حیوانات اهلی که در شرایط متراکم پرورش داده می­شوند بیشتر در معرض تنش­های مختلف قرار دارند. گاهی اوقات برخی تنش­ها خسارت اقتصادی هنگفتی به تولید کنندگان تحمیل می­کنند (8). مهم­ترین آثار تنش تغییر فعالیت­های متابولیکی است. در شرایط تنش بسیج ذخایر گلیکوژن و تولید گلوکز جهت تولید انرژی برای حفظ هموستاز در بدن اتفاق می افتد (25). بسته به نوع تنش، ساز و کارهای عصبی یا هورمونی فعال می­شوند. در تحریک سیستم عصبی، نورونهای پس-گره­ای سمپاتیک و بافت مرکزی غده آدرنال دخیل هستند. در حالیکه در مکانیسم هورمونی، محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- قشر آدرنال (HPA) فعال می­شود. لازم به ذکر است در غده آدرنال طیور به مانند پستانداران بخش قشری و مرکزی تفکیک شده نیستند و بخش کورتکسی به صورت بیابینی و بخش مدولایی به صورت وزیکولی به صورت دسته بندی نشده در کنار یکدیگر وجود دارند (11). هر چند که در هر دو مکانیسم افزایش قند خون رخ می­دهد (19)، ولی مکانیسم هورمونی به طور معمول در تنش­های طولانی مدت و به منظور سازگاری با شرایط فعال می­شود (25). گلوکوکورتیکوئیدها که به عنوان هورمون تنش شناخته می­شوند از بخش قشری غده آدرنال ترشح می­شوند (19). با افزایش ترشح کورتیزول به عنوان مهم­ترین گلوکوکورتیکوئید در شرایط تنش غلظت گلوکز خون افزایش می­یابد اما استفاده از گلوکز در بافتهای محیطی کاهش می­یابد (20). برای کاهش اثرات منفی تنش راهکارهای مختلفی استفاده می­شود که دستکاری جیره یکی از آن­ها می­باشد (7،12).

کروم یکی از عناصر معدنی کم نیاز است که نقش آن بر کارآیی هورمون انسولین در پستاندارن به اثبات رسیده است (6). کروم می­تواند تأثیر گذاری انسولین را با افزایش پیوند به گیرنده­های آن در سطح سلول و افزایش حساسیت سلول­های هدف بهبود بخشد (4،6). این عنصر اثر خود را به واسطه یک الیگوپپتید با وزن مولکولی پایین که کرومودولین نام دارد و از چهار اسیدآمینه (گلایسین، سیستئین، آسپارتات و گلوتامات) تشکیل شده­است، اعمال می­کند. هالوکرومودولین با پیوند چهار مولکول کروم به آپوکرومودولین ایجاد می­شود (4). این الیـگوپپتید آنزیم تیروزین کیـناز متصل به گیرنده انسولین را فعال کرده و از این طریق پاسخ سلولها به انسولین را تقویت می­کند (24).یافته­های فوق در مورد مکانیسم اثر کروم در پستانداران بوده و در مورد طیور اطلاعات چندانی وجود ندارد.

پژوهشهای فراوانی ارتباط بین کروم و متابولیسم را در زمان تنش تغذیه­ای، فیزیولوژیکی و پاتولوژیکی نشان دادند. گرسنگی، ضربه، آبستنی، و انواع مختلف تنش تغذیه­ای، محیطی، متابولیکی، فیزیکی یا حتی احساسی تقاضای انسان و دام را برای کروم افزایش می­دهند (6). گزارش شده در شرایط تنش دفع کروم در ادرار افزایش می­یابد (6،7،14). از سویی دیگر شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد استفاده از مکمل کروم در برخی از حیواناتی که به علت چاقی، عدم تحرک یا افزایش سن دچار عدم تحمل گلوکز یا مقاومت به انسولین می­باشند، می­تواند مفید باشد (17). از آنجا که در شرایط تنش در طیور، ترشح کورتیکوسترون از حساسیت سلولهای بدن به انسولین می­کاهد (20) به نظر می‌رسد استفاده از مکمل کروم بتواند در کاهش اثرات منفی تنش مفید باشد.

