پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,226 |
| تعداد مقالات | 67,708 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,010,489 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,693,912 |
اوضاع سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی بِلبَیس: قدیمترین کرسی ولایت شرقیۀ مصر | ||
| پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی | ||
| مقاله 1، دوره 47، شماره 1، شهریور 1393، صفحه 7-36 اصل مقاله (576.13 K) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jhic.2017.222039.653730 | ||
| نویسنده | ||
| معصومه آبانگاه ازگمی* | ||
| دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| بلبیس، از توابع استان شرقیۀ مصر، شهری باستانی بر ساحل شعبهای از نیل است که تا اواخر قرن 4ق، به‌عنوان قصبۀ ولایت حوف شرقی و تا عصر ممالیک، مرکز اقلیم شرقیه بود. این شهر در دورۀ اسلامی از اهمیت سیاسی و نظامی فراوانی برخوردار بود و نام آن به‌عنوان لشکرگاه مصر و دروازۀ شام و نیز کانون شکل‌گیری دگرگونیهای سیاسی مصر در کنار فسطاط و قاهره می‌آمد، اما با وجود اینکه از موقعیت اقلیمی مناسب و رفاه اقتصادی نسبی برخوردار بود، به‌سبب موقعیت سوقالجیشیاش، همواره عرصۀ تاخت‌وتاز لشکریان داخلی و خارجی قرار میگرفت. از این‌رو از پیشرفتهایی علمی و فرهنگی که سایر شهرهای مصر از آن بهره بردند، بازماند. از اوایل سدۀ 19م نیز، با انتقال مرکزیت استان شرقیه به زقازیق، اهمیت سیاسی و نظامی بلبیس کاهش یافت و شهرستانی از توابع استان شرقیۀ مصر شد. نوشتار حاضر میکوشد ضمن وصف موقعیت جغرافیایی و اقلیمی شهر و بیان تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی آن، به بازسازی جغرافیای تاریخی این شهر، بپردازد و تأثیر جنگ را در عدم شکوفایی فرهنگی شهر نشان دهد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| استان شرقیه؛ ایالت حوف شرقی؛ بلبیس؛ جغرافیای تاریخی؛ مصر | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The historical geography of Bilbeis | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Masumeh Abangah | ||
| چکیده [English] | ||
| Bilbeis (also spelled Bilbays or Bilbīs) was an ancient city of “Eastern Province" of Egypt (Sharqīya) located in the eastern Nile River delta. The city was parish of the Eastern Hawf Province until the late 4th century AD, and it was the capital of the "Eastern Province" until Mamluk Sultanate period. This city was significantly important in Political and military aspects during the Islamic age. It was known, like Cairo and Fustat, as military camp of Egypt and gateway of Levant. Although it had the advantages of suitable climate and economic prosperity, because of its strategic position, it was continuously invaded by attacking armies. So in comparison to other Egyptian cities, it was not culturally and scientifically developed. In the beginning of 19th century, by capital transfer of Eastern Province to the Zagazig, the city lost its political and military priority and became an ordinary city of province. This study advances our understanding of Bilbeis’s historical geography by explaining the war effects on its cultural decline. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Historical geography, Bilbeis, Egypt, “Eastern Province" of Egypt | ||
| مراجع | ||
|
ابناخوه، ضیاءالدین محمد بن محمد، معالم القربة فی احکام الحسبة، چاپ صدیق عیسی المطیعی و محمد محمود شعبان، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی، 1408 ق. ابنایاس، محمد بن احمد، نزهة الامم فی العجائب و الحکم، چاپ محمد عزب و محمد زینهم، قاهره: مکتبة المدبولی، چاپ اول، 1995. ابنبطوطه، شمسالدین محمد بن عبدالله الطنجی، رحلة ابنبطوطه، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: آگه، چاپ اول، 1376 ش. ابنتغریبردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، چاپ جمالالدین شیال و دیگران، قاهره: وزارة الثقافة و الإرشاد القومیة، چاپ اول، 1392 ق. ابنحوقل، محمد، صورة الأرض، بیروت: دارصادر، چاپ دوم، 1938 م. ابنخردادبه، عبیدالله بن عبدالله، المسالک و الممالک، بیروت: دارصادر، چاپ اول، 1992. ابنخلدون، عبدالرحمن، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، چاپ خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1408 ق. ابنزیات، محمد بن ناصر، الکواکب السیارة فی ترتیب الزیارة، چاپ احمد تیمور، بیروت: مکتبة بیبلیون، چاپ اول، 2009. ابنعبدالحق بغدادی، صفیالدین