دکتری شهرسازی، مربی؛ دانشگاه هنر اسلامی؛ تبریز؛ ایران
چکیده
نظم شهر اسلامی را می‌توان با نظم فطری تعریف و تبیین کرد. نظم یک بایستۀ فطری و بدیهی در خلقت الهی است که در ابعاد مختلف و نظام‌های اجتماعی و فرهنگی، کالبدی، زیست‌محیطی، طبیعی و اعتقادی امکان بررسی و مطالعه دارد. نظم فطری هم بنا به آیات قرآن بر اصول ثابت و تغییرناپذیری استوار است. احکام ثابت، همان قانون‌های شریعت هستند که بر اساس فطرت انسان برای انسان‌ها وضع شده است. احکام اعتباری، قانون‌های متغیر هستند که بر طبق نیاز و مصلحت جامعه در دوره‌های مختلف ایجاد می‌شوند. در این زمینه پرسش‌های پژوهش حاضر عبارت است از اینکه اصول و احکام ثابت و نظم‌دهنده در شهر اسلامی چیست؟ ویژگی‌ها و معیارهای عملی احکام ثابت در شهر اسلامی کدامند؟ احکامی که بر زندگی مسلمانان تأثیر می‌گذارند و به‌عنوان سیستم نظم‌دهنده، شهر اسلامی را شکل می‌دهند و تعریف می‌کنند. احکام ثابت و فطری به‌عنوان قانون‌ها و اصول تغییرناپذیری در شهر اسلامی در طول زمان‌ها و مکان‌های مختلف ثابت بوده و تبعیت از آنها امری فطری و الهی است. احکام ثابت را می‌توان در قالب چهار دستۀ قانون‌های اخلاقی، عبادی، اجتماعی، خلقت زیست‌محیطی دسته‌بندی کرد. همچنین مهم‌ترین شاخص و معیار ثابت در شهر اسلامی قاعدۀ حلال و حرام بوده که همیشه ثابت و تغییرناپذیر است. قانون‌ها و مقررات اعتباری در شهر اسلامی قراردادهایی هستند که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف برای تأمین نیازهای مختلف جامعه و حل مسائل آن و نیز توسعه و پیشرفت شهری و جامعه، به شرط هماهنگی و تبعیت از احکام ثابت تدوین و اعمال می‌شوند.
The Description of the Order of the Islamic City Based on the Islamic Principles
نویسندگان [English]
Asghar Molaei
Urban Development Doctorate, Lecturer, University of Islamic Art, Tabriz, Iran
چکیده [English]
The order in the Islamic city could be defined by the natural order. Order is a natural and obvious necessity in the divine creation that in different dimensions of the social and cultural, physical, environmental and natural systems is believe to be studied. The natural order is constant and unchangeable, based on the principles of the Qur'an. The conventional principles are fixed in Sadra philosophy and theory Tabatabai Sdaryy philosophy is developed, called principals attending the other rules should also be compatible with the principals of the situation. Order as a fundamental basic characters of God”s creation and has great role in Islamic principles spatialy Quraan and Hadis. Order in Islamic city is affected from fondamental principle, Unity and is emergened in social, cultural, physical, geometry and natural dimentions. In Islamic city, every order related to dynamic and unified system. These systems related to Islamic principles or were compatible with them that be in muslems life. Regard to these principles and laws as natural belifs”s muslems is obvious. Respectance to existant order of Islamic city that and attention to it in planning are neccessery. Life and sustailbility of Islamic city is cooprated with order and Unity. Chaos in Urban order will creat crisis and colaps of Islamic city.
کلیدواژه‌ها [English]
order, Islamic city, Islamic principles, nature
مراجع
آلن، رمی (1388). مورفولوژی شهری: جغرافیا، معماری و آمایش شهری، ترجمۀ علی اشرفی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
اتینگهاوزن، ریچارد؛ گرابر، الک (1378). هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: سمت
بلخاری، حسن (1387). قدر، نظریۀ بنیادی هنر، معماری و زیبایی در تمدن اسلامی، تهران، شورای انقلاب فرهنگی، هیأت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره 16: 66-67.
بمات، نجم‌الدین (1369). شهر اسلامی، ترجمۀ محمدحسین حلیمی و منیژه استامبول‌چی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بیات، بهرام (1393). رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگی‌های شهر اسلامی، فصلنامۀ علمی و پژوهشی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال چهارم، شمارۀ اول، بهار و تابستان 1393: 137 - 167.
پورجعفر، محمدرضا و دیگران (1392). الگوی پیشنهادی محله با مرکزیت مسجد و فضاهای عمومی مورد نیاز در شهر ایرانی _ اسلامی، تهران، فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی _ اسلامی، سال سوم، شمارۀ 10.
جوادی آملی، عبدالله (1390). فطرت در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــ (1394). مفاتیح‌الحیاه، چاپ اول، ویراست دوم، قم: نشر اسراء.
ـــــــــــــــــــ (1389). فطرت در آیینۀ قرآن، فصلنامۀ علمی و پژوهشی انسان‌شناسی دینی، دورۀ 7، شمارۀ 23، تابستان و پاییز 1389: 5 - 28
حکیم، بسیم سلیم (1381). شهرهای عربی _ اسلامی، اصول شهرسازی و ساختمان، ترجمۀ محمد حسین مالکی و عارف اقوامی مقدم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
. حکیم، بسیم سلیم (1381). شهرهای عربی - اسلامی: اصول شهرسازی و ساختمانی، ترجمۀ محمد حسین ملک احمدی و عارف اقوامی مقدم: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خالدیان، ستار و دیگران (1393). تبیین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضایی شهری ایران، تهران، فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی _ اسلامی، شمارۀ 17: 5 - 18.
دانشپور، سید عبدالهادی و روستا، مریم (1392). چارچوب مفهومی اجتماع پایدار در جهان‌بینی اسلامی و سنت شهرسازی مسلمانان، فصلنامۀ علمی و پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی، سال اول، شمارۀ اول: 9 - 24.
ریمون، آندره (1370). مقدمه‌ای بر شهرهای بزرگ عربی ـ اسلامی، ترجمۀ حسین سلطانزاده، تهران: آگاه.
سلطانزاده، حسین (1373)، تأثیر اسلام در ساخت شهر. معماری و شهرسازی، شمارۀ 25، 26، دی - اسفند 1373.
طباطبایی، سید محمدحسین (1388). بررسی‌های اسلامی، ج 1 - 2، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــ (1387). معنویت تشیع به ضمیمۀ چند مقالۀ دیگر، گردآوری توسط محمد بدیعی با مقدمۀ علامه حسن‌زاده آملی، چاپ چهارم، قم: انتشارات تشیع: 75 – 79.
ـــــــــــــــــــــــــ (1388). تعالیم اسلام، به کوشش سید هادی خسروشاهی، چاپ 2، قم: بوستان کتاب.
ــــــــــــــــــــــ (1388). روابط اجتماعی در اسلام، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
عثمان، محمد عبدالستار (1376). مدینۀ اسلامی، ترجمه علی چراغی. تهران: امیرکبیر.
علی‌اکبریان، حسنعلی (1394). معیارهای بازشناسی احکام ثابت و متغیر در روایات، ج 1 و 2، پژوهشکدۀ فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قابل دسترسی در پایگاه http://islamicdoc.org
غفوری‌نژاد، محمد (1394). نظریۀ فطرت و آرای جامعه‌شناختی و معرفت‌شناختی علامه طباطبایی، دوفصلنامۀ علمی و پژوهشی انسان‌پژوهی دینی، دورۀ 12، شمارۀ 33، تابستان و پاییز 1394: 51 – 76.
کاستللو (1368). شهرنشینی در خاورمیانه. ترجمۀ پرویز پیران و عبدالعلی رضایی. تهران: نی.
کرباسی، عاطفه (1391). معماری امروز و ابهامی در باب ثابت و متغیر، فصلنامۀ علمی و پژوهشی هنرهای زیبا، دورۀ 17، شمارۀ 3، تهران: 61 - 70.
لیتکوهی، ساناز و سنجری، سپیده (1387). مقایسۀ معیارهای کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر و مفاهیم استخراج‌شده در خصوص شهر اسلامی بر مبنای علل چهارگانۀ معماری، فصلنامۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، سال اول، شمارۀ دوم، بهار 1393: 41 – 64.
مؤمن قمی، محمد (1388)/ قوانین ثابت و متغیر، قابل دسترسی در پایگاه http://rasekhoon.net
موریس، جیمز (1381). تاریخ شکل شهر تا انقلاب صنعتی، ج 2: شهرهای اسلامی خاورمیانه و امپراتوری اسپانیا. ترجمۀ راضیه رضازاده. تهران: مهندسین مشاور فجر توسعه.
نصر، حسین (1379). نیاز به علم مقدس. ترجمۀ حسن میانداری. قم: طه.
ــــــــــ (1374). هنر و معنویت اسلامی، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، نشر هنر (28): 45 - 52.
نقره‌کار، عبدالحمید (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، قطب علمی معماری اسلامی، چاپ اول، وزارت راه و شهرسازی: دفتر معماری و طراحی شهری.
نقی‌زاده، محمد (1394). آموزه‌های قرآنی و شهر آرمانی اسلام، فصلنامۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، تهران، سال سوم، شمارۀ 8، پاییز 1394: 46 - 67.
ــــــــــــ (1380). صفات شهر اسلامی در متون اسلامی، مجله هنرهای زیبا، شماره 4و 5، تهران: دانشگاه تهران.
ــــــــــــ (1394). آموزه‌های قرآنی و شهر آرمانی اسلام، فصلنامۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، تهران، سال سوم، شمارۀ هشتم8
وبر، ماکس (1375). شهر در گذر زمان، ترجمۀ شیوا (منصوره) کاویانی. تهران: انتشار.
هیلن براند، رابرت (1377). معماری اسلامی. ترجمۀ ایرج اعتصام. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