تا کنون مطالعاتی در زمینه اثر استفاده از مکمل کروم در تغذیه طیور جهت مقابله با تنش اجرا شده که در تمام این مطالعات، دما به عنوان عامل ایجاد تنش مورد استفاده قرار گرفته است (12،14،15،22). به جزء پژوهشهایی که روی تنش حرارتی در طیور انجام شده مطالعاتی که از سایر عوامل تنش­زا برای القاء تنش در تحقیق خود استفاده کرده باشند زیاد نیست (25.( از آنجا که ایجاد شرایط تنش حرارتی در طیور کار مشکلی است به نظر می­رسد استفاده از سایر عوامل ایجاد کننده تنش (8،9)، شناسایی جنبه­های مختلف اثر تنش بر عملکرد طیور را راحت­تر می­سازد. از این بین استفاده خوراکی یا تزریقی از منابع خارجی گلوکوکورتیکوئیدها (8،9،25) این امکان را فراهم می­کند که عوامل مؤثر در کنترل اثرات منفی تنش راحت­تر مورد مطالعه قرار گیرند.

Lin و همکاران در سال 2006 از افزودن 30 میلی‌گرم کـــــورتیکوسترون به جیره به عنوان عامل ایـجاد تنش اســـتفاده کردند (9).

Li و همکاران نیز در سال 2009 با تزریق مقادیر 1/0 میلی‌گرم، 1 و 5 دگزامتازون به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن در ناحیه شکمی جوجه­های گوشتی موفق به القاء تنش شدند (8).

 گزارشاتی وجود دارد که نشان می­دهد مصرف کروم غلظت کورتیکوسترون خون را کاهش می­دهد (15،16) و سبب بهبود افزایش مصرف خوراک، ضریب تبدیل و وزن بدن در شرایط تنش می­شود (18، 16، 15)، اما داده­هایی نیز وجود دارند که نشان می­دهند کروم اثری بر مصرف خوراک،‌ افزایش وزن و ضریب تبدیل ندارد (4،5،12،23). در مورد اثر کروم بر وضعیــت هورمونی جوجه­های گوشتی نیز اطلاعات زیادی وجود ندارد (15،16،23). از سویی دیگر هنوز در جداول متداول احتیاجات مواد مغذی طیور (13)، غلظت مناسب کروم در شرایط عادی و تنش برای جوجه‌های گوشتی ارائه نشده است و بر اساس بررسی نویسندگان تاکنون مطالعه­ای در مورد مقایسه مقادیر مختلف کروم بر عملکرد جوجه­های گوشتی تحت تنش حاد و شرایط عادی گزارش نشده است .لذا هدف این تحقیق، مقایسه تأثیر مقادیر مختلف کروم جیره بر عملکرد و غلظت هورمون­های تیروئیدی و کورتیزول پلاسما در شرایط عادی و تنش حاد فیزیولوژیک بوده است.

مواد و روش­ کار

در این آزمایش از 448 قطعه جوجه نر یک روزه سویه تجاری راس در یک آزمایش فاکتوریل 4×2 با دو عامل تنش (تنش، بدون تنش) و چهار سطح کروم (صفر، 1000، 2000، 3000 ppb)، در قالب طرح کاملاً تصادفی با 8 تیمار، 4 تکرار و 14 قطعه پرنده در هر تکرار استفاده شد. جوجه­ها تا رسیدن به 17 روزگی به صورت گروهی نگهداری و با جیره مشابه تغذیه شدند. در سن 17 روزگی به طور تصادفی بین گروه­های آزمایشی توزیع شدند. القای تنش از 18 روزگی تا 25 روزگی به مدت یک هفته صورت گرفت. از قرص دگزامتازون
(5/0 میلی‌گرم شرکت داروسازی ابوریحان) به میزان  5/1 میلی‌گرم در کیلو‌گرم جیره، برای ایجاد تنش استفاده شد. بعد از دوره تنش دگزامتازون از جیره­ها حذف شد و آزمایش تا سن 46 روزگی ادامه یافت (دوره بازپروری، 46- 26 روزگی). جیره­های آزمایشی برای فراهم کردن نیازهای مواد مغذی توصیه شده سویه تجاری راس برای سه دوره آغازین (یک تا 10 روزگی)، رشد (24-11 روزگی) و پایانی( 46-25 روزگی) با اســــتفاده از نرم افزار UFFDA تنظیم شدند. جیره­ها دارای مقادیر  مختــلف مکمل کــــروم (Availa-Cr^® 1000, Zinpro Co., USA) بودند (جدول1).