عبدالمؤمن، مراصد الاطلاع علی الأسماء الأمکنه و البقاع، چاپ علیمحمد بجاوی، بیروت: دارالجیل، چاپ اول، 1412 ق. ابنعبدالحکم، عبدالرحمن بن عبدالله، فتوح مصر و المغرب، چاپ علی محمد عمر، قاهره: مکتبة الثقافةالدینیة، چاپ اول، 1415 ق. ابنعبری، غریغوریوس الملطی، تاریخ مختصر الدول، چاپ انطون صالحانی الیسوعی، بیروت: دارالشرق و دار بیروت، 1992. ابنعدیم، کمالالدین عمر بن احمد بن ابیجراده، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ سهیل زکار، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1408 ق. ابنعساکر، علی بن حسین، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت: دارالفکر، چاپ اول، 1415 ق. ابنعماد حنبلی، شهابالدین ابوالفلاح عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، چاپ الأرناؤوط، دمشق ـ بیروت: دارابنکثیر، چاپ اول، 1406 ق. ابنطباطبا علوی اصفهانی، ابراهیم بن ناصر، منتقلة الطالبیة، چاپ محمد مهدی خرسان، قم: المکتبة الحیدریة، چاپ اول، 1377 ق. ابنفقیه، احمد بن محمد همذانی، کتاب البلدان، چاپ یوسف هادی، بیروت: عالم الکتب، چاپ اول، 1416 ق. ابنقلانسی، ابویعلی حمزة بن اسد، تاریخ دمشق، چاپ سهیل زکار، دمشق: دار حسان، چاپ اول، 1403 ق. ابنکثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر، 1407 ق. ابنیونس، ابوسعید عبدالرحمن صدفی، تاریخ ابنیونس المصری، چاپ عبدالفتاح فتحی عبدالفتاح، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1421 ق. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، تقویم البلدان، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، 2007. ادریسی، محمد بن محمد، نزهة المشتاق فی إختراق الآفاق، بیروت: بینا، چاپ اول، 1409 ق. براقی، حسین، تاریخ الکوفه، چاپ سعید راد رحیمی، بیروت: دار الضواء، چاپ اول، 1407 ق. بروسوی، محمد بن علی، اوضح المسالک الی معرفة البلدان، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، 1427 ق. بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقا، بیروت: عالمالکتب، چاپ سوم، 1403 ق. بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، المسالک و الممالک، چاپ آدیان فان لیوفن و اندری فیری، بیروت: دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، 1992. تشنر، فرانتس و مقبول احمد، تاریخچۀ جغرافیا در تمدن اسلامی، ترجمۀ محمدحسن گنجی و عبدالحسین آذرنگ، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ دوم، 1375 ش. تطیلی، بنیامین بن یونه، رحلة بنیامین التطیلی، تعریب عزرا حداد، چاپ عبدالرحمن عبدالله الشیخ، ابوظبی: المجمع الثقافی، چاپ اول، 2002. دمشقی، شمسالدین محمد بن ابیطالب انصاری، نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر، ترجمۀ حمید طبیبیان، تهران: اساطیر، 1382 ش. ذهبی، شمسالدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیجا: بینا، 1413 ق. زبیدی، محمدمرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ علی هلالی و علی سیری، بیروت: دار الفکر، 1414 ق. زرکلی، خیرالدین، الاعلام؛ قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت: دار العلم الملایین، چاپ هشتم، 1989. جماعه، بدرالدین، آموزشنامۀ فرهنگ فرادهی و فراگیری در اسلام، ترجمه و تحقیق محمد حسین ساکت، تهران: نشر نی، بی‌تا. چلپی، اولیا، الرحلة إلی مصر و السودان و الحبشه، تعریب حسین مجیب المصری، قاهره: دارالافاق العربیة، چاپ اول، 1427 ق. حازمی، محمد بن موسی، الأماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الأمکنه،بیجا:بینا، بی‌تا. حافظ ابرو، عبدالله بن لطفالله، جغرافیای حافظ ابرو، چاپ صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب، چاپ اول، 1375 ش. حسنی، عبدالرحمن بن سعید، قلائد الاجیاد فی ما اتفق فی التسمیة من البقاع و البلاد، چاپ ولید عبدالله منیس، کویت: مرکز بحوث و الدراسات الکویتیة، چاپ اول، 1430 ق. خصباک، شاکر، الجغرافیة عند العرب، بیروت: المؤسسة العربیة لدراسات و النشر، چاپ اول، 1986. خفاجی، محمد عبدالمنعم، الأزهر فی ألف عام، بیروت: عالم الکتب، چاپ دوم، 1408 ق. خواندمیر، غیاث‌الدین بن همامالدین، تاریخ حبیب‌السیر، تهران: خیام، 1380 ش. دانشنامۀ جهان اسلام، «بلبیس» (نوشتۀ حسین قرچانلو)، ج 3، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1376 ش. دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل «بلبیس»(نوشتۀ پرویز امین)،ج 12، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1385 ش. سخاوی، شمسالدین محمد، بلدانیات، چاپ حسام بن محمد القطّان، ریاض: دارالعطاء، چاپ اول، 1422 ق. سخاوی حنفی، علی بن محمد، تحفة الأحباب و بغیة الطلاب فی الخطط و المزارات و البقاع المبارکات، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة، چاپ دوم، 1406 ق. سعیدیان، عبدالحسین، دایرةالمعارف شهرهای جهان، تهران: علم و زندگی، 1362 ش. سمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد التمیمی، الانساب، چاپ عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد: دایرةالمعارف العثمانیة، 1382 ق. سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، حسن المحاضرة فی أخبار مصر و القاهرة، چاپ منصور خلیل عمران، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1418 ق. شهبازی، عبدالله، آریستوکراسی و غرب جدید (زرسالاران یهودی و پارسی)، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1383 ش. صفدی، صلاحالدین خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، چاپ جمعی از محققان، بیروت: دارالنشر فرانز شتاینر، بی‌تا. طباطبایی تبریزی، محمدرضا، هدایة الحجاج: سفرنامۀ مکه، قم: نشر مورخ، چاپ اول، 1386 ش. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الامم و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، 1387 ق. عبدری، محمد بن محمد، رحلة العبدری، چاپ علی ابراهیم کردی، دمشق: دار سعدالدین، چاپ دوم، 1425 ق. عبدالحمید، محمد، «بلبیس؛ مدینة تاریخیة عمرها من عمر الأهرامات»، الامارات: مجلة الاتحاد، صص 5ـ17، 2010. عبداللطیف بغدادی، موفقالدین بن یوسف، الإفادة و الإعتبار فی الأمور المشاهدة و الحوادث و المعاینة بأرض مصر، تحقیق أحمد غسان سبانو، دمشق: دار قتیبة، چاپ اول، 1983. عتریس ابراهیم، محمد، معجم البلدان العالم، قاهره: مکتبة الآداب، چاپ اول، 2010. عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، «پیش‌درآمدی بر جغرافیای تاریخی اسلام»، مکتب اسلام، سال 27، ش 1، صص 44ـ50، 1366 ش. قدامة بن جعفر، ابوالفرج، الخراج و صناعة الکتابة، چاپ محمدحسین زبیدی، بغداد: دار الرشید للنشر، چاپ اول، 1981. قرچانلو، حسین، جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول، 1380 ش. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دار صادر، چاپ اول، 1998. قلقشندی، احمد بن عبدالله، صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء، چاپ محمدحسین شمسالدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا. کتبی، محمدبن‌‌شاکر، فوات الوفیات و الذیل علیها، چاپ احسان عباس، بیروت: دار صادر، 1973. کندی، ابوعمر محمد بن یوسف، کتاب الولاة و کتاب القضاة، قاهره: دار الکتب الإسلامی، 1912. لسترینج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی، 1377 ش. ماهر محمد، سعاد، مساجد مصر و أولیاءها الصالحون، مصر: المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة، چاپ اول، 1404 ق. مغلوث، سامی بن عبدالله بن أحمد، اطلس الادیان، ریاض: مکتبة الملک الفهد الوطنیة اثناء النشر، چاپ اول، 2007. مقدسی، شمسالدین ابوعبدالله محمد، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، بیروت: دارصادر، بی‌تا. مقریزی، احمد بن علی، المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، چاپ أیمن فؤاد سید، لندن: مؤسسة الفرقان لتراث الاسلامی، چاپ اول، 2002. همو، رسائل المقریزی، چاپ رمضان بدری و أحمد مصطفی قاسم، قاهره: دار الحدیث، 1419ق. مکی، محمدکاظم،تمدن اسلامی در عصر عباسیان، ترجمۀ محمد سپهری، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1383 ش. مونس، حسین، اطلس تاریخ الاسلام، قاهره: الزهراء للاعلام العربی، 1407 ق. مهری کرکوکی، محمد، رحلة مصر و السودان، قاهره: مطبعة الهلال، چاپ اول، 1323 ق. نعیمی دمشقی، عبدالقادر بن محمد، الدارس فی تاریخ المدارس، چاپ ابراهیم شمسالدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410 ق. یاقوت حموی، ابوعبدالله شهابالدین، معجم البلدان، بیروت: دار صادر، چاپ دوم، 1965. یعقوبی، ابن‌واضح، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا. همو، البلدان، چاپ محمد امین فضاوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1422 ق. Encyclopedia Britannica, "Bilbays", Chicago, 2014.
Encyclopedia Judaica, "Bilbeis" (by Eliyahu Ashtor), London, second edition, 2008.
Encyclopaedia of Islam (EI2), "Bilbays" (by Gaston Wiet), Leiden-London, 1986.
Kaegi, Walter E., "Egypt on the eve of the muslim conquest", The Cambridge History of Egypt, Cabmbridg University Press, 2008.
Lewis, Bernard, "Egypt and Syria", The Camridge History of Islam, 2008.
Runciman, Steven,A History of the Crusades, London: Cambridg University Press, 1954.
Stevenson Smith, William, Ancient Egypt, Boston, 1942 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 402 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 275 |
||