تحلیل راهبردهای پایداری مرتع از نگاه سازمانی در راستای توسعه پایدار روستایی (نمونه مطالعه: استان خراسان‌جنوبی)

Extended Abstract
1. Introduction
The importance of environmental issues and particularly pastures is no secret. Therefore, these areas require integrated planning and management to achieve this important first step, actual knowledge of the regional ecosystem. In other words, you must first present status and be recognized. It is better to limitations and capacities in the field of sustainable development to be known as pastures, because if true understanding, one can better plan the development of the economic and environmental areas, so as to not put pressure ranges and are not destroyed. Therefore, understanding the capabilities and limitations of pastures at the regional level is a necessity. Today, feasibility and cognitive capacities and environmental and economic constraints using analytical models have been widely popular. The purpose of this paper is to capacities and limitations of the model ranges in South Khorasan province (SWOT) consists of four components, strengths, weaknesses, opportunities and threats are analyzed.
2. Methodology
Method study is based on objective, applied based on the nature and methods of descriptive-analytic. That's rangelands components associated with these concepts were determined. Using the 50 expert in Organizations and research centers associated with different areas of expertise. and a weighted ranking based on SWOT, the importance of these factors to determine the positive and negative points rangelands were identified.
3. Results
Among the positive factors, the most important factor was at a level equivalent to 80% of the pastures point operations with a value of 0.548. The extent of rangeland in the final with a score of 0.484 in the second importance. As well as among the factors strengths and enable review of management plans in the most trivial known indicator is stagnant at 0.114. Among the factors weakening the disadvantage, OS the dominant livestock in pastures (goat) and pasture-based livestock surplus value was 0.384. In the second place, the weakness in pastures, major ecological constraints such as drought, lack of precipitation and is with a score of 0.32. 
The most trivial weakness that can be less focus on it, blurring the suitability of the province is 0.075. Among the factors most important opportunity, indigenous and traditional knowledge in the use of surface runoff 0.388 and least important to presuppose the existence of research centers and universities in the province of applied research is at 0.072. Among the threats, the most important threat to the lack of precipitation and continuing drought and loss of livestock grazing and rangeland production potential value in excess of 0.4, in three operating systems (traditional, butterfly grazing and range management plan implemented) with a value of 0.364 and least important threat, judicial authorities lack the necessary support in dealing with abusers natural resources is 0.079.
Based on the analysis made of the strategies presented in 20 cases was included in the first priority of the strategy to invest in plants due to the richness of species of plants and medicinal, which is based on the matrix QSPM top score 14:34 into gained. The use of traditional and indigenous knowledge on management of surface runoff in the restoration of pastures with a score of 14.21, despite the necessary facilities and conditions, including solar, investment in plant with a score of 14.01 and a low-interest bank loan growth and appropriate rewards with a score of 13.83 in the next rankings are priorities.
4. Discussion 
Due to internal and external factors, including opportunities, threats, strengths and weaknesses in the pastures of South Khorasan province were identified and evaluated. It can be concluded strength of existing opportunities can be effective to address known weaknesses and threats; Because study area has various opportunities including academic and research centers in the field of applied research, indigenous and traditional knowledge in the use of surface runoff to presuppose the possibility of investing part of medicinal plants, it is possible to improve gas supply clean fuels and the development of rural areas and low-interest bank credits to the business side of pastures for livestock farmers, which in turn is resulting in decreased pressure, As well as the strengths of the operations audit at a level equivalent to 80% of the pastures, pastures, rangeland large extent, the presence of native plant species resistant to environmental stress, high species richness of plants and industrial and the possibility of multi-purpose use pastures are important core features that should be considered. In fact, using the opportunities and strengths, reduce weaknesses and threats should be brought to the lowest level.
What is important in the study area, the economic and environmental problems are the most important factors that affect their pastures. In other words the one hand, environmental issues such as drought, storms and sand dunes ... and on the other hand, human performance, such as interference too much for fuel, overgrazing and lack of proper planning in the fields, meadows area will advance to a more difficult situation. Planners must therefore be considered appropriate strategy that looks at all the situations the best option is offensive strategy. In this strategy, using the strengths, determine opportunities for efficiency and promotion of the system (pasture) is used. That is complementary strengths and opportunities for improvement in pasture conditions are considered. 
5. Conclusion
Based on the results, the strengths and opportunities of the region can affect the sustainability of rangelands and eliminate the threats and weaknesses. What should be at the helm of matters is a unified view to manage and control various factors. Choosing the optimal strategy in this field is very important. In this research, an aggressive strategy was determined to improve ranges by using the strength points and designated opportunities. The region due to the nature of governing has different environments and faces various threats such as lack of water resources and drought that planners should place these two factors on top of their issues to manage rangelands. The results indicate that some solutions must be considered, including encouraging the cultivation of medicinal and industrial plants (change livelihood), providing financial facilities for people to produce and create jobs and subsequently non-economic independence of rangelands, using solar and wind power to reduce pressure on rangelands fuel resources, and using resourceful indigenous knowledge to tackle environmental problems. These are some exemplary solutions that can affect the sustainable rangeland management in the region.
Acknowledgments
This research did not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors.
Conflict of Interest
The authors declared no conflicts of interest.

مقدمه
در مقوله توسعه و پایداری محیطی، مدیریت و برنامه‌ریزی محیطی تأثیر فراوانی دارد؛ به‌طوری که مدیریت صحیح، سبب یکپارچه‌شدن ساختاری و کارکردی منابع و درنتیجه، کارکرد مناسب اکوسیستم خواهد شد. امروزه، نحوه مدیریت منابع طبیعی و به‌ویژه مراتع در سطح منطقه‌ای و ملی، به‌عنوان یکی از منابع زیست‌محیطی برای تحقق اهداف توسعه اکولوژیکی و اقتصادی اهمیت دارد. همچنین، عرصه مراتع نقشی اساسی در تولید کشاورزی و دامداری ایفا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که مرتع، پایدار‌ترین عامل تولید در دامداری سنتی محسوب می‌شود (Papal Yazdi & Labaf Khaniki, 2000). بنابراین توجه به پایداری مراتع، از نکات بارز محیطی از بُعد مدیریتی است.
باتوجه‌به اهمیت رویکرد پایداری منابع زیست‌محیطی و مدیریت بهینه در این زمینه، باید بهترین برنامه‌ریزی‌ها را برای انواع جوامع ارائه کرد؛ به‌گونه‌ای که در چهارچوبی نظام‌مند، از منابع محیطی ازجمله مراتع استفاده شود. مدیریت بهینه مراتع با رویکرد توسعه پایدار، می‌تواند به توسعه پایدار روستاها کمک کند؛ چراکه دامداری از گذشته تاکنون، از ارکان محوریِ بخش کشاورزی در توسعه روستاها و اقتصاد ملی و از منابع عمده تأمین غذای انسان به‌شمار می‌رود.
در برخی مواقع، افزایش سریع جمعیت و محدودیت‌های تولید مشکلاتی ایجاد کرده است. باتوجه‌به لزوم نگرش سیستمی و پایدار در برنامه‌های توسعه، نمی‌توان دامداری (در اینجا، منظور بیشتر روش دامداری سنتی رایج در ایران، یعنی روش مبتنی‌بر مرتع است) را از توسعه بخش کشاورزی و به‌طورکلی توسعه پایدار روستایی، تفکیک و حذف کرد. دلیل این امر آن است که مراتع به‌‌عنوان حیاتی‌ترین بستر توسعه پایدار محیط‌زیست و پدیده‌های بوم‌شناختی به‌شمار می‌آید و درحقیقت، زیربنایی برای کشاورزی و توسعه پایدار روستایی است. این منبع افزون‌بر نقش چشمگیر در تولید روستایی، در جلوگیری از تخریب و فرسایش خاک، ذخیره آب‌های زیرزمینی و... نیز مؤثر است (Najafi, Shirvanian & Aghshenas, 2008).
