پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,240 |
| تعداد مقالات | 67,871 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,432,648 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 90,201,223 |
بررسی ویژگی‌های نجومی و کارکرد تقویمی در شهر جَیّ و کاخ سروستان | ||
| نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی | ||
| مقاله 7، دوره 19، شماره 2، تیر 1393، صفحه 91-102 اصل مقاله (5.98 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jfaup.2014.55395 | ||
| نویسنده | ||
| یاغش کاظمی* | ||
| مربی گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی رامسر | ||
| چکیده | ||
| بنابر مستندات موجود، معماران در گذشته، علاوه بر دانش معماری، واقف به احکام نجوم نیز بوده‌اند؛ و در طرح‌ریزی بناها و شهرهای باستانی، غالباً با منجّمین همکاری داشته‌اند. نمونه‌های متنوعی از ملاحظات خورشیدی، هنگام ساختِ آتشکده‌ها، کاخ‌ها و شهرهای مدوّر در عهد ساسانی گزارش شده است؛ بدین‌صورت که امکان تشخیص زمان تغییر فصول در آن‌ها فراهم می‌آمده است. فقدان آگاهی‌های لازم برای تشخیص خصیصه‌های نجومیِ ابنیه و اماکن تاریخی، مرمت و ساماندهی آن‌ها را از نتایج مطلوب بازمی‌دارد؛ و چه بسا مرمت‌ها و دستکاری‌های نسنجیده امکان معرفی و احیای سنت معماری نجومی کهن را در آن‌ها از بین ببرد. در این تحقیق، ملاحظاتِ خورشـیدی و نجومی در ساخت شهر باستانی جَیّ و بنای تاریخیِ موسوم به کاخ سروستان بررسی شده است. هرچند که شهر مدوّر جَیّ، اکنون از بین رفته است؛ ولی ویژگی‌های نجومی باروی آن، با استناد به منابع دست اوّل (روش تحقیق تفسیری‌‌ـ‌تاریخی)، مُدل‌سازی و بازآفرینی گردیده؛ و محل چهار دروازه‌ی آن، به‌صورت صحیح مشخص شده است. همچنین با تأمل بر مباحث نجومیِ کاربردی و تفکر علّی در طراحی معماری، فرضیه‌ی کارکرد تقویمی بنای کاخ سروستان تبیین شده؛ و برای تأیید صحّت فرضیه، از اندازه‌گیری‌ها و یادداشت‌های میدانی (مطالعه‌ی میدانی) و مشاهدات عینی در محل استفاده شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بناهای نجومی؛ شهرهای مدوّر؛ جَیّ؛ کاخ سروستان؛ کارکرد تقویمی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| An Investigation of Astronomical Features and Calendric Function in Jayy City and the Palace of Sarvestan | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Yaghesh Kazemi | ||
| Department of Architecture, Ramsar Branch, Islamic Azad University, Ramsar | ||
| چکیده [English] | ||
| According to available documents, architects in the past were not only equipped with their"normal" knowledge of traditional architecture, but were also armed with astronomical rules; and co-operated with astrologists in designing of ancient buildings and cities. According to some records, various samples of solar considerations have been made while building fire-temples, palaces and circular cities in the Sassanid era; as it is possible to detect the time of seasons changing by sun's radiation upon definite apertures and gates at the time of sunrise and sunset. Lack of necessary information to recognize the astronomical characteristics of monuments and sites, impedes their restoration and reorganization to reach the desired results; and perhaps unconsidered repairs and manipulations, eliminate the possibility of presentation and revival of ancient astronomical architecture tradition on them. In this paper the existence of some solar-astronomical considerations in construction of ancient city of Jayy, as well as a monument known as the palace of Sarvestan has been surveyed. Although the circular city of Jayy has been lost completely, the astronomical features of its enclosure have been reconstructed within a model based on primary sources (Interpretive-Historical Research Method). Even the locations of its four gates have been determined exactly. Therefore, it has been attempted to answer one of the key questions concerning the geography of Isfahan and its borders in ancient times. In traditional view it corresponds with the so-called district of Shahrestān. According to findings of present research, however, the actual location of the ancient city of Jayy has been at the north-western side of the Buyid enclosure constructed in Isfahan whose four gates were located in the four districts of modern Isfahan called as Dardasht, Jūbārah, Pāyīn-Darvāzeh, and Darvāzeh-Now. Besides, by contemplating on the applied astronomical issues in architecture and causal thinking in architectural design the hypothesis of calendric function in the palace of Sarvestan has been explained; and to confirm the validity of hypothesis, the researcher has adopted field measurements and notes (Field Study Method) and on-site visual observation. Findings of this study demonstrate that the eastern gates and apertures of the major and minor domes of the palace of Sarvestan are being deliberately accommodated with the sunlight spot at the time of sunrise at the Equinoxes as well as the Solstices; and this explains the reason behind the 30 degrees declination of the longitudinal axis of the Sarvestan palace with respect to Magnetic North. The author has addressed some historical reports indicating specific orientation of porches (ayvāns) of palaces and gates of Iranian circular cities and these reports are implying that they have calendric and astronomical functions. At last it is suggested that the eastern and western porches of the monumental complex (erbedistān) of Kuh-e Khvājeh in Sistan [from this viewpoint that they are probably located facing the sunrise and sunset positions at the Solstices] and the eastern gate of ancient cities of Gūr, Dārābgerd and Balkh [from this aspect that it is located facing the sunrise position at winter solstice] need more considerations and field studies. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Astronomical buildings, Circular cities, Jayy, Palace of Sarvestan, Calendric function | ||
| مراجع | ||
|
آرین، منوچهر (1384). نگاهی دیگر به برج‌ها، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، تهران.
