استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
چکیده
بخش زیادی از آموزه‌های دینی در خصوص رعایت هنجاری‌های اخلاقی هستند. این هنجارها به طرق مختلف وارد احکام فقهی نیز شده‌اند و همپوشانی میان برخی مسائل مربوط به این دو دانش را رقم زده‌اند. از جملۀ هنجارهای اخلاقی مؤکد در روایات، لزوم حفظ عزت‌نفس بوده که برخی مصادیق آن در قالب قاعدۀ فقهی «عدم الزام به پذیرش منت» نمود دارد. البته قاعدۀ یادشده به‌ندرت مورد تصریح یا کاوش مستقل فقهی بوده و معمولاً به‌عنوان کبرای خفی در استدلال‌ها استفاده شده است. اندک بودن مباحث تحلیلی در این مورد را می‌توان ناشی از همین مسئله دانست. در نوشتار حاضر، ضمن احصا و دسته‌بندی احکام صادرشده در این خصوص، ماهیت فقهی «منت‌پذیری» و ارتباط آن با قواعد فقهی مربوط تحلیل و بررسی خواهد شد. به‌نظر می‌رسد «منت‌پذیری» به‌عنوان گونه‌ای از ضرر به آبرو، ذیل قاعدۀ لاضرر قرار می‌گیرد. همچنین ممنوعیت منت‌پذیری شاید به‌عنوان قاعده‌ای مستقل و برگرفته از هنجار اخلاقی «لزوم حفظ عزت نفس» در نظر گرفته شود.
Jurisprudential Investigation of Indebtedness Prohibition and Its Instances
نویسندگان [English]
Mohammad Reza Hamidi
Assistant Professor of Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz. Iran
چکیده [English]
The most considerable religious trainings are about observing ethical norms. These norms have also entered jurisprudential rules in various ways and they have caused overlapping between these two areas of science. One of the most important ethical norms emphasized in holy narratives is the necessity of maintaining self-esteem, some instances of which have been manifested in the form of jurisprudential rule of "unnecessary action to admit indebtedness". Of course, the afore-mentioned rule has rarely been stipulated or studied independently in the area of jurisprudence and has been usually used as a hidden major premise in the arguments. The small number of analytical discussions in this area may be due to the same reason. The present research, while investigating and classifying the rulings in this regard, analyses the jurisprudential nature of "indebtedness" and its relation with the associated jurisprudential rules. It seems that "indebtedness" as an instance of harm to pride can be classified under the no-harm rule. In addition, the prohibition of indebtedness can be considered as an independent principle derived from the ethical norm of "the need to maintain self-esteem".
کلیدواژه‌ها [English]
indebtedness, Harm, hardness, Ethical Enormity
مراجع
آشتیانی، میرزا محمد حسن (1403 ق). القواعد الفقهیة، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
آملی، میرزا محمد تقی (1380). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران: نشر مؤلف.
ابن‌ادریس، محمد (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1422 ق). وسیلة النجاة مع حواشی الإمام الخمینی، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.
انصاری، مرتضی (1425 ق). کتاب الحج، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
ایروانی، باقر (1426 ق). دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، چ سوم، قم: دارالفقه للطباعة و النشر.
بجنوردی، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.
بحرالعلوم، محمد (1403 ق). بلغة الفقیه، چ چهارم، تهران: منشورات مکتبة الصادق.
بحرانی، حسین (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم: مجمع البحوث العلمیة.