درحال‌حاضر، موضوع مهم در بهره‌برداری از مراتع در تغذیه دام، بهره‌برداری مناسب دامداران روستایی از این منبع است؛ به‌گونه‌ای که پایداری آن حفظ شود و در بلندمدت بتواند نقش مناسب‌تری در فرایند تولید و اقتصاد روستایی ایفا کند؛ زیرا پایداری مراتع باتوجه‌به نقش آن در اقتصاد روستایی، می‌تواند به توسعه پایدار روستایی بینجامد و در این فرایند تأثیرگذار باشد. افزون‌براین، نقش مراتع در برخی مناطق، ازجمله مناطق مرزی و کویری همچون خراسان‌جنوبی بسیار بارزتر است؛ زیرا ازیک‌سو بخش عمده اقتصاد روستاها به مراتع وابسته است و ازسوی‌دیگر، در زمینه مسائل اجتماعی، ازجمله امنیت و تقویت آن مؤثر است. درواقع، اگر مراتع به‌صورت مناسب مدیریت شود، اقتصاد روستایی قوت می‌گیرد و درنتیجه، پایداری جمعیت اتفاق می‌افتد که این پایداری جمعیت، به افزایش امنیت در مرزها نیز کمک می‌کند. بنابراین، بین توسعه پایدار روستایی از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی و زیست‌محیطی و بخش مراتع، رابطه محکم و ناگسستنی وجود دارد.
در جامعه روستایی کشور، این موضوع باتوجه‌به ساختار و اقتصاد روستایی اهمیت دوچندانی دارد. واقعیت این است که بیشتر عرصه‌های منابع طبیعی کشور درحال‌تخریب است و با شیوه‌های کنونی بهره‌برداری، این روند با شدت بیشتری ادامه خواهد یافت. تخریب و نابودی محیط‌زیست و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی، از مسائل مهم بشر در قرون معاصر است. جنگل‌زدایی، بیابان‌زدایی، افزایش جمعیت، شورشدن خاک‌ها و...، ازجمله تهدید‌های محیط طبیعی است که البته این مسئله در مناطق خشک و نیمه‌خشک شدت بیشتری دارد (Archer, 1990).
بررسی منابع و مطالعات نشان می‌دهد که وضعیت کمّی و کیفی مراتع و جنگل‌ها در سطح کشور، سیر نزولی دارد و تخریب این منابع به‌دلیل وجود برنامه‌های توسعه‌ای، موضوعی درخورتوجه است (Qeyturi, Ansari, Sandgol, & Heshmati, 2006). این تخریب‌ها متأثر از تبدیل و تغییر کاربری‌های طبیعی به کاربری‌های انسانی (Moradi, Fazelipour, Sadeghi, & Hosseini, 2008)، تأثیرات اقلیمی در تشدید تخریب منابع طبیعی (Akbarzadeh & Mirhaji, 2006) و... انجام شده است. گفتنی است که «قُرُق» به‌عنوان راهکاری مدیریتی، نقش مهمی در احیای مراتع تخریب‌شده داشته است (Kraaij & Milton, 2006).
براساس آنچه بیان شد، اهمیت مسائل محیطی و به‌ویژه مراتع بر کسی پوشیده نیست. ازاین‌رو، مدیریت این عرصه‌ها به برنامه‌ریزی یکپارچه و اصولی نیاز دارد که برای رسیدن به این مهم اولین گام، شناخت واقعی اکوسیستم‌های منطقه‌ای است. به‌عبارت‌دیگر، ابتدا باید داشته‌ها و نداشته‌ها مشخص و شناسایی شود. بهتر آن است که محدودیت‌ها و ظرفیت‌های موجود در زمینه توسعه مراتع، به‌صورت پایدار شناخته شود؛ زیرا درصورت شناخت درست، بهتر می‌توان در زمینه توسعه اقتصادی و زیست‌محیطیِ مناطق برنامه‌ریزی کرد؛ به‌گونه‌ای که مراتع، زیرفشار قرار نگیرد و به‌سوی نابودی نرود. بنابراین، شناخت ظرفیت‌ها و محدودیت‌های مراتع در سطح منطقه‌ای، موضوعی ضروری است. 
استان خراسان‌جنوبی در زمینه مراتع، شرایط خاصی دارد؛ به‌گونه‌ای که بخش عمده‌ای از اقتصاد روستایی منطقه، به‌ویژه در نواحی مرزی، مبتنی‌بر دامداری و پرورش برخی احشام کوچک و بزرگ، مانند گوسفند، شتر، شترمرغ و... است. حیات و ادامه روند این نوع اقتصاد، به وضعیت مراتع بستگی داشته و دارد. براین‌اساس، آنچه در زمینه وضعیت مراتع کشور بیان شد، درباره مراتع استان خراسان‌جنوبی با تشدید بیشتری همراه است. عواملی که در این منطقه مراتع را در وضعیت نامناسب قرار می‌دهد، عبارت است از: شرایط اقلیمی بحرانی، کمبود منابع آبی و برداشت بی‌رویه از دشت‌ها در زمینه آب، کمبود اکسیژن در برخی نقاط به‌دلیل کاهش بوته‌های بیابانی، وجود گردوخاک‌های فصلی، کم‌کاری و نبودِ توجه کافی به مراتع در برخی مقاطع زمانی و... . گفتنی است که کمبود اکسیژن در برخی نقاط به‌دلیل کاهش بوته‌های بیابانی، باعث شد تا در راستای تقویت منابع طبیعی و کشت انواع بوته، طرح ترسیب کربن با مشارکت سازمان ملل در این منطقه انجام شود.
پایداری روستاها در این منطقه و نواحی مرزی در زمینه امنیت، از دیگر ضرورت‌های مهم محسوب می‌شود؛ چراکه پایداری سکونتگاه‌های روستایی، رابطه‌ای ناگسستنی با اقتصاد روستایی دارد. براین‌اساس، باتوجه‌به وضعیت مراتع استان و نقش آن‌ها در اقتصاد روستایی و مسائل اجتماعی از گذشته تاکنون، هدف این مقاله بررسی ظرفیت‌ها و محدودیت‌های مراتع استان خراسان‌جنوبی در قالب الگوی برنامه‌ریزی راهبردی SWOT در راستای توسعه پایدار روستایی بود؛ به‌گونه‌ای که قوت‌ها و ضعف‌ها (عوامل درونی) و فرصت‌ها و تهدیدهای سیستم (عوامل بیرونی) در زمینه مراتع استان مشخص شود. پس‌از شناسایی مناسب این محدودیت‌ها و ظرفیت‌ها، می‌توان در راستای توسعه پایدار مراتع، از قوت‌ها و فرصت‌ها برای حذف و کاهش تهدیدها و ضعف‌های مراتع استفاده کرد. افزون‌براین، می‌توان بهترین راهبردها را برای پایدارکردن مراتع منطقه و حفظ و بهره‌برداری بهینه از آن‌ها، به‌منظور رسیدن به اهداف توسعه پایدار زیست‌محیطی اتخاذ کرد.
