، پژوهش‌نامۀ بازرگانی، شمارۀ 67، صص181-153

[2] شاه‌آبادی، ابوالفضل و دیگران (1391) «تأثیر حمایت از حقوق مالکیت فکری بر مهاجرت نخبگان از کشورهای منتخب در حال توسعه و توسعه‌یافته»، سیاست علم و فنآوری، شمارۀ 17، صص87‌ـ 98

[3] جباری، علی‌رضا و مردانی، رجا (1391) «تجارت خدمات سلامت در آسیا؛ مهاجرت متخصصین سلامت: چالش‌ها و فرصت‌ها»، مدیریت اطلاعات سلامت، شمارۀ 7، صص1104‌ـ 1112

[4] * خواجه صالحی، زهره (1391) «مهاجرت نخبگان در عصر جهانی‌شدن اطلاعات و ارتباطات: تحلیلی بر مبنای بررسی تطبیقی ویژگی‌های جامعۀ صنعتی و جامعۀ شبکه‌ای»، مطالعات راهبردی جهانی شدن، شمارۀ 8، صص109‌ـ 140

[5] * رضایی، پروین و درتاج، فتانه (1391) «بررسی دلایل مهاجرت نخبگان از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه کرمان»، پژوهش در نظام‌های آموزشی، شمارۀ 19، صص166-147

[6] طیبی، سید کمیل و دیگران (1390) «اثر فرار مغزها بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه»، پژوهش‌های رشد و توسعۀ اقتصادی، شمارۀ 2، صص71‌ـ 94

[7] عسگری، حشمت‌اله و تقوی، مهدی (1390) «رویکرد نوین به مسئلۀ فرار مغزها و نقش آن در انباشت سرمایۀ انسانی در کشورهای مبدأ»، مجلۀ تحقیقات اقتصادی، شمارۀ 90، صص95‌ـ 118

[8] شاه‌آبادی، ابوالفضل و پوران، رقیه (1389) «بررسی و محاسبۀ اثر مهاجرت مغزها بر رشد اقتصادی ایران از طریق کانال‌های مستقیم و غیر‌مستقیم»، پژوهش‌نامۀ بازرگانی، شمارۀ 55، صص1‌ـ 46

[9] قلی‌پور، آرین و روشن‌دل اربطانی، طاهر (1389) «مدیریت استعدادها: کژ کارکردهای رسانه‌های جمعی در تشدید روند مهاجرت نخبگان»، پژوهش‌های مدیریت، شمارۀ 8، صص19‌ـ 35

[10] فلاحی، کیومرث (1389) «مقایسۀ عوامل کششی و رانشی جامعۀ ایران با جوامع پیشرفتۀ صنعتی از نگاه دانش‌آموزان تهرانی»، رفاه اجتماعی، شمارۀ 39، صص310-273

[11] خسروی، کورش و دیگران (1389) «انتقال فنآوری از طریق مدل چرخش مغزها در پارک‌های علم و فنآوری»، رشد فنآوری، شمارۀ 22، صص48‌ـ 54

[12] آذربایجانی، کریم و دیگران (1388) «عوامل مؤثر بر مهاجرت نیروی کار»، پژوهش‌های اقتصادی ایران، شمارۀ 40، صص59‌ـ 76

[13] مقدس، علی‌اصغر و شرقی، زکیه (1388) «بررسی عوامل برانگیزندۀ گرایش به مهاجرت‌های بین‌المللی جوانان 18‌ـ 30 ساله شهرهای شیراز و ارسنجان»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 1، صص162‌ـ 190

[14] مرادی، شیما (1388) «فرار پنهانی مغزها: تأثیر فنآوری اطلاعات و ارتباطات بر فرار مغزها»، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، شمارۀ 2، صص255‌ـ 274

[15] فکوهی، ناصر و مرضیه ابراهیمی (1388) «دایاسپورای علمی ایرانی و نقش آن در بومی‌سازی علوم اجتماعی در ایران»، مطالعات اجتماعی ایران، شمارۀ 5، صص111‌ـ 138