مصرف خوراک و وزن بدن در انتهای دوره تنش و دوره بازپروری اندازه­گیری شد و میزان افزایش وزن و ضریب تبدیل محاسبه شد. تلفات روزانه جمع آوری و پس از توزین معدوم شد. وزن تلفات در تصحیح ضریب تبدیل و افزایش وزن استفاده شد.

در سن 25 و 46 روزگی از هر تکرار دو پرنده انتخاب و از آنها با قطع سیاهرگ گردن و در لوله های حاوی ماده ضد انعقاد EDTA خونگیری شد. نمونه های خون به مدت 10 دقیقه با سرعت 3000  دور در دقیقه سانتریفیوژ شدند و پلاسما جدا شده برای اندازه­گـیری هـورمون­های تیروئیدی و کــــورتیزول تا زمان آنالیز در فریزرC  ^◦20- نگهداری شد. غــلظت هورمون تیروکســین (T4) و تیری یــدوتیرونین (T3) با اســتفاده از کیت­های دیـاپلاس ((Diaplus Inc. و غلظـت کـورتیزول از کیـت بیـوکـم ((Diagnostic Biochem Canada Inc. و با استفاده از دستگاه الایزا ریدر (BioTek, ELX800,USA)  اندازه­گیری شد.

داده­های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SAS، رویه GLM و براساس مدل آماری زیر (رابطه 1) تجزیه و میانگین­ها با استفاده از آزمون توکی مقایسه شدند.

رابطه 1)      Y_ijk= µ + A_i+ B_j+ A_iB_j+ ẞ (X_ij – X₀₀) +ɛ_ijk

که در این رابطه، µ، میانگین جمعیت؛ A_i ،  اثر تنش؛ B_j، اثر مقدار کروم؛ A_iB_j، اثر متقابل تنش در کروم؛ ẞ، ضریب رگرسیون خطی؛ و ɛ_ijk ، اثر خطای آزمایشی است.

نتایج

داده­های مربوط به وزن بدن، مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل در دو گروه تحت تنش و بدون تنش و هم چنین تفاوت معنی­دار این صفات بین پرندگانی که در جیره مکمل کروم مصرف نکردند و تنش نیز نداشتند و پرندگانی که در جیره مکمل کروم نداشتند ولی تنش را تجربه کردند بخوبی نشان دهنده موفقیت مدل استفاده شده برای القاء تنش بود (جدول 2).

اثر تیمارها در دوره­های تنش و بازپروری بر صفات عملکردی در جدول 2 نشان داده شده است. در گروه بدون تنش، مصرف خوراک در هفته اول آزمایش (دوره تنش، 18-25 روزگی) در پرندگانی که جیره‌های حاوی 1000ppb مکمل کروم مصرف کردند بیشتر از سایر گروه­ها بود )05/0 < P)، اما با مصرف خوراک پرندگانی که 2000ppb  کروم در جیره دریافت کرده بودند و در معرض تنش نبودند تفاوت معنی­داری نداشت. وزن بدن نیز در این پرندگان از پرندگان بدون تنش تغذیه شده با جیره بدون مکمل کروم و تمام پرندگان در معرض تنش بیشتر بود (05/0 > P). مصرف خوراک، وزن بدن و افزایش وزن روزانه پرندگانی که تنش را تجربه کرده بودند نسبت به گروه بدون تنش کاهش معنی‌داری داشت (0001/0<  P). استفاده از کروم در زمان تنش اثری بر بهبود مصرف خوراک و افزایش وزن بدن پرندگان تحت تنش نداشت.