مروری بر ادبیات موضوع
رویکرد مناسب محیط‌گرایی
هم‌اکنون، بیش از سه دهه از توجه جهانی به موضوع حفاظت محیط‌زیست و مباحثی درباره توسعه پایدار به‌طورعلمی و جدی می‌گذرد. قبل‌ازاین در تمامی طرح‌های توسعه، فقط دیدگاه اقتصادی و ایجاد درآمد و بازده اقتصادی بیشتر مدنظر بود. باوجوداین در دهه 1970، این ذهنیت در افکار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان توسعه مطرح شد که این‌گونه روند رشد اقتصادی، درنهایت به تخریب محیط‌زیست، نابرابری اجتماعی،کاهش منابع و... منجر می‌شود و جبران این مشکلات در درازمدت موجب ضررهای فراوان اقتصادی خواهد شد (Todaro, 1977). درهمین‌راستا، با بروز ضایعات زیست‌محیطی و کاهش سطح زندگی مردم، رهیافت توسعه پایدار مطرح شد و به‌عنوان دستور کار قرن بیست‌ویکم در سطوح بین‌المللی و منطقه‌ای و محلی تعیین شد (Roseland, 1977).
توسعه پایدار نیازهای نسل حاضر را برآورده می‌سازد؛ بدون‌آنکه توانایی نسل‌های آینده را در برآورده‌کردن نیازهایشان بیازماید. توسعه پایدار دو مفهوم مهم دارد: ۱. تأمین نیازهای مردم فقیر؛ ۲. توجه به محدودیت‌های ایجادشده برای محیط به‌وسیله فناوری و سازمان‌های اجتماعی به‌منظور برآورد نیازهای نسل حاضر و آینده (Mitchell, 2013). درحقیقت، توجه به اصول توسعه پایدار سبب می‌شود که درنتیجه دخالت‌های نابجای انسان، کمترین آسیب‌ها به محیط وارد شود و این امر بسیار متعادل‌کننده و مطلوب خواهد بود (Willer & Kilcher, 2009). به‌عبارت‌دیگر، توسعه پایدار با مبانی پیچیده‌ای که با خود به‌همراه دارد، سال‌هاست در ادبیات جهانی بررسی می‌شود.
از دهه 1940، به‌بن‌بست‌رسیدن فرایند توسعه‌ای شروع شد. بااین‌حال از دهه 1980، با نگاه جدید و خاصی به توسعه و مشکلات محیط‌زیست نگریسته شد و این موضوع مبنای نظریه‌های پایداری قرار گرفت (Hardietal, 1997). درواقع، به‌منظور توسعه پایدار زیست‌محیطی، تأکید بر توسعه همه‌جانبه محلی برای توسعه انسانی، پیشرفت کیفی استانداردهای زندگی براساس حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار اجتماعی، اتخاذ رویکرد توسعه مناسب را ضروری می‌نمایاند (Kanamaru, 2005). 
محدودیت‌ها و ظرفیت‌های منطقه‌ای
امروزه، کشورهای در‌حال‌توسعه به‌منظور تقویت زیربنای اقتصادی خود، رهایی از وابستگی، ایجاد تعادل منطقه‌‌ای و رسیدن به توسعه اقتصادی پایدار، به شناسایی امکانات و منابع کشورشان نیاز دارند (Bakhtiari, 2001). ازاین‌رو، بررسی و شناخت وضعیت مناطق و نواحی، قابلیت‌ها و محدودیت‌‌ها و تنگناهای برنامه‌‌ریزی ناحیه‌‌ای و انتظام فضایی، از اهمیت بسزایی برخوردار است (Georg, 1988). قابلیت‌ها و ظرفیت‌های محیطی در ابعاد مختلف گنجانده می‌شود که درصورت بهره‌گیری مناسب، نتایج مفید یا برعکس می‌تواند نه‌تنها در توسعه منطقه‌ای نتایج منفی داشته باشد؛ بلکه آثار آن به سطح ملی نیز کشیده شود. 
برای اینکه ظرفیت‌های بالقوه موجود در هر سیستم به‌صورت بالفعل درآید، باید موضوع‌هایی همچون ورودی و خروجی و توان سیستم و ظرفیت‌سازی را به‌عنوان سازوکاری اساسی مدنظر قرار دهیم تا درنهایت به مدیریت قوی محلی و توانمندسازی منتهی ‌شود (Kakumba, 2010). 
براین‌اساس، بخش مراتع و توسعه پایدار آن ازجمله مسائل مهم محیطی در بحث منطقه‌ای است؛ زیرا همان‌گونه که اشاره شد، مراتع نقش مهمی در اقتصاد روستایی و توسعه پایدار آن ایفا می‌کند که توجه به ظرفیت‌های مراتع می‌تواند به تقویت اقتصاد ملی نیز منجر شود. ازاین‌رو، هم در مقیاس خُرد و هم در مقیاس کلان (منطقه‌ای)، مجموعه عوامل دست‌به‌دست یکدیگر می‌دهد تا محیط به پایداری مناسبی دست یابد و بخش مراتع نیز از این موضوع مستثنی نیست. درواقع، باید در چهارچوب ساختار نظام‌های بهره‌برداری و عوامل اکولوژیکی مناسب، بر ظرفیت‌ها و محدودیت‌های مراتع تأکید شود (Saeedi Garaghani, Heidari, Barani, & Alavi, 2013). بنابراین، توسعه هر منطقه به تمامی منابع محیطی و انسانی آن بستگی دارد که باتوجه‌به جایگاه مراتع، این منبع در بحث ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منطقه مهم است.
وضعیت و اهمیت مراتع
عرصه‌های مرتعی در هر منطقه، ظرفیت‌ها و محدودیت‌هایی دارد که باید به آن‌ها توجه خاصی شود. این توجه در مدیریت و برنامه‌ریزی و عملکرد مطلوب آن‌ها خلاصه می‌شود. مراتع کشور با سطحی معادل 86میلیون هکتار، بیش از 53درصد از مساحت ایران را دربرمی‌گیرد (Eskandari, Alizadeh, & Mahdavi, 2008). نقش زیربنایی مراتع در توسعه و پایداری تولید، فراتر از تولید مستقیم علوفه و تأمین نیاز غذایی دام است. پایداری در مراتع، شامل مدیریت صحیح اکوسیستم‌های مرتعی به‌منظور استفاده مطلوب از منابع طبیعی با تأکید بر حفاظت از تنوع ژنیتکی و آب‌وخاک و محیط‌زیست است (Moghaddam, 2007). با افزایش جمعیت و نیاز به موادغذایی بیشتر، ضرورت بهره‌برداری پایدار و مدیریت علمی منابع طبیعی، به‌ویژه مراتع، در فرایند توسعه پایدار از اهمیت برخوردار است (Khalighi, Khalighi, & Farahpoor, 2006). بی‌تردید، این ضرورت ایجاب می‌کند که بهره‌وری و رشد بخش منابع طبیعی، به‌ویژه مدیریت مراتع، در برنامه‌های توسعه‌ای به‌طورمستمر ارتقا یابد (Azarnivand, Namjooyan, Arzani, Jafari, & Zare'e Chahooki, 2007). در نیم‌قرن اخیر، به‌دلیل شکنندگی اجتماعی و اقتصادی بهره‌برداران، بهره‌برداری و مدیریت مراتع کشور دستخوش دگرگونی و تغییرات زیادی شده است(Heydari, 2010; Barani, 2004).
پیشینه تحقیق
بیشتر مطالعات در زمینه مراتع، به‌طورعمده درباره مسائلی همچون توسعه اراضی دیم در عرصه مرتع، حضور بدون‌برنامه و چرای دام مازاد، تعدد جمعیت بهره‌بردار، فشار بیش‌از‌حد دام بر مرتع و... است. براساس مطالعه انصاری و همکاران (2008) در بررسی عوامل اجتماعی‌اقتصادی مؤثر بر تخریب مراتع در سطح یازده استان کشور، مهم‌ترین مشکلات و موانع مدیریت طبیعی کشور عبارت است از: عوامل مربوط به دام و دامداری، چرای بی‌رویه، چرای زودرس و چرای طولانی. نجفی و همکاران (2008) در بررسی عوامل مؤثر بر نبودِتعادل دام و مرتع بیان کردند که وضعیت کنونی بهره‌برداری از مراتع، با هدف افزایش تولید گوشت زنده دام در تضاد است و به‌منظور بهره‌برداری بهینه از مراتع، باید میزان استفاده از مراتع را کاهش داد.