[16] ساروخانی، باقر و جهانی دولت‌آباد، اسماعیل (1388) «ساختار روابط انسانی در خانواده و گرایش به مهاجرت نخبگان»، دانش‌نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 1، صص69‌ـ 92

[17] نوری حکمت، سمیه و دیگران (1388) «عوامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران»، گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، شمارۀ 2، صص181‌ـ 184

[18] * علاء‌الدینی، پویا (1388) «مهاجرت نیروی کار متخصص و نیمه‌ماهر ایرانی: وضعیت، نیروهای محرک و آثار»، انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شمارۀ 7، صص87‌ـ 113

[19] فرتوک‌زاده، حمید‌رضا و اشراقی، حسن (1387) «مدل‌سازی دینامیکی پدیدۀ مهاجرت نخبگان و نقش نظام آموزش عالی در آن»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شمارۀ 50، صص139‌ـ 175

[20] تائب، سعید (1387) «مهاجرت نخبگان: شکست روند توسعه»، فصلنامۀ سیاست خارجی، شمارۀ 85، صص17‌ـ 38

[21] بیابانی، غلام‌حسین و هادیان‌فر، سید کمال (1387) «مهاجر سرمایۀ انسانی، شهروند جهانی»، جمعیت، شمارۀ 65و66، صص49‌ـ 64

[22] فلاحی، کیومرث و منوریان، عباس (1387) «بررسی عوامل مهاجرت نخبگان (سرمایه‌های انسانی) و ارائۀ راهبردهای مناسب برای پیشگیری از این پدیده»، دانش و توسعه، شمارۀ 24، صص107‌ـ 137

[23] عسگری، حشمت‌اله و دیگران (1387) «بررسی علل فرار مغزها از کشورهای در حال توسعه به کشورهای OECD در قالب مدل جاذبه»، اقتصاد مقداری، شمارۀ 2، صص1‌ـ 22

[24] قلی‌پور، آرین و دیگران (1386) «تأثیر عدالت اجتماعی بر مهاجرت نخبگان»، رهیافت، شمارۀ 40، صص35‌ـ 45

[25] * ذاکر صالحی، غلام‌رضا (1386) «فرا‌تحلیل مطالعات انجام‌شده در زمینۀ جذب نخبگان و پیشگیری از مهاجرت آنان»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 29، صص113‌ـ 135

[26] محسنی تبریزی، علی‌رضا و عدل، ماندانا (1386) «بررسی عوامل روان‌شناختی اجتماعی مؤثر بر تمایل اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های شهر تهران به مهاجرت به خارج»، نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شمارۀ 4، صص70‌‌ـ 98

[27] خواجه‌نوری، بیژن و سروش، مریم (1385) «بررسی عوامل مؤثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور (نمونۀ مطالعه‌شده: جوانان شهر شیراز)»، مجلۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 7، صص47‌ـ 81

[28] صالحی عمران، ابراهیم (1385) «بررسی نگرش اعضای هیئت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور»، نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 28، صص56‌ـ 81

[29] شاه‌آبادی، ابوالفضل و دیگران (1385) «بررسی عوامل مؤثر بر فرار مغزها (مطالعۀ موردی ایران)»، پژوهش‌نامۀ بازگانی، شمارۀ 39، صص39‌ـ 82

[30] اسماعیلی، مهدی (1385) «پیرامون مهاجرت نخبگان»، راهبرد توسعه، شمارۀ 5، صص137‌ـ 182

[31] حاجی‌یوسفی، امیر‌محمد و بهمرد، سمیه (1385) «چرایی مهاجرت نخبگان از ایران پس از پایان جنگ تحمیلی»، پژوهش‌نامۀ علوم سیاسی، شمارۀ 4، صص27‌ـ 66

[32] ذکایی، سعید (1385) «جوانان، جهانی‌شدن و مهاجرت‌های بین‌المللی: پزوهشی در میان نخبگان جوان»، جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 26، صص41‌ـ 75