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر (1392). اصفهان، شهر نور. ترجمه‌ی لیلا پهلوان‌زاده. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان.
ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن (2002). تاریخ طبرستان [ج 1]. تعریب: احمد محمد نادی. المجلس الاعلی للثقافه، قاهره. ابن‌حوقل (أبی‌القاسم النّصیبی) (1983). کتاب صورة الأرض [ج 1ـ2]. دار صادر، بیروت.
ابن‌رسته، احمدبن عمر (1365). الاعلاق النفیسه. ترجمه‌ی حسین قره‌چانلو. امیرکبیر، تهران.
اخوان‌زنجانی، جلیل (1384). رصد و تاریخ‌گذاری در ایران. انتشارات بهمن برنا، تهران.
اصفهانی، حمزة‌بن حسن (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک الارض والانبیاء). ترجمه‌ی جعفر شعار. بنیاد فرهنگ ایران، تهران. بهروز، ذبیح (1379). تقویم و تاریخ در ایران. به‌کوشش علی حصوری. نشر چشمه، تهران.
بیرونی، ابوریحان (1362). التفهیم لاوائل صناعة التنجیم. ترجمه و تصحیح جلال‌الدین همایی. انتشارات بابک، تهران.
بیهقی، ابوالفضل محمّدبن حسین (1356). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد.
تنها، مرضیه (1384). بررسی کابرد نجومی بنای کعبه‌ی زرتشت. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد (به راهنمایی دکتر نعمت‌اله ریاضی). دانشگاه پیام نور شیراز.
جابری انصاری، حاج میرزا حسن‌خان (1378). تاریخ اصفهان. تصحیحِ جمشید مظاهری (سروشیار). انتشارات مشعل (با همکاری شرکت بهی)، اصفهان.
جعفری‌زند، علیرضا (1381). اصفهان پیش از اسلام. انتشارات آن، تهران.
حافظ ابونعیم اصفهانی (احمدبن عبدالله مهران اصفهانی) (1990). تاریخ أصبهان (ذکر أخبار أصبهان) [ج 1]. تحقیقِ سیّد کسروی حَسَن. دارالکتب‌العلمیة، بیروت.
حسینی قزوینی، شرف‌الدین فضل‌اللّه (1248). تاریخ الـمُعجَم (المعجم فی آثار ملوک‌العجم). نسخه‌ی خطیِ حاجی عباس‌علی تاجر تبریزی. حسینی‌فسایی، میرزا حسن (1367). فارسنامه‌ی ناصری [دوره‌ی 2 جلدی]. تصحیح منصور رستگار فسایی. امیرکبیر، تهران.
الخازنی، ابوالفتح عبدالرحمن (1980). مقالة فی‌اتخاذ کرة تدور بذاتها بحرکة مساویة لحرکةالفلک و معرفةالعمل بها ساکنة و متحرکة. تاریخ العلوم العربیه. 4، 2، صص304ـ329.
الخوارزمی، ابی‌عبدالله محمدبن‌احمدبن یوسف‌الکاتب (1930). مفاتیح العلوم. عثمان‌خلیل، قاهره.
دقوقی اصفهانی، امیر پیروز (1385). مجموعه کاخ‌کوشک سروستان از منظر فرهنگی. در: باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی (گردآورنده)، مجموعه مقالات سوّمین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (ارگ بم)، ج3،صص 48ـ564.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، تهران.
دمشقی، شمس‌الدین محمدبن ابی‌طالب انصاری (1382). نُخبَةالدَّهرِ فی‌عجائب البَرَّ وَالبحر. ترجمه‌ی سید حمید طبیبیان. انتشارات اساطیر، تهران.
ذکاء، یحیی (1378). تعیین نوروز در تخت جمشید. بخارا، ش6 ،صص 182ـ 185.
رضایی، محمّد؛ ایرانشاهی، عباس و تبریزی، حسین (1383). دژهای باستانی کومش، حلقه‌ی اتصال اساطیر و تاریخ. اثـر، ش 36 و 37، صص 112ـ 135.
رضی، هاشم. (1385). جشن‌های آتش. بهجت، تهران.
شهبازی، علیرضا شاپور (1384). راهنمای مستند تخت جمشید. سفیران (با کمک بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد)، تهران.
فردوسی، ابوالقاسم (1965 م). شاهنامه، ج 3. تصحیحِ او. اسمیرنوا، تحت نظر ع نوشین. انتشارات دانش (آکادمی علوم اتحاد شوروی)، مسکو.
ــــــــــ (1967). شاهنامه، ج 6، تصحیحِ م. ن. عثمانوف، زیر نظر ع نوشین. انتشارات دانش (آکادمی علوم اتحاد شوروی)، مسکو.
ــــــــــ (1971). شاهنامه، ج 9، تصحیحِ آ. برتلس، زیر نظر ع نوشین. انتشارات دانش (آکادمی علوم اتحاد شوروی)، مسکو.
فرصت شیرازی (میرزا محمد نصیرالحسینی) (1314). آثار عجم [چاپ سنگی]. به اهتمام عبدالله طهرانی. مطبع نادری، بمبئی.
فرنبغ دادگی (1380). بُندهش. گزارشِ مهرداد بهار. انتشارات توس، تهران.
قُمی، حسن‌بن محمّد (1385). تاریخ قـم. ترجمه‌ی تاج‌الدین حسن خطیب قمی (در 847 ه.ق). تحقیقِ محمدرضا انصاری. کتابخانه‌ی بزرگ آیت‌الله مرعشی نجفی (گنجینه‌ی جهانی مخطوطات اسلامی)، قـُم.
قیومی بیدهندی، مهرداد (1387). باغ‌های خراسان در تاریخ بیهقی. صفـه، ش 46، صص5 ـ 28.
کاظمی، یاغش (1387). مهرینِ اصفهان، آتشگاهی در باغ. گلستان هنر، ش 11، صص74ـ 88..
گردیزی، ابوسعید عبدالحی‌بن‌ضحّاک‌ابن‌محمود (1363). زین‌الاخبار (تاریخ گردیزی). تصحیحِ عبدالحی حبیبی. دنیای کتاب، تهران.
مافروخی اصفهانی، مفضل‌بن سعد (1385). ترجمه‌ی محاسن اصفهان. به قلم حسین‌بن محمّدبن ابی‌الرّضا آوی (729 ه.ق). به کوشش عباس اقبال آشتیانی. سازمان فرهنگی‌تفریحی شهرداری، اصفهان.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن حسین (1344). مروج‌الذّهب و معادن‌الجوهر [ج 1]. ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
مشهدیزاده دهاقانی، ناصر (1374). تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران. دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
منهاج سراج، عثمان‌بن محمّد (1363). طبقات ناصری [ج ١ ]. تصحیحِ عبدالحی حبیبی قندهاری. دنیای کتاب، تهران.
مولوی (جلال‌الدین محمّد بلخی) (1366). مثنوی معنوی. به اهتمامِ رینولد الّین نیکُلسون. امیرکبیر، تهران.
ناومان، رودلف (1382). ویرانه‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان. ترجمه‌ی فرامرز نجد سمیعی. سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران. نظامی گنجه‌ای (1366). کلیات خمسه. امیرکبیر، تهران.
هیلن‌برند، رابرت (1380). معماری اسلامی: شکل، کارکرد، معنی. ترجمه‌ی باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. روزنه، تهران.
یعقوبی(احمدبن ابی یعقوب) (1356). البلدان. ترجمه‌ی محمّد ابراهیم آیتی. بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
Al-Moqaddasi (1906). Descriptio Imperii Moslemici. Edited by M. J. DE GOEJE. Second edition. E. J. Brill. Leyden.
Al-Tha'âlibî (1900). Histoire des rois des Perses.
Texte arabe publie et traduit par H. Zotenberg. Imprimerie Nationale. Paris.
Askari Chāverdi, A. (2012). Archaeological Excavations in the So-Called “Palace of Sāsān” at Sarvestān. In Sasanika. Retrieved May 9, 2014. From http://www.sasanika.org/wp-content/uploads/Archaeological-Excavations-in-the-So-Called1-NXPowerLite2.pdf
Evans, J. (1998). The History and Practice of Ancient Astronomy. Oxford University Press.
Golombek, L. (1974). Urban Patterns in Pre-Safavid Isfahan. Iranian Studies, Vol. 7, No. 1/2, Studies on Isfahan: Proceedings of the Isfahan Colloquium, Part I, pp. 18-44.
VITRUVIUS. (1914). The Ten Books on Architecture. Trans. Morris Hicky Morgan. Harvard University Press. Cambridge. Whitcomb, D. (2004). Iranian Cities of the Sasanian and early Islamic Periods. The University of Chicago, Oriental Institute 2003-2004 Annual Report, 91-94. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,077 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,470 |
||