در پرندگانی که تحت تنش نبودند مصرف 2000 ppb کروم سبب افزایش معنی­دار ضریـب تـبدیل نسبت به سایر پرندگان در گروه بدون تنش شد (05/0 < P). در شرایط تنش پرندگانی که 1000 و 2000 ppb مکمل کروم مصرف کرده بودند ضریب تبدیل بهتری نسبت به پرندگان تحت تنش و تغذیه شده با جیره فاقد کروم و پرندگان تحت تنش و تغذیه شده با 3000ppb  کروم داشتند (05/0P < ).

 در دوره بازپروری (46-26 روزگی) تنها اثر تنش بر فراسنجه‌های عملکردی معنی­دار بود (05/0 P <). به طوری که پرندگانی که دوره­ای از تنش را تجربه کرده بودند مصرف خوراک و افزایش وزن کمتری نسبت به پرندگانی داشتند که در شرایط بدون تنش قرار داشتند. اما نکته جالب این که با حذف تنش ضریب تبدیل در پرندگانی که تحت تنش قرار داشتند بدون توجه به مقدار کروم مصرفی نسبت به پرندگان بدون تنش بهبود یافت (0001/0P < ). تغذیه کروم در دوره بازپروری در هر دو گروه تحت تنش و بدون تنش اثری بر مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل نداشت.

نتایج مربوط به اثر تنش و مقادیر مختلف کروم بر غلظت هورمون‌های T3، T4 و کورتیزول پلاسما در دوره تنش و بازپروری به ترتیب در جدول 3 و 4 نشان داده شده­است. در دوره تنش (25-18 روزگی) پرندگان بدون تنش و تغذیه شده با 1000  ppb کروم از غلظت بالاتر هورمون T3 نسبت به سایر تیمارها برخوردار بودند (05/0 >P ). نکته جالب اینکه هر چند اعمال تنش سبب کاهش غلظت هورمون T3 نسبت به شرایط عادی شده بود (05/0 < P) ولی بین غلظت T3 پلاسمای پرندگان تحت تنشی که مقادیر صفر تا 2000 ppb کروم مصرف کرده بودند با پرندگانی که تحت تنش قرار نداشتند و جیره فاقد کروم مصرف می­کردند تفاوتی دیده نشد. علاوه براین، در گروه تحت تنش، تغذیه پرندگان با مقادیر مختلف مکمل کروم اثری بر غلظت هورمون T3 در مقایسه با پرندگان تحت تنش که جیره فاقد مکمل کروم مصرف می­کردند نداشت (جدول 3). در دوره بازپروری (46-26 روزگی) پرندگان تحت تنشی که با جیره­ای حاوی 3000ppb  مکمل کروم تغذیه شدند کمترین مقدار T3 را نسبت به سایر تیمارها داشتند (جدول4).

استفاده از دگزامتازون در 25-18 روزگی به عنوان عامل تنش­زا بدون توجه به مقدار مکمل کروم جیره باعث کاهش غلظت هورمون T4 در پلاسمای خون پرندگان تحت تنش در مقایسه با گروه بدون تنش شد (جدول 3، 0001/0 P<). در این دوره پرندگانی که 1000  ppb کروم مصرف کرده بودند و تحت تنش قرار نداشتند نسبت به پرندگان بدون تنشی که با جیره­های حاوی صفر، 2000، 3000 ppb کروم تغذیه شده بودند از کمترین غلظت هورمون T4 برخوردار بودند (05/0 > (P. اما در پرندگان تحت تنشی که با مقادیر مختلف کروم در جیره تغذیه شدند غلظت هورمون  T4بیشتر از پرندگانی بود که تحت تنش بودند و جیره فاقد کروم مصرف می­کردند (05/0 < P).

در دوره بازپروری (46-26 روزگی)، غلظت هورمون T4 پلاسما در پرندگان تحت تنش بیشتر از پرندگان بدون تنش بود (05/0P < ). در گروه بدون تنش پرندگانی که با جیره حاوی 2000 ppb کروم تغذیه شده بودند از بیشترین غلظت هورمون T4 در این گروه برخوردار بودند (جدول4، 05/0P < ). اما غلظت هورمون T4 در پرندگان تحت تنشی که از مقادیر مختلف کروم استفاده کردند با پرندگانی که در شرایط تحت تنش از جیره فاقد کروم استفاده می­کردند تفاوتی نداشت.

نسبت هورمون T4 به T3 در دوره تنش (25-18 روزگی) به طور متفاوتی درگروه­های بدون تنش و تحت تنش از افزودن کروم به جیره تأثیر پذیرفت. به طوریکه در پرندگانی که تحت تنش نبودند استفاده از مقادیر مختلف کروم سبب کاهش معنی­دار این نسبت در مقایسه با پرندگان بدون تنشی شد که جیره فاقد کروم مصرف می­کردند (05/0 < P). در پرندگان تحت تنشی که از مقادیر مختلف کروم استفاده کردند این نسبت در مقایسه با گروه تحت تنش تغذیه شده با جیره بدون کروم افزایش یافت (05/0 < P).

در دوره بازپروری بیشترین نسبت T4 بهT3  متعلق به پرندگان تحت تنشی بودند که با جیره حاوی 3000 ppb کروم تغذیه شدند (05/0 < P). در شرایط بدون تنش افزودن 2000 ppb کروم به جیره پرندگان سبب افزایش نسبت T4 به T3 نسبت به پرندگانی شد که با جیره حاوی 1000 و 3000 ppb کروم تغذیه شدند (05/0 < P).

در دوره تنش (25-18 روزگی) استفاده از 1000ppb  مکمل کروم به ترتیب سبب کاهش و افزایش غلظت کورتیزول خون درپرندگان بدون تنش و تحت  تنش شد (05/0 < P). در دوره بازپروری (46-26 روزگی) غلظت کورتیزول خون پرندگان تحت تنشی که با جیره حاوی 1000 ppb کروم تغذیه شده بودند در مقایسه با پرندگان تحت تنش مصرف کننده صفر، 2000، 3000 ppb کروم، کاهش معنی­داری نشان داد (05/0 < P)، اما غلظت کورتیزول بین این تیمار و پرندگانی که تحت تنش قرار نداشتند تفاوت معنی­داری نداشت.

بحث

در این مطالعه استفاده از پایین­ترین مقدار مکمل کروم در شرایط بدون تنش تنها در یک هفته افزایش مصرف خوراک و وزن بدن را ایجاد کرد اما بر افزایش روزانه وزن بدن و ضریب تبدیل اثری نداشت. این در حالی است که افت ضریب تبدیل در پرندگانی که 2000  ppb کروم مصرف کردند در همین زمان دیده شد. نگاهی کلی به نتایج 26 تا 46 روزگی نشان داد که از نظر عملکردی بین پرندگان بدون تنش که مقادیر مختلف کروم در جیره دریافت کرده بودند با پرندگانی که جیره فاقد کروم مصرف می­کردند تفاوتی وجود ندارد. کاهش ضریب تبدیل در تیماری که 2000ppb کروم دریافت کرده بود احتمالاً مربوط به عواملی غیر از مقدار کروم جیره می­باشد. چرا که در پرندگانی که مقدار بالاتر مکمل کروم مصرف کردن (3000ppb) اثر منفی بر ضریب تبدیل دیده نشد. در مورد اثر استفاده از مکمل کروم در شرایط عادی بر مصرف خوراک و صفات عملکردی پرندگان نتایج مختلفی گزارش شده است.  Siriratو همکاران در سال 2013 نشان دادند مصرف 500، 3000 ppb نانو ذرات کروم در جیره مرغان تخمگذار اثری بر مصرف خوراک،‌ وزن بدن و راندمان استفاده از خوراک نداشت (20). Anandhi و همکاران در سال 2006 بی اثر بودن افزودن 250، 500، 750 ppb کروم آلی را بر مصرف خوراک، وزن بدن و ضریب تبدیل جوجه­های گوشتی گزارش کردند (1). استفاده از مقادیر بالاتر کروم (400، 800، 1200، 1600، 2000 ppb) هم عدم تأثیر آن بر مصرف خوراک، افزایش وزن بدن و ضریب تبدیل در شرایط عادی را نشان داد (5). Uyanik و همکاران در سال 2002 گزارش کردند، استفاده از 20، 40، 80 میلی‌گرم کروم به صورت کلریدکروم در کیلوگرم جیره اثری بر افزایش وزن نداشت. اما تیماری که 20 میلی­گرم کروم در هر کیلوگرم جیره دریافت کرده بود از نظر عددی 57/18 درصد کاهش در مصرف خوراک و 77/16 درصد بهبود در راندمان خوراک داشت. در تیمارهایی که 40 و 80 میلی‌گرم کروم مصرف کرده بودند نیز به ترتیب 14/3 و 78/4 درصد کاهش عددی در مصرف خوراک دیده شد (23). استفاده از 500 و 3000 میکرو‌گرم نانو ذرات کروم پیکولینات در تغذیه جوجه­های گوشتی نشان داد که مصرف خوراک در تیمار­هایی که 3000 میکرو‌گرم  نانو کروم در جیره مصرف کردند کاهش یافت اما افزایش وزن بدن و وزن بدن تغییری نکرد. در این تحقیق ضریب تبدیل در کل دوره تحت تأثیر مصرف کروم قرار نگرفت اما پرندگانی که با جیره حاوی 3000 میکرو‌گرم در کیلوگرم نانو کروم تغذیه شدند از ضریب تبدیل بهتری تا سن 3 هفتگی برخوردار بودند (21). Brooks و همکاران در سال 2015 گزارش کردند استفاده از 200، 400، 600 میکرو‌گرم کروم پروپیونات در کیلوگرم جیره جوجه­های گوشتی اثری بر وزن بدن و افزایش وزن نداشت (2).  Debskiو همکاران نیز در سال 2004 نشان دادند استفاده از 200 میکرو‌گرم کروم به صورت مخمر غنی شده در جیره جوجه­های گوشتی اثری بر سرعت رشد، مصرف خوراک و ضریب تبدیل نداشت (4). این احتمال وجود دارد که متیونینی که در ساختار مکمل کروم وجود دارد به دلیل نقشی که در متابولیسم چربی­ها و تأمین گروه متیل دارد (12) بتواند متابولیسم چربی­ها را در پرندگان دریافت کننده مکمل کروم تغییر دهد اما نتایج این مطالعه برای تأیید این فرضیه کافی نیستند.

تنش با استفاده از مکانیسم­های اختصاصی (تغییر بیان ژن ناقلینی که جذب مواد مغذی مختلف در روده را به عهده دارند) و غیر اختصاصی (تغییر مورفولوژی روده) می­تواند جذب مواد مغذی از روده را تحت تأثیر قرار دهد و کاهش رشد را سبب گردد. Li و همکاران در سال 2009 نشان دادند که استفاده از دگزامتازون در جیره جوجه­های گوشتی سبب کاهش طول پرزها و سطح جذب در مخاط روده، و افزایش عمق فرورفتگی­های روده می­گردد. کاهش بیان ژن ناقلین گلوکز که وابسته به سدیم هستند نیز مکانیسم دیگری است که جذب گلوکز از روده را مهار می­کند (8). علاوه بر این بخشی از کاهش سرعت رشد در پرندگان تحت تنش ناشی از کاهش مصرف خوراک است (6). کاهش مصرف خوراک، وزن بدن، و ضریب تبدیل در اثر افزودن دگزامتازون به جیره در تحقیق حاضر نشان دهنده القاء موفق تنش فیزیولوژیکی در پرندگان بود.Lin  و همکاران در سال 2006 با افزودن 30 میلی‌گرم در کیلوگرم کورتیکوسترون در جیره به مدت 12 روز تنش را در جوجه­های گوشتی القاء کردند و گزارش کردند که وزن بدن کاهش و ضریب تبدیل در اثر مصرف کورتیکوسترون افزایش می­یابد (9) هم چنین افت وزن بدن با تزریق مقادیر  1/0، 1، 5 میلی‌گرم دگزامتازون در کیلوگرم وزن بدن جوجه­های گوشتی هم گزارش شده است (8).