نتایج مطالعه حسینی‌نسب و همکاران (2011) نشان می‌دهد که نبودِانگیزه مالکیت در بهره‌برداری گروهی و کمبود سرمایه‌گذاری لازم در واحدهای بهره‌برداری و اختلال در نظام تقسیم کار، از مشکلات مهم مدیریت مراتع مشاعی در حوزه‌های آبخیز است. هولچک و همکاران (1989) با بررسی تأثیر سیاست‌های دولت بر مدیریت مراتع در ایالت متحده معتقدند که دولت برای جلوگیری از شدت چرا و تخریب مراتع، باید علوفه حمایتی دراختیار مرتع‌داران قرار دهد. همچنین، نتایج مطالعه بوگال و همکاران (2006) درباره محدوده‌های عرفی و نظام بهره‌برداری آن در شرق اتیوپی نشان داد که قانونمندنبودن حقوق بهره‌برداری و مدیریت در اراضی مرتعی این مناطق، باعث تخریب مراتع و فقر بیشتر و کمبود غذا شده است.
تحقیقات سایره (2004) نشان می‌دهد که استفاده از مراتع و مدیریت آن شامل دو بُعد است؛ بُعد اکولوژیکی و بُعد اجتماعی. بنابراین، تلفیق این دو بُعد تضمین‌کننده حفاظت و بهره‌برداری پایدار منابع در حوزه‌های آبخیز است. همچنین، او خشک‌سالی و طوفان‌ها را از مهم‌ترین عوامل اکولوژیکی معرفی کرده است. لینام و استافورد (2003) مسائل انسانی را مهم‌تر از مسائل اکولوژیک در بهره‌برداری و مدیریت مراتع در حوزه‌های آبخیز می‌دانند. معین‌الدین (1993) معتقد است که مرتع‌داری و مدیریت مراتع بدون حضور و مشارکت بهره‌برداران عملی نیست و دولت به‌تنهایی قادر به اصلاح و احیا و حفاظت از این منابع در حوزه‌های آبخیز نخواهد بود. هرچند برخی عوامل اکولوژیکی، ازجمله طوفان‌ها و تغییرات اقلیمی نیز در این زمینه تأثیرگذار است.
کاساری و پلات (2003) در مطالعه‌شان برای بهبود اثر بهره‌برداری در مراتع گروهی آلپ، سیستم اداره خودگردان را پیشنهاد می‌کنند. تیما و همکاران (2008) آثار افزایش جمعیت بر حفاظت از منابع طبیعی را در روستاهای نوبلس در جنوب کامرون ارزیابی کردند و نتیجه گرفتند که با وجود افزایش سریع جمعیت، اهالی بومی این مناطق به‌دلیل وابستگی شدید به منابع طبیعی و کم‌بودن فعالیت‌های کشاورزی، با حفظ اکوسیستم جنگلی آشنایی دارند و افزایش جمعیت، بر روند حفظ منابع طبیعی آسیب وارد نمی‌کند. بنابراین، افزایش جمعیت نیز می‌تواند به حفظ منابع طبیعی کمک کند و همیشه تخریب‌کننده نیست. 
روش‌شناسی تحقیق
این تحقیق ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت، توصیفی‌تحلیلی بود. برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های لازم، بررسی‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی به‌کار رفت و باتوجه‌به اطلاعات به‌دست‌آمده، وضعیت موجود مراتع منطقه بررسی شد. بدین‌صورت که قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدید‌ها مشخص و نتایج به‌دست‌آمده در سطح سازمانی و کارشناسی تلفیق و جمع‌بندی شد. بررسی در سطح کارشناسی و سازمانی، یکی از مناظر بررسی موضوع است و در تحقیقات آینده، می‌توان از دیدگاه جامعه و مدیران محلی نیز بر این موضوع تأکید کرد.
تلفیق و جمع‌بندی مطالب در هر سطح، با برگزاری سلسله‌جلسه‌های تخصصی انجام شد. به‌منظور بررسی و ارزیابی کمّی، از عوامل داخلی و خارجی در چهارچوب دو ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی (به‌ترتیب IFE و EFE) در الگوی SWOT استفاده شد. برای ارزیابی عوامل خارجی و داخلی، ابتدا ازطریق پرسشنامه کارشناسان به هریک از عوامل درونی و بیرونی، ارزش یا ضریب داده می‌شود. پرسش‌های پرسشنامه در قالب طیف لیکرت از یک تا پنج تنظیم و سپس این عوامل از یک تا چهار براساس میزان ارزش آن‌ها رتبه‌بندی شد و درنهایت با ضرب رتبه در ضریب، ارزش نهایی هر عامل تعیین شد. با جمع ارزش‌ها و نمره‌ها، ارزش نهایی هریک از عوامل چهارگانه ضعف‌ها، قوت‌ها، تهدیدها و فرصت‌ها محاسبه شد.
ذکر این نکته مهم است که پس‌از مشخص‌شدن عوامل چهارگانه، پنجاه کارشناس مرتع در سطح استان خراسان‌جنوبی پرسشنامه را تکمیل کردند و نتایج پرسشنامه استخراج و براساس الگوی SWOT محاسبه شد. برای کمّی‌کردن راهبردها، از ماتریس QSPM استفاده و سپس براساس کمّیت حاصل، راهبردها مقایسه و اولویت‌بندی شد. این شیوه مشخص می‌کند که کدام‌یک از گزینه‌های راهبردیِ انتخاب‌شده امکان‌پذیر است و درواقع، این راهبردها را اولویت‌بندی می‌کند. روش کار پژوهش حاضر بدین‌صورت بود:
۱. در مرحله اول، فرصت‌ها و تهدیدهای خارجی و قوت‌ها و ضعف‌های داخلی در ستون راست QSPM فهرست شود. این اطلاعات باید به‌طورمستقیم از ماتریس‌های EFE و IFE به‌دست می‌آمد و حداقل ده عامل بحرانی موفقیت خارجی و ده عامل بحرانی موفقیت داخلی باید به ماتریس QSPM ارائه می‌شد؛
۲. در مرحله دوم، برای هر عامل بحرانی موفقیت امتیازی درنظر گرفته شد. این امتیازها باتوجه‌به ماتریس‌های IFE و EFE بود و در ستون دوم دربرابر عوامل بحرانی موفقیت قرار داده شود؛
۳. در مرحله سوم، با درنظرگرفتن مرحله دوم فرموله‌کردن, یعنی مرحله تلفیق و ترکیب، راهبردهای ممکن و اجراشدنی درنظر گرفته و در ردیف بالای ماتریس QSPM قرار داده شد؛
۴. در مرحله چهارم، امتیازهای جذابیت AS تعیین می‌شد. آن‌ها را به‌صورت مقادیر عددی تعریف می‌کنند که نشان‌دهنده جذابیت نسبی هر راهبرد است. امتیاز جذابیت، با درنظرگرفتن همزمان عوامل بحرانی موفقیت و طرح این پرسش حاصل می‌شود که «آیا این عامل در انتخاب راهبرد مذکور اثر می‌گذارد؟». پاسخِ داده‌شده اگر مثبت باشد، در تقسیم‌بندی بین بدون‌جذابیت تا بسیار جذاب از امتیاز یک تا چهار قرار می‌گیرد؛
۵. در مرحله پنجم، جمع امتیازهای جذابیت‌ها به‌دست آورده می‌شد. این کار با ضرب امتیاز هر عامل در امتیاز جذابیت در هر ردیف حاصل می‌شد و نشان‌دهنده جذابیت نسبی آن راهبرد بود. امتیاز بیشتر به‌معنای جذابیت بیشتر آن راهبرد است.
معرفی محدوده مطالعه
استان خراسان‌جنوبی تا قبل از پیوستن شهرستان طبس، درحدود ۹۵هزار و ۳۸۸ کیلومترمربع وسعت داشت. این استان بین مدار جغرافیایی 30 درجه و 31 دقیقه تا 34 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 56 درجه و 3 دقیقه تا 60 درجه و 57 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است (تصویر شماره 1). خراسان‌جنوبی از شمال به خراسان‌رضوی و از غرب به استان یزد و از جنوب به استان‌های سیستان‌وبلوچستان و کرمان محدود است. همچنین، از شرق با کشور افغانستان مرز مشترکی به‌طول 331 کیلومتر دارد. مرتفع‌ترین نقطه استان، قله 2854متری شاسکوه است و پست‌ترین نقطه این استان، در شهرستان سربیشه با ارتفاع 576 متر از سطح دریا قرار دارد (Planning Department, 2012). براساس تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰، استان خراسان‌جنوبی ۱۱ شهرستان، 28 شهر، 23 بخش، 57 دهستان و 2867 آبادی دارد. مساحت استان، ۱۵۱هزار و ۱۹۳ کیلومترمربع و جمعیت آن براساس سرشماری 1390، ۷۳۲هزار و ۱۹۲ نفر است (Statistical Center of Iran, 2011). میانگین بارندگی سالانه استان خراسان‌جنوبی، ۱۳۴ میلی‌متر و میانگین دمای سالانه، 5/17 درجه سلسیوس است (The Center of Meteorological, 2012). ۹۵درصد وسعت این استان را عرصه‌های طبیعی دربرمی‌گیرد که از این میزان، 7/22درصد بیابانی، 3/63درصد مراتع بیابانی، 2/7درصد مراتع خوب و متوسط و 8/6درصد جنگلی است. 334/880 هکتار از مساحت این استان، جزو کانون‌های بحرانی فرسایش بادی است (Planning Department, 2012).

یافته‌ها
درابتدا عوامل چهارگانه قوت‌ها (جدول شماره 1)، ضعف‌ها (جدول شماره 2)، فرصت‌ها (جدول شماره 3) و تهدیدهای منطقه (جدول شماره 4) درعرصه مراتع استان خراسان‌جنوبی شناسایی شد. در بین عوامل قوت مهم‌ترین عامل، انجام عملیات ممیزی مراتع در سطحی معادل 80درصد وسعت مراتع استان با ارزش 548/0 بود. همچنین، وسعت زیاد عرصه‌های مرتعی استان با امتیاز نهایی 484/0 در رتبه دوم اهمیت قرار داشت. درواقع وسعت زیاد مراتع، ظرفیت توسعه اقتصادی را می‌تواند در زمینه دامداری و فعالیت‌های مرتبط‌با آن فراهم سازد. همچنین در بین عوامل قوت، بازنگری و فعال‌سازی طرح‌های مرتع‌داری راکد با 114/0 و تجربه اجرای طرح‌های موفق در سطح عرصه‌های مرتعی ازجمله طرح ترسیب کربن با ارزش نهایی 258/0، به‌ترتیب بی‌اهمیت‌ترین شاخص‌ها شناخته شد. 

در بین عوامل ضعف مهم‌ترین ضعف، نوع دام غالب در مراتع (بز) و دام مازاد متکی به مرتع با ارزش 384/0 شناخته شد. در رتبه دوم عوامل ضعف در زمینه مراتع استان، محدودیت‌های عمده اکولوژیکی اعم از خشک‌سالی، کمبود بارش‌های جوّی و... با امتیاز 32/0 بود. همچنین، بی‌اهمیت‌ترین ضعف‌ها که تمرکز کمتری می‌توان روی آن داشت، نامشخص‌بودن شایستگی مراتع استان با 075/0 بود. در رتبه بعدی بی‌اهمیت‌ترین ضعف‌ها درباره برنامه‌ریزی مناسب برای مراتع، افزایش ارزش زمین و تقویت انگیزه‌های تبدیل مراتع با امتیاز 132/0 قرار داشت. جدول شماره ۲، وضعیت ارزش‌دهی و اهمیت عوامل مختلف را نشان می‌دهد. 
در بین عوامل فرصت مهم‌ترین فرصت، برخورداری از دانش بومی و سنتی در استفاده از رواناب‌های سطحی به‌منظور احیای مراتع با 388/0 و کم‌اهمیت‌ترین عامل، وجود مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در استان در زمینه تحقیقات کاربردی با 072/0 بود. همچنین، در رتبه بعدی مهم‌ترین عوامل فرصت‌های مراتع منطقه در راستای برنامه‌ریزی و حذف محدودیت‌ها، افزایش رغبت بهره‌برداران مرتعی به فعالیت‌های آموزشی و مشارکت در اجرای طرح‌های مرتع‌داری به‌عنوان رکن اساسی با ارزش 368/0 و وجود زمینه و انگیزه اصلاح الگوی کشت به‌سمت کشت گیاهان علوفه‌ای در بخش زراعی باتوجه‌به گرانی قیمت علوفه با ارزش 315/0 قرار داشت. در جدول شماره ۳، فرصت‌های مراتع منطقه نشان داده شده است. باوجود فرصت‌های نشان‌داده‌شده در این جدول، می‌توان بسیاری از مسائل را حل کرد.

مهم‌ترین عوامل تهدید در یازده عامل گنجانده شده است. در بین این عوامل، مهم‌ترین تهدیدها به‌ترتیب کمبود بارش‌های جوّی و تداوم خشک‌سالی‌های و به‌دنبال آن افت توان تولیدی مراتع با ارزش 4/0 و حضور دام مازاد در سه نظام بهره‌برداری سنتی و پروانه چرا و طرح مرتع‌داری اجراشده با ارزش 364/0 بود. همچنین کم‌اهمیت‌ترین تهدیدها، نبودِ حمایت‌های لازم مراجع قضایی در برخورد با متجاوزان به منابع طبیعی با 079/0 و شیوع آفت‌ها و بیماری‌های مرتعی در اثر خشک‌سالی با ضریب نهایی 16/0 شناخته شد. با استفاده از فرصت‌ها و قوت‌های موجود، می‌توان تا حدودی روند برنامه‌ریزی بهبودی مراتع منطقه را فراهم ساخت و از روند منفی آن‌ها کاست. 
ارائه راهبردها
پس‌از مشخص‌کردن عوامل درونی و بیرونی و تعیین ارزش هر عامل، حال می‌توان راهبرد‌های مرتبط با هر بخش را تعیین کرد. راهبردها در چهار بخشِ جداگانه تعیین شد و به‌صورت ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی بود. این چهار راهبرد عبارت بود از:
راهبردهای تهاجمی SO (قوت‌ها و فرصت‌ها)
نوع اول راهبردها، راهبردی بود که در آن با استفاده از قوت‌ها، از فرصت‌های ازپیش‌تعیین‌شده استفاده می‌شد. این راهبرد را در اصطلاح، راهبرد «حداکثرحداکثر» (SO) می‌نامند که مهم‌ترین آن‌ها بدین‌شرح بود: سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان باتوجه‌به غنای فراوان گونه‌های گیاهی و دارویی منطقه، استفاده از دانش بومی و سنتی در زمینه رواناب‌های سطحی در احیای مراتع باتوجه‌به وسعت زیاد عرصه‌های مرتعی استان، وجود امکانات و شرایط لازم ازجمله بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان دارویی، رشد تسهیلات بانکی با سود پایین و مزایای مناسب و درنتیجه امکان اجرای بیشتر طرح‌های مرتع‌داری، وجود دانش بومی و سنتی و نیز توان فراوان کارشناسی در میان نیروهای اجرایی و توجه بیشتر به گونه‌های گیاهی مقاوم.
راهبرد‌های رقابتی WO (ضعف‌ها و فرصت‌ها)
نوع دوم راهبردها، ترکیبی از فرصت‌ها و ضعف‌ها بود؛ یعنی از ترکیب عوامل این دو بخش، راهبرد متناسب با آن طراحی می‌شد. در این حالت، هدف این بود که با بهره‌جستن از فرصت‌ها، ضعف‌ها را کاهش داد یا از بین برد. این راهبرد را، راهبرد «حداکثرحداقل» (WO) می‌نامند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت بود از: کاهش محدودیت‌های عمده اکولوژیکی اعم از خشک‌سالی و کمبود بارش‌های جوّی با استفاده از فرصت نهفته در زمینه دانش سنتی و بومی مردم در استفاده و مدیریت منابع موجود، ارتقا و افزایش جایگاه مراتع استان باتوجه‌به فرصت کشت گیاهان دارویی و علوفه‌ای با صرفه اقتصادی چشمگیر، افزایش رغبت مرتع‌داران به بیمه‌کردن مراتع باتوجه‌به وجود تسهیلات بانکی و امکان سرمایه‌گذاری در این زمینه، ارتقای نظام دامداری سنتی و معیشتی مردم و وابسته به مراتع با وجود مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی به‌منظور ارتقای این جایگاه، سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان دارویی در راستای افزایش شایستگی و ارزش و صرفه اقتصادی مراتع استان و امکان بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و باد در سطح مراتع به‌منظور تأمین نیازهای انسان و دام در راستای کاهش محدودیت‌های عمده اکولوژیکی و افزایش جایگاه انسانی.
راهبردهای محافظه‌کارانه ST (تهدیدها و قوت‌ها)
نوع سوم راهبرد، ترکیبی از قوت‌ها و تهدیدها بود. در این حالت، باید راهبردی تعیین می‌شد که با استفاده از قوت‌ها، تهدیدهای پیش رو جلوگیری شود. این راهبرد را، راهبرد «حداقل‌حداکثر» (ST) می‌نامند. ازجمله این راهبردها عبارت بود از: کاهش تراکم دام در سطح مراتع در پهنه‌های مختلف باتوجه‌به وسعت زیاد عرصه‌های مرتعی استان و توزیع مناسب در این زمینه، جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی بومی با ارزش ژنیتیکی فراوان باتوجه‌به فعال‌سازی طرح‌های مرتع‌داری راکد و اجرای طرح‌های موفق ازجمله طرح ترسیب کربن، جلوگیری از ادامه روند بوته‌کنی در مراتع باتوجه‌به وجود گونه‌های مختلف مرتعی با استفاده‌های مختلف و توان موجود در زمینه تأمین سوخت‌های فسیلی، جلوگیری از توسعه مناطق بحرانی فرسایش بادی در دشت‌های استان باتوجه‌به حضور گونه‌های گیاهی بومی مقاوم به تنش‌های محیطی و استفاده از کشت گیاهان صنعتی برای افزایش ارتباط عمیق‌تر بین بخش آموزش و پژوهش و اجرا در عرصه‌های منابع طبیعی.
راهبردهای تدافعی WT (تهدیدها و ضعف‌ها)
نوع چهارم راهبرد، ترکیبی از ضعف‌ها و تهدیدها بود. در این حالت هدف از تعیین راهبرد، کاهش ضعف‌ها و دوری از هرگونه تهدید است. این راهبرد را، راهبرد «حداقل‌حداقل» (WT) می‌نامند که مهم‌ترین آن‌ها بدین‌شرح بود: کاهش نوع دام غالب در مراتع و درنتیجه جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی بومی و مرتعی، افزایش هماهنگی لازم بین دستگاه‌های اجرایی استان در عرصه‌های منابع طبیعی و درنتیجه دوری از هرگونه شکاف مدیریتی در سطوح مختلف آموزش و پژوهش و اجرا، افزایش میزان سرمایه‌گذاری در بخش مرتع و درنتیجه افزایش تناسب اعتبارات و تخصیص منابع ملی با اهداف کمّی در این بخش و مرتفع‌شدن جایگاه‌ها و ارزش‌ها و خدمات اکولوژیکی و زیست‌محیطی مراتع.
برای تعیین راهبرد مناسب در زمینه مراتع منطقه، از ضریب نهایی هر بخش در الگوی SWOT استفاده شد. هر بخش ضریبی داشت که از مجموع ضرایب نهایی عوامل به‌دست می‌آمد. براساس تصویر شماره 2 راهبرد غالب درباره موضوع بحث، راهبرد تهاجمی بود؛ ازاین‌رو باید از راهکارهایی با رویکرد تهاجمی، بر بحث مراتع در منطقه تأکید می‌شد؛ هرچند دیگر راهبردها را نیز می‌توان درنظر گرفت (قوت‌ها: 89/2، ضعف‌ها: 56/2، فرصت‌ها: 84/2 و تهدیدها: 58/2).

اولویت‌بندی راهبرد‌ها با استفاده از ماتریس QSPM
برای کمّی‌کردن راهبرد‌ها، ماتریس QSPM به‌کار رفت؛ به‌گونه‌ای که براساس کمّیت حاصل، راهبرد‌ها مقایسه و اولویت‌بندی شد (تصویر شماره 3). در جدول شماره ۶، نتایج نهایی این ماتریس بیان شده است. براساس تجزیه‌و‌تحلیل‌ها، کل راهبرد‌های ارائه‌شده در بیست راهبرد گنجانده شد که اولویت اول با راهبرد سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان باتوجه‌به غنای فراوان گونه‌های گیاهی و دارویی منطقه بود که براساس ماتریس QSPM، امتیاز درخورتوجه 3/14 را کسب کرد. استفاده از دانش بومی و سنتی در زمینه مدیریت رواناب‌های سطحی در احیای مراتع با امتیاز 12/14 و وجود امکانات و شرایط لازم ازجمله انرژی خورشیدی و سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان با امتیاز 0/14 و رشد تسهیلات بانکی با سود پایین و مزایای مناسب با امتیاز 8/13، در رتبه‌های بعدی اولویت قرار گرفت. ازنظر اولویت، مرتفع‌شدن جایگاه‌ها و ارزش‌ها و خدمات اکولوژیکی و زیست‌محیطی مراتع با امتیاز 86/7 پایین‌ترین راهبرد تعیین شد. افزایش میزان سرمایه‌گذاری در بخش مرتع و درنتیجه افزایش تناسب اعتبارات و افزایش هماهنگی لازم بین دستگاه‌های اجرایی استان و کاهش نوع دام در مراتع و جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی بومی، به‌ترتیب با امتیازهای 95/7 و 41/8 و 93/8 در رتبه‌های بعدی راهبرد‌های با اولویت پایین قرار گرفت. 

بحث و نتیجه‌گیری
در بحث مراتع استان خراسان‌جنوبی عوامل مختلفی، چه به‌صورت محدودیت و چه به‌صورت ظرفیت، وجود دارد که می‌تواند به‌صورت مثبت یا منفی تأثیرگذار باشد. بنابراین باتوجه‌به عوامل داخلی و خارجی، اعم از فرصت‌ها، تهدیدها، قوت‌ها و ضعف‌ها، که در زمینه مراتع استان خراسان‌جنوبی شناسایی و بررسی شد، می‌توان نتیجه گرفت که فرصت‌ها و قوت‌های موجود می‌تواند در رفع ضعف‌ها و تهدیدهای شناخته‌شده مؤثر باشد؛ چراکه منطقه مطالعه‌شده، فرصت‌های مختلفی ازاین‌دست داشت: وجود مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در زمینه تحقیقات کاربردی، برخورداری از دانش بومی و سنتی در استفاده از رواناب‌های سطحی برای احیای مراتع، امکان سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان دارویی، استفاده از روش مدیریتی و نظام بهره‌برداری مطلوب (همخوان با نتایج تحقیق کاساری و پلات (2003) و بوگال و همکاران (2006) در زمینه اتخاذ نظام بهره‌برداری مناسب برای مراتع)، امکان توسعه خدمات گازرسانی به مناطق روستایی و جایگزینی سوخت‌های پاک و رشد تسهیلات بانکی با سود پایین برای مشاغل جانبی بهره‌برداران به‌منظور کاهش فشار دام در مراتع.
افزون‌براین قوت‌هایی ازاین‌دست از ویژگی‌های مهمی بود که باید به آن توجه شود: انجام عملیات ممیزی مراتع در سطحی معادل 80درصد وسعت مراتع استان، وسعت زیاد عرصه‌های مرتعی، حضور گونه‌های گیاهی بومی مقاوم دربرابر تنش‌های محیطی، غنای فراوان گونه‌های گیاهی دارویی و صنعتی و امکان استفاده چندمنظوره از مراتع استان. درواقع با استفاده از فرصت‌ها و قوت‌ها، باید ضعف‌ها را کاهش داد و تهدیدها را به کمترین میزان رساند. نتایج این بخش از تحقیق هریک، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با بخشی از نتایج تحقیقات انصاری و همکاران (2008)، حسینی‌نسب و همکاران (2011)، هولچک و همکاران (1989)، کاساری و پلات (2003)، سایره (2004) و تیما و همکاران (2008) سازگاری دارد. 
موضوع مهم در منطقه مطالعه‌شده این است که مشکلات اقتصادی و زیست‌محیطی، مهم‌ترین عواملی محسوب می‌شد که بر مراتع اثر می‌گذاشت. به‌عبارت‌دیگر، ازیک‌سو مسائل زیست‌محیطی ازجمله خشک‌سالی‌ها و طوفان‌ها و شن‌های روان و ازسوی‌دیگر، عملکرد انسانی مانند دخالت‌های بیش‌ازحد برای تأمین سوخت و چرای بی‌رویه دام‌ها و نبودِبرنامه‌ریزی مناسب در این زمینه، مراتع منطقه را به‌سمت وضعیت نامناسب‌تری پیش می‌برد. نتایج تحقیق انصاری و همکاران (2008) و نجفی و همکاران (2008)، نتایج این بخش از تحقیق حاضر را تأیید می‌کند. این نتایج نشان می‌داد که چرای بی‌رویه دام و نبودِبرنامه‌ریزی بر نامناسب‌شدن مراتع مؤثر بود.
برنامه‌ریزان باید راهبرد مناسبی درنظر بگیرند که به‌نظر می‌رسد باتوجه‌به وضعیت موجود، بهترین گزینه «راهبرد تهاجمی» باشد. در این راهبرد با استفاده از قوت‌ها، از فرصت‌های تعیین‌شده برای بهره‌وری و ارتقای جایگاه سیستم (مراتع) استفاده می‌شود؛ یعنی قوت‌ها و فرصت‌ها به‌صورت مکمل در راستای بهبود شرایط مراتع مدنظر قرار می‌گیرد. کل راهبرد‌های ارائه‌شده در بیست راهبرد گنجانده شد که اولویت اول با راهبرد سرمایه‌گذاری در بخش گیاهان باتوجه‌به غنای فراوان گونه‌های گیاهی و دارویی منطقه بود. این راهبرد براساس ماتریس QSPM، امتیاز درخورتوجه 3/14 را کسب کرده بود. این توان اقتصادی برای مردم منطقه وجود دارد و سرمایه‌گذاری در این بخش، حداقل سبب می‌شود که از فشارهای وارده بر مراتع ازطریق دام مازاد کاسته شود؛ چراکه با سرمایه‌گذاری در زمینه گونه‌های گیاهی، بخشی از بار تأمین نیازهای اقتصادی مردم از سطح مرتع برداشته می‌شود و مشاغلی غیر از دامداری با مدیریت بهتر، برای مردم فراهم می‌شود.
تحقیق حسینی‌نسب و همکاران (2008) نشان می‌دهد کمبود سرمایه‌گذاری در واحدهای مختلف و دیگر مشاغل در زمینه تخریب مراتع مؤثر بود. یافته‌های پژوهش آن‌ها با یافته این بخش از تحقیق حاضر همخوانی دارد. در این بخش، سرمایه‌گذاری در دیگر بخش‌ها ازجمله‌ گیاهان دارویی مهم شمرده شده است. همچنین استفاده از انرژی خورشیدی در منطقه، می‌تواند در زمینه تأمین نیازهای سوختی به‌عنوان راهبرد تأثیرگذار باشد و خسارت واردشده به مراتع را کاهش دهد. این یافته پژوهش به مدیریت انسانی مربوط می‌شود. نتیجه مطالعه لینام و استافورد (2003) که مسائل انسانی را بر کاهش تخریب مراتع مؤثر دانسته‌اند، با این بخش از تحقیق که انرژی خورشیدی را در زمینه کاهش تخریب مراتع تأثیرگذار می‌داند، سازگاری دارد؛ چراکه انرژی خورشیدی به بحث مدیریت انسانی مربوط است.
البته مسائل زیست‌محیطی، مانند خشک‌سالی و طوفان‌ها و مسائلی ازاین‌دست را که بیشتر از شرایط اقلیمی تأثیر می‌پذیرد، باید برنامه‌ریزی و مدیریت کرد که درواقع، جزو تهدیدها و ضعف‌ها به‌شمار می‌رود. نتایج تحقیقات معین‌الدین (1993) و سایره (2004) که خشک‌سالی و طوفان‌ها و مباحث اقلیمی را جزو مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار و خارج از اختیار انسانی در وضعیت نامناسب مراتع ذکر کرده‌اند، با نتایج این بخش از مطالعه حاضر مطابقت دارد.
به‌طورکلی در راستای کاهش ضعف‌ها و تهدیدها، باید بیشترین استفاده را از فرصت‌ها و قوت‌های موجود برد و توسعه پایدار را در مراتع منطقه جنبه عملی کرد. درپایان باتوجه‌به نتایج، چند پیشنهاد در زمینه مراتع منطقه ارائه می‌شود:
1. استفاده از راهبرد تهاجمی و تمرکز بیشتر روی راهکارهای آن درکنار دیگر راهبرد‌ها با هدف مدیریت بهینه مراتع استان؛ 2. واردکردن ظرفیت‌های اقتصادی غیر از دامداری در منطقه ازجمله ترغیب به کشت گیاهان دارویی و صنعتی و تغییر شیوه معیشت؛ 3. ارائه تسهیلات مالی به مردم برای تولید و ایجاد مشاغل اقتصادی غیروابسته به مراتع؛ 4. استفاده از انرژی خورشیدی و بادی به‌منظور کاهش فشار بر مراتع در راستای تأمین سوخت؛ 5. استفاده از دانش بومی غنی برای مقابله با مسائل زیست‌محیطی؛ 6. مدیریت بهتر منطقه در زمینه قانون‌گذاری مراتع و مسائل آبخیزداری؛ 7. جلوگیری از فرسایش بادی و نیز کاهش و متوقف‌کردن روند بوته‌کنیِ روستاییان؛ 8. ایجاد تعادل بین دام و ظرفیت مراتع در استان؛ 9. استفاده کلی از نتایج تحقیق ازجمله راهبردها و اولویت‌بندی آن‌ها.
تشکر و قدردانی
در پایان از همه افراد و همچنین اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی که در انجام این تحقیق همکاری و مشارکت داشته‌اند، تشکر و قدردانی می‌شود. این پژوهش حامی مالی نداشته است.

References
Akbarzadeh, M., & Mirhaji, T. (2006). [Vegetation changes under precipitation in Steppic rangelands of Rudshur (Persian)]. Iranian Journal of Range and Desert Research, 13(3), 222-35.
Ansari, N., Akhlaghi, J., Ghasemi, M. H. (2008). [ Determination of socio-economic factors on natural resources degradation of Iran (Persian)]. Iranian Journal of Range and Desert Research, 15(4), 508-24.
Archer, S. (1990). Development and stability of grass/woody mosaics in a subtropical savanna parkland, Texas, USA. Journal of Biogeography, 17(4-5), 453-62. doi: 10.2307/2845377
Azarnivand, H., Namjoyan, R., Arzani, H., Jafari, M., & Zare Chahouki, M. A. (2007). [Localization of range improvement plans using GIS and comparing with suggested projects of range management plans in Lar Region (Persian)]. Journal of Rangeland, 1(2), 159-69.
Bakhtiari, S. (2001). [Comparative analysis of the industrial Development provinces of the country (Persian)]. 18. Iranian Journal of Trade Studies, 6(22), 157-86.
Barani, H. (2004). [Reckoning an analyzing of custom orders in order to range management unites (Persian)]. Paper presented at The 3th International Congress of Range and Range Management, Tehran, Iran, 8-10 August 2004.
Bogale, A., Taeb, M., & Endo, M. (2006). Land ownership and conflicts over the use of resources: Implication for household vulnerability in eastern Ethiopia. Ecological Economics, 58(1), 134–145. doi: 10.1016/j.ecolecon.2005.07.002
Casari, M., & Plott, C. R. (2003). Decentralized management of common property resources: Experiments with a centuries-old institution. Journal of Economic Behavior & Organization, 51(2), 217–247. doi: 10.1016/s0167-2681(02)00098-7
Center of Meteorological of South Khorasan Province. (2012). [Statistical annals (Persian)]. Birjand: Center of Meteorological.
Eskandari, N., Alizadeh, A., Mahdavi. F. (2008). [Policies of range management in Iran (Rangeland technical office) (Persian)]. Tehran: Pooneh press.
Georg, V. (1988). Wealth, poverty and starvation. New York: St. Martins Press.
Hardietal, R. (1997). Mesuring sustainable development: Review of current practice. New York: Van Nostrand Reinhold.
Hedari, Q. (2010). [The factor influencing the participation of pastoralists in implementation of range management projects (Persian)] (PhD thesis). Gorgan: Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources.
Holechek, J. L., Pieper, R. D., & Herbel, C. H. (1989). Range management: Principles and practices. New Jersey: Prentice-Hall.
Hosseini-Nasab, M., Barani, H., Dianati, Gh. A. (2011). [The examine of relationship between ownership and operational status of pasture (with emphasis on rangelands city of Arak) (Persian)]. Iranian Journal of Range and Desert Research, 17(1) , 166-79.
Kakumba, U. (2010). Local government citizen participation and rural development: reflections on Uganda’s decentralization system. International Review of Administrative Sciences, 76(1), 171–186. doi: 10.1177/0020852309359049
Kanamaru, M. (2005). Approaches for systematic planning of development projects. Dehli: Kodrige.
Khalighi, M. M., Khalighi, N., & Farahpoor, M. (2006). [Study of ecological and social sustenance of different exploitation methods (Case study: Karaj river watershed) (Persian)]. Iranian Journal of Range and Desert Research, 13(2), 82-93.
Kraaij, T., & Milton, S. J. (2006). Vegetation changes (1995–2004) in semi-arid Karoo Shrubland, South Africa: Effects of rainfall, wild herbivores and change in land use. Journal of Arid Environments, 64(1), 174–92. doi: 10.1016/j.jaridenv.2005.04.009
Lynam, T. J. P., & Stafford Smith, M. (2004). Monitoring in a complex world — seeking slow variables, a scaled focus, and speedier learning. African Journal of Range & Forage Science, 21(2), 69–78. doi: 10.2989/10220110409485837
Mitchell, B. (2013). Resource and environmental management. Abingdon: Routledge.
Moeineddin, H. (1993). [The process of ownership and rangeland in Iran (Persian)]. Journal of Jangal va Marta', 29, 34-42.
Moghaddam, M. R. (2007). [Range and rang management (Persian)].Tehran: University of Tehran press.
Mohamad, N. H., Kesavan, P., Razzaq, A. R. A., Hamzah, A., & Khalifah, Z. (2013). Capacity building: Enabling learning in rural community through partnership. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 93, 1845–9. doi: 10.1016/j.sbspro.2013.10.128
Moradi, H. R., Fazelpor, M. R., Sadeghi, H. R., Hosseini, Z. (2008). [The study of land use change on desertification using remote sensing in Ardakan area (Persian)]. Iranian Journal of Range and Desert Research, 15(1), 1-12.
Najafi, B., Shirvanian, A., & Haghshenas, T. (2008). [Factors affecting pasture and meat production imbalance in Fars province: A case study of Koohnamak pastures in Darab (Persian)]. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources, 12(45), 673-83.
Papely Yazdi, M. H., & Labaf Khaniki, M. (2000). [Rangeland: Operational systems (Persian)]. Geographical Research, 15(2-1), 7-40.
Planning Department of Statistics and Information. (2012). [Statistical annals south Khorasan Province (Persian)]. Birjand: Planning Department of Statistics and Information.
Ggeitury, M., Ansari, N., Sanadgool, A., Heshmati, M. (2006). [The effective factores of destruction in Kermanshah rangelands (Persian)]. Iranian Journal of Range and Desert Research, 13(4), 314-23.
Rokneddin Eftekhari, A., & Mahdavi, D. (2006). [Approaches to the development of rural tourism by using SWOT: Lavasan small villages (Persian)]. Human Sciences MODARES, 10(2), 1-30.
Roseland, M. (1997). Dimensions of the eco-city. Cities, 14(4), 197–202. doi: 10.1016/s0264-2751(97)00003-6
Saeedi Garaghani, H. R., Heidari, G,. Barani, H., Alavi., Z. (2013). [Assessment of Problems rangeland permanent management in watershed land from exploitations view point (Case study: Damavand Summer Rangeland in Amol County) (Persian)]. Journal of Range and Watershed Managment, 66(2), 277-86.
Sayre, N. F. (2004). Viewpoint: The need for qualitative research to understand ranch management. Journal of Range Management, 57(6), 668-74. doi: 10.2307/4004026
Statistical Center of Iran. (2011). [The census of population and housing in 2011(Persian)]. Tehran: Statistical Center of Iran.
Timah, E. A., Ajaga, N., Tita, D. F., Ntonga, L. M., & Bongsiysi, I. B. (2008). Demographic pressure and natural resources conservation. Ecological Economics, 64(3), 475–83. doi: 10.1016/j.ecolecon.2007.08.024
Todaro, M. P. (1977). Economic development in the third world. Population and Development Review, 3(4), 510. doi: 10.2307/1971711
Willer, H., & Kilcher, L. (2009). The world of organic agriculture: Statistics and emerging trend. Switzerland: International Federation of Organic Agriculture Movements Publishing.