[33] جواهری، فاطمه و سراج‌زاده، سید حسن (1384) «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش دانشجوبان به مهاجرت به خارج از کشور»، زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 50و51، صص53‌ـ 88

[34] علاء‌الدینی، پویا و امامی، یحیی (1384) «جهانی‌شدن، مهاجرت و فقر در ایران»، رفاه اجتماعی، شمارۀ 18، صص169-200

[35] جاودانی، حمید (1384) «بررسی عوامل داخلی تقویت‌کنندۀ فرایند خروج نخبگان علمی از کشور»، فرایند مدیریت و توسعه، شمارۀ 62، صص36‌ـ 47

[36] صادقی، عباس و افقی، نادر (1384) «نقش دانشگاه‌ها در کاهش مهاجرت نخبگان»، رهیافت، شمارۀ 36، صص22‌ـ 30

[37] علاء‌الدینی، فرشید و دیگران (1384) «میزان تمایل به مهاجرت و علل آن در پزشکان ایرانی»، مجلۀ پژوهشی حکیم، شمارۀ 3، صص9‌ـ 15

[38] چلپی، مسعود و رسولی، عباس (1383) «تحلیل تطبیقی فرار مغزها در سطوح خرد و کلان»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، شمارۀ 41و42، صص13‌ـ 36

[39] محمدی الموتی، مسعود (1383) «جهانی‌شدن و مهاجرت نخبگان: بررسی تجربۀ ایران»، رفاه اجتماعی، شمارۀ 15، صص209‌ـ 232

[40] سید میرزایی، محمد (1383) «نگاهی به پدیدۀ فرار مغزها»، نامۀ پژوهش فرهنگی، شمارۀ 9، صص81‌ـ 97

[41] قانعی راد، محمد امین (1383) «توسعۀ ناموزون آموزش عالی، بیکاری دانش‌آموختگان و مهاجرت نخبگان»، رفاه اجتماعی، شمارۀ 15، صص167‌ـ 208

[42] نوکاریزی، محسن (1383) «جغرافیای فرار مغزها و تأثیر آن بر جریان اطلاعات»، کتابداری و اطلاع‌رسانی، شمارۀ 27، صص26‌ـ 39

[43] قانعی راد، محمد‌امین (1381) «نهادینه‌شدن علم، نگهداری و استقرار مغزها»، رهیافت، شمارۀ 28، صص71‌ـ 86

[44] ابراهیمی، یزدان (1381) «بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر تمایل دانشجویان رشته‌های برق و کامپیوتر به مهاجرت»، پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شمارۀ 23و24، صص75‌ـ 96

[45] مردیها، سید مرتضی (1381) «نخبگان میان وطن‌گرایی و جهان‌گرایی»، پژوهش حقوق عمومی، شمارۀ 6، صص109‌ـ 130

[46] خلیلی، رضا (1381) «مهاجرت نخبگان: پدیده‌ای اجتماعی یا موضوع امنیت ملی»، مطالعات راهبردی، شمارۀ 16، صص423‌ـ 442

[47] * زارع، بیژن (1381) «فرار مغزها: علل و راهکارها»، پژوهش‌های تربیتی، شمارۀ 2، صص95‌ـ 140

[48] مجتهدزاده، پیروز (1380) «فرار مغزها: چیستی، چرایی و چگونگی»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، شمارۀ 4، صص653‌ـ 660

[49] خلیلی، رضا (1380) «مهاجرت نخبگان در عصر اطلاعات: بازاندیشی در فرصت‌ها، تهدیدها و راه‌کارها»، مطالعات راهبردی، شمارۀ 14، صص573‌‌ـ 593

[50] علی‌آبادی، علی (1380) «فرار مغزها در عصر جهانی‌شدن»، مطالعات راهبردی، شمارۀ 14، صص595‌ـ 610

[51] خضری، محمد (1380) «دلایل و پیامدهای اقتصادی فرار مغزها»، مطالعات راهبردی، شمارۀ 14، صص547‌ـ 572
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 8,885
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 4,854


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب