پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,100,504 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,207,358 |
از خَلمان تا اَلوَن سرگذشت چهارهزارسالۀ یک جاینام باستانی (سرپلذهاب) | ||
| پژوهش های ایران شناسی | ||
| مقاله 3، دوره 8، شماره 1، مرداد 1397، صفحه 37-56 اصل مقاله (960.55 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jis.2018.68711 | ||
| نویسنده | ||
| ایرج رضائی | ||
| دانش آموختۀ دکتری باستانشناسی دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| شهر سرپل ذهاب، به گواهی متون تاریخی و آثار باستانیِ مشهور و پرشمارش، پیشینهای دور و دراز دارد. وجود دو نقش برجستۀ مهم آنوبانینی و ایدی(ن)- سین بر صخرهای در مرکز شهر حکایت از آن دارد که این مکان، در اواخر هزارۀ سوم یا اوایـل هـزارۀ دوم پ.م. در اختـیار اقـوام زاگرس نشینِ لولوبی و سیموروم بوده است. پس از آن نیز در دوره های ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی، مکان یادشده همچنان اهمیت خود را حفظ کرده و بارها دوره های آبادانی و رونق و گاهی هم زوال و خاموشی را پیموده است. این مقاله به بررسی پیشینۀ استقرارهای باستانی واقـع در محـدودۀ شـهر امروزیِ سرپل ذهاب، برخی ویژگـی های تاریـخی این دیار و سیر تحـول جایـنام های مرتـبـط با آن می پردازد. نتیجه آنکه از ابتدای هزارۀ دوم پ.م تا دورۀ اسلامی، نام مکان مورد بحث در متون و منابع گوناگون به زبان های اکدی، یونانی، عربی و فارسی، به صورت های مختلف اما نزدیک به هم، چون «خَلمان»، «اَلمان»، «اَرمان»، «حَلمان»، «خَلا» و «حلوان»، ثبت شده است. به علاوه تجزیه و تحلیل متون و برخی اسامی خاص مرتـبـط با شـهر قدیم نشان می دهد که در گذشته نیز، همچون امروز، شهر مذکور دارای تنوع قومی- مذهبی قابل توجهی بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جغرافیای تاریخی؛ باستان شناسی ایران؛ جاینام شناسی؛ سرپل ذهاب؛ خَلمان؛ اَلوَن | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| From Ḫalman to Alwan:The four thousand year narrative of an ancient toponym (Sarpol-e Zahab) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| iraj rezaie | ||
| PH.D Graduated in Archaeology, University of Tehran | ||
| چکیده [English] | ||
| The city of Sarpol-e Zahab, based on the historical texts and its numerous and famous ancient monuments, has a long history. The existence of the two important rock reliefs, Annubanini, and Iddi(n)-Sîn on a rock at the center of the city, indicates that the place was under the control of the Zagros tribes of Lullubi and Simurrum during the late 3rd and early 2nd millenniums BC. Since then, during the Median, Achaemenid, Parthian, Sassanid, and the Islamic periods, the city has maintained its importance and has repeatedly experienced interval periods of flourish, and decay. This paper discusses the ancient settlements located in Sarpol-e Zahab, some historical features of this region, and the evolution of the toponyms related to it. It can be concluded that from the beginning of the second millennium BC to the Islamic era, the name of the mentioned location has appeared in Akkadian, Greek, Arabic, and Persian texts in various recordings, yet close to one another (Khalmān,Almān, Armān, Halmān, Khalā and Halvān). Also, the analysis of the texts and some names related to the old city shows that in the past, as well as the present, the city has held a significant ethnic-religious diversity. | ||
| مراجع | ||
|
ابن اثیر، ابوالحسن عزالدین (1415). کتاب الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالکتب العلمیه. ابن اعثم کوفی، محمدبن علی(1372). الفتوح، ترجمۀ محمد بن احمد مستوفی هروی، به تصحیح: غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد بغدادی (1366). صورة الارض، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران، امیرکبیر. ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1371). مسالکوممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، تهران، مؤسسۀ مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل. ابن‌خلدون، ابوزید ولی الدین عبدالرحمن بن محمد الإشبیلی التونسی الاهری المالکی (1363). تاریخ ابن‌خلدون، ترجمة عبدالمحمد آیتی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی. ابن‌فقیه، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی (1349). ترجمۀ مختصر البلدان، ترجمة ح مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران. ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل بن ایوب (1840م.). تقویم البلدان، طبع فی مدینة باریس المحروسة بدار الطباعـﺔ السلطانیـﺔ. اذکایی، پرویز (1368). «ساگارتی: قبیله هفتم ماد»، باستانشناسی و تاریخ، شمارۀ6، صص 34-29 اولیویه، گیوم آنتوان(1371). سفرنامۀ اولیویه، تاریخ اجتماعی اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجاریه، ترجمۀ محمد طاهر میرزا، تهران، اطلاعات. البدء و التاریخ(1374). گمنام، ترجمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه. البکری، ابوعبید عبدالله بن عبدالعزیز الاندلسی(1403). معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، بیروت: عام الکتب. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1337). فتوح البلدان، ترجمة محمد توکل، تهران، نشر نقره. ثعالبی، ابومنصور عبدالملک ابن محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم)، ترجمۀ محمد فضائلی، تهران، نشر نقره. جکسون، ویلیامز، (1383). دستور زبان و گزیدۀ متون اوستایی، ترجمۀ حسن رضایی باغبیدی، تهران، انتشارات اساطیر. حاکمی، علی (1347). «سنگ نبشتۀ مربوط به زمان مردوک آپال ایدین (1129-1117ق.م) مکشوف در پل ذهاب»، باستانشناسی و هنر ایران، شمارۀ اول. ص 71-68. حدود العالم من المشرق الی المغرب(1999م./1419ق.). تحقیق یوسف الهادی، القاهره: الدار الثقافیة للنشر حمزۀ اصفهانی(1346). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران. حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن عبدالله البغدادی (1380). معجم‌البلدان، ترجمة علینقی منزوی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه). ــــــــــــ، (1977م./1397ه.). مُعجَمِ البُلدان. بیروت: دارصادر. دیاکونوف، ا.م (1357). تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، انتشارات پیام. سرکاراتی، بهمن (1353). «اخبار تاریخی در آثار مانوی،1. مانی و اشکانیان»، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاۀ تبریز، شمارۀ 111، صص 361-339. سلطانی، محمد علی (1370). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، باختران، تهران، سها. سمعانی، ابیسعد عبدالکریم بن محمد ابن منصورالتمیمی(1408ق.). الأنساب. بیروت. ملتزم الطبع و النشر و التوزیع دارالجنان. الجزء الرابع. صادقی جگرلوئی، تورج (1393). «تببین جایگاه شهر حلوان بر پایه مدارک باستانشناسی و متون تاریخی»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی گلستان، منتشر نشده. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر(1407). تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دارالکتب العلمیه. فریور، مهدی (1375). «حلوان و ظرفیت توسعه جهانگردی در غرب»، زمان، شمارۀ 13، صص70-50. فلاندن، اوژن(1324). سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران در سالهای 41-1840م. ترجمۀ حسین نورصادقی، تهران، اشراقی. قدامـﺔ بن جعفر، ابوالفرج کاتب البغدادی(1370). الخراج، ترجمة حسین قره چانلو، تهران، البرز. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود(1960م/1380ق.). آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دارصادر. گروپ، گرد(1348). «کتیبۀ اشکانی سرپلذهاب»، باستانشناسی و هنر ایران، شمارۀ دوم، صص 55-52. گلزاری، مسعود(2536). «آثار و نقوش لولوبی در کرمانشاهان»، مارلیک، شمارۀ 2، صص 18-111. لوکوک، پیر(1386). کتیبههای هخامنشی، ترجمۀ نازیلا خلخالی، تهران، فرزان روز. مجمل التواریخ و القصص(1318). تحقیق ملکالشعراء بهار، تهران، انتشارات کلاله خاور. مسعودی، علی بن حسین(1382). مروج الذهب، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد(1361). احسنالتقاسیم فی معرفة الاقالیم، جلد اول، ترجمۀ علینقی وزیری، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران. ــــــــــــ (1411ق.). أحسنالتقاسیم فی معرفة الاقالیم ، قاهره، مکتبه مدبولی. ــــــــــــ (1906). أحسنالتقاسیم فی معرفة الاقالیم ، لیدن المحروسه، بمطبعه بریل ملکزاده، مهرداد (1376). «یک مأخذ سُریانی در تاریخ ماد»، باستانشناسی و تاریخ، سال یازدهم شمارۀ اول و دوم. نصراللهزاده، سیروس (1390). «ادبیات کتیبهای: بازنگری بر کتیبۀ اشکانی سرپلذهاب: گودرز گیو یا گودرز اردوان»، پژوهشهای زبانی، دورۀ 2، شمارۀ 1. ــــــــــــ، (1386). راهنمای مجمل تاریخ ادبیات کتیبهای ایرانی و انیرانی، باهمکاری حمید رضایی صدر، تهران، پژوهشکدۀ زبانشناسی. ههژار، عبدالرحمن شرفکندی (1376). فرهنگ کُردی ـ فارسی، تهران، سروش. یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب بن جعفر بن وهب (ابن واضح) (1381). البلدان، ترجمة محمد ابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی. Ahmed, K.M. 2012. The beginnings of ancient Kurdistan (c. 2500-1500 BC): a Historical and Cultural Synthesis. PhD Dissertation. Leiden University. ARAB I: Luckenbill, D. D. 1926. Ancient Records of Assyria and Babylonia: Historical Records of Assyria from Sargon to the End, vol. I, Chicago: University of Chicago Press. ARAB II: Luckenbill, D. D. 1927. Ancient Records of Assyria and Babylonia: HistoricalRecords of Assyria from Sargon to the End, vol. II, Chicago: University of Chicago Press. Borger, R., 1970. Archive für Orientforschung, XXIII, p. I. Brown, S.C., 1979. Kinship to kingship. Archaeological and historical studies in the neo-Assyrian Zagros, a thesis submitted in conformity with the requirements for the degree of doctor of philosophy in the University of Toronto. Frayne, D.R., 1998. “On the location of Sumurrum”, in: Gordon D. Young (eds), Crossing Boundaries and Linking Horizons: Studies in Honor of Michael C. Astour on His 80th Birthday, CDL Press, Bethesda, Maryland. ــــــــــــ , 1999. “The Zagros Campaigns of Sulgi and Amar-Suena”: in Studies on the Civilization and Culture of Nuzi and Hurrians, Rim project, Toronto. Pp. 141-201. Henning, W.B., 1952. A farewell to the Kbagan of the Aq-Aqataran, BSOAS, XIV, part3. Herzfeld, E., 1941. Iran in the ancient east, London and New York. Isidore of Charax (1914). Parthian Stations. The Greek text with a translation by Wilfred H Schoff. Published by the Commercial Museum. Levine, L.D., 1973. "Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros I", Iran, vol. XI, pp.1-28. Mallory, J. P., and D. Q. Adams 2006. The Oxford Introduction to Pre-Indo-European and the Pro-Indo-European World, Oxford: Oxford University Press. Medvedskaya, I.N. 1999. "Media and its neighbours I: The localization of Ellipi", IA. 34, 53-70. Mofidi Nasrabadi, B., 2004. Beobachtungen zum Felsrelief Anubaninis. ZA 94: 291-303. Olmstead, A. T., 1920. “Kashites, Assyrians, and the Balance of Power”, the American Journal of Semitic Languages and Literatures, Vol. 36, No. 2, pp. 120-153. Parker, B., 1961. “Administrative Tablets from the North-West Palace, Nimrud”, Iraq, Vol. 23, No. 1, pp. 15-67. Potts, T.F., 1989. “Foreign Stone Vessels of the Late Third Millennium B.C. from Southern Mesopotamia: Their Origins and Mechanisms of Exchange”, Iraq, Vol. 51, pp. 123-164. Potts, D.T., 2002. The Archaeology of Elam, Cambridge world archaeology. Rawlinson, M., 1839. “Notes on a March from Zohab, at the foot of Zagros, along the Mountains to Khuzistan (Susiana), and from thence through the province of Luristan to Kirmanshah, in the year 1836”, journal of the royal geographical society of London, Vol.9,26-2-116. Reade, J.E. 1978. “Shorter Notices Kassites and Assyrians in Iran”, Iran, vol. XVI. pp. 137-184. Sundermann, W., 2009. Manicheism, v. Missionary and Technique, Encyclopaedia Iranica, online edition, available at http: // www. iranicaonline. Org / articles / manicheism – iv – missionary - activity-andtechnique. Zadok, R., 2002. "The Ethno-linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Period", Iran, vol. XL: 89-152. Zadok, R., 2005.“Lulubi”, Ecnyclopaedia Iranica, online version: http://www. iranicaonline.org/articles/lulubi. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,021 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 599 |
||