روش‌شناسی بنیادین، مسیری است که نظریه در آن تولید می‌شود. بر این مبنا، معرفت اجتماعی سید قطب، ملهم از دو جریان ظاهرگرایی و کلام اشعری است. ضرورت بازگشت به عقاید نسل اول مسلمانان به شیوه‌ای جهادی، اندیشه وی را به جریان سلفی نیز پیوند داده است. در پژوهش حاضر، با استفاده از فنون روش اسنادی و با رویکردی انتقادی در سطح توصیف و تفسیر، روش‌شناسی بنیادین معرفت اجتماعی سید قطب در چهار حوزه بررسی شده است: 1) حوزه «عقیده» که در آن نوعی دوسویگی معرفت‌شناختی بین ساختار جامعه و عقاید مردم شناسایی می‌شود؛ 2) حوزه «جهاد» که در آن، پردازش نظریه تغییر اجتماعی مطرح شده است؛ 3) حوزه «تمدن اسلامی» و «انواع جامعه» که بر اساس عقیده، مفصل‌بندی شده است؛ 4) حوزه «علم و فرهنگ» که به اعتقاد سید قطب، از تکثر ذاتی برخوردار است. روش‌شناسی بنیادین سید قطب، نوعی رویکرد انتقادی به شرایط اجتماعی و مکاتب فکری دارد و می‌توان این رویکرد را با چهار مؤلفه «ارزش‌های اسلامی و جامعه اسلامی»، «برگزیدگان و تغییر اجتماعی»، «ارزش و کنش» (پراکسیس) و «واقع‌گرایی» صورت‌بندی کرد. رواج مکاتب اجتماعی گوناگون، به‌ویژه مسئله استعمارگری غرب، به عنوان یکی از مهم‌ترین زمینه‌های وجودی غیرمعرفتی در معرفت اجتماعی سید قطب، دغدغه احیای تمدن اسلامی را برای وی پدید آورد. نفوذ اندیشه اجتماعی سید قطب در دوره معاصر، بر برخی از حرکت‌های جهادی (سلفی) در منطقه خاورمیانه و نیز بر وقایع اجتماعی کشورهایی مانند مصر و سوریه تأثیر گذاشته است. چنین وضعیتی، ضرورت تدقیق و بازخوانی معرفت اجتماعی سید قطب را مضاعف می‌کند
A review of fundamental methodology of social knowledge suggested by Sayyid Qutb
چکیده [English]
Fundamental methodology is a way in which the theory is generated. Given this, Sayyid Qutb’s social knowledge is inspired by Externalism and Ash'ari theology. Furthermore, the necessity of reference to the first generation of Muslims’ Ideas, in a Jihad frame, links his thought to Salafi stream. This paper, employing a documentary research method and following critical approach in description and interpretation levels, retrieves the fundamental methodology of social knowledge adopted by Sayyid Qutb in four realms: 1)the realm of “Idea”('Aghide) in which there is a kind of epistemological mutuality between social structure and people’s Ideas('Aghayed); 2)the realm of “Jihad” in which the theory of social change is pointed out; 3)the realm of “Islamic civilization” in which “the typology of society” is articulated; and 4)the realm of science and culture which from Sayyid Qutb’s opinion, this are has an inherent plurality. In addition, the fundamental methodology used by Sayyid Qutb encompasses a sort of critical approach toward social condition and intellectual schools so that one could be able to articulate this approach with four parameters: “Islamic values and Islamic society”, “elites and social change”, “value and action”(praxis), and “realism”. The prevalence of various social schools, especially the issue of West colonialism as one of the most important non-epistemic grounds based on Sayyid Qutb’s social knowledge, has raised the concern of revival of Islamic civilization for him. The influence of social thought of Sayyid Qutb in the current era has been affecting some Jihad-oriented deeds (Salafi) in the Middle East and, some social events in countries such as Egypt and Syria. The above mentioned observations make a critical review of Sayyid Qutb’s social theory a necessity.
کلیدواژه‌ها [English]
Social knowledge, Fundamental Methodology, Externalism, Ash'ari theology, Salafi stream, Idea('Aghide), Jihad, Islamic Civilization and society, Islamic Science and Culture
مراجع
اکوانی، حمداله و ارژنگ، اردوان (1391)، مدرنیته و اندیشه احیاگر: مروری بر اندیشه سیاسی سید قطب، دانش سیاسی و بین‌المللی، 1(2)، 33-54.
الخالدی، صلاح عبدالفتاح (1380)، سید قطب از ولادت تا شهادت، ترجمه جلیل بهرامی‌نیا، تهران: احسان.
السید، رضوان (1383)، اسلام سیاسی معاصر در کشاکش هویت و تجدد، ترجمه مجید مرادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
الموصللی، احمد (1378)، اصول‌گرایی اسلامی و نظام بین‌المللی، ترجمه مهرداد آزاد اردبیلی، تهران: کیهان.
Al-Azmeh, A. (1996), Islams and Modernities, London & New York: Verso.
Bailey, K. D. (1994), Methods of Social Research, New York: The Free Press.
Brown, D. (1996), Rethinking tradition in modern Islamic thought, Cambridge: Cambridge University.
Daymon, C. & Holloway, I. (2005), Qualitative Research Methods in Public Relations and Marketing Communications, London & U.S. : Routledge
Hansen, H. & Kainz, P. (2007), Radical Islamism and Totalitarian Ideology: a Comparison of Sayyid Qutb’s Islamism with Marxism and National Socialism, Totalitarian Movements and Political Religions, 8(1),55–76.
Ismail, S. (2006), Rethinking Islamic politics: Culture, the state and Islamism, London & New York: I. B. Tauris.
McCulloch, G. (2005), Documentary Research in Education, History and the Social Sciences, London and New York: Routledge Falmer.
Rodinson, M. (1979), Marxism and the Muslim world, Translated by Michael Pallis, London: Zed.
Rubin, B. (1990), Islamic fundamentalism in Egyptian politics, London: MacMillan.
Saeed, A. (2006), Islamic thought: An introduction, London & New York: Routledge.
Soage, A. B. (2009), Islamism and Modernity: The Political Thought of Sayyid Qutb, Totalitarian Movements and Political Religions, 10(2),189–203.
Tavakol, M. (1987), Sociology of Knowledge: Theoretical Problems, New Delhi: Sterling.
Ushama, T. (2007), Extremism in the Discourse of Sayyid Qutb: Myth and Reality, Intellectual Discourse, 15(2),167-190.