از آنجا که در شرایط تنش غلظت کورتیکوسترون در جریان خون افزایش می­یابد و این هورمون دریافت گلوکز در بافت عضلانی که به وسیله انسولین تحریک می­شود را کاهش می­دهد، نوعی مقاومت به انسولین را در طیور القاء می­کند (20)، انتظار می­رفت با افزودن کروم به جیره بتوان بهبودی در پاسخ عملکردی پرندگان تحت تنش بدست آورد. چرا که بر اساس گزارشات، در شرایط تنش، آزاد شدن و دفع کروم از بافتها افزایش می­یابد (6،7،14) و لذا ممکن است در این شرایط موجود زنده در معرض کمبود کروم قرار گیرد یا نیاز آن به کروم افزایش یابد (14). هر چند شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد استفاده از دگزامتازون به عنوان عامل بروز تنش با اثر بر گیرنده­های کورتیکوسترون در مغز سبب فعال شدن مکانیسم­های مهار کننده ترشح کورتیکوسترون می­شود (3) اما به نظر می­رسد به عنوان یک آنالوگ اثرات کورتیکوسترون را در بدن ایفا کند.

 افزایش انسولین می­تواند سبب افزایش انتقال اسیدهای آمینه به داخل سلول، افزایش ترجمه mRNA از طریق روشن کردن ماشین ریبوزومی، کاهش کاتابولیسم پروتئین و کاهش گلوکونئوژنزدر کبد شود (19). بهبود ضریب تبدیل در دوره تنش در پرندگانی که جیره­ای با 1000  و 2000 ppm کروم مصرف کردند تأیید کننده نقش کروم در بهبود عملکرد در شرایط تنش است. هرچند که اثر تنش بر مصرف خوراک و افزایش وزن تا پایان دوره باقی ماند ولی ضریب تبدیل در دوران بازپروری در گروهی که تنش را تجربه کردند بدون توجه به مقدار کروم جیره بهتر از گروه بدون تنش بود. هر چند شواهد قوی وجود ندارد اما احتمالاً نشان دهنده تلاش پرندگان در جبران کاهش رشد در زمان تنش است.

 در مورد پاسخ عملکردی طیور به مقدار کروم جیره در شرایط تنش نتایج مختلفی گزارش شده است. Moeini و همکاران  در سال 2011 گزارش کردند مصرف 800 و 1200 ppb کلراید کروم و کروم- متیونین اثری بر افزایش مصرف خوراک، وزن بدن و ضریب تبدیل پرندگان تحت تنش حرارتی نداشت (12). در مقابل گزارش‌هایی که نشان از عدم تأثیر کروم بر فراسنجه­های عملکردی دارند، شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد استفاده از مکمل کروم در جیره جوجه­های گوشتی که تحت تنش حرارتی قرار دارند می­تواند عملکرد را بهبود بخشد (15،16،22). Toghyani و همکاران در سال 2006 نشان دادند استفاده از  500، 1000، 1500 میکروگرم در کیلوگرم کروم به صورت کروم پیکولینات در کیلوگرم جیره جوجه­های تحت تنش حرارتی، سبب بهبود وزن بدن، افزایش وزن بدن، و مصرف خوراک شد (22). Sahin و همکاران نیز در سال 2001 گزارش کردند مصرف 100، 200، 400 ppb کروم پیکولینات در جیره مرغان تخم گذاری که تحت تنش سرمایی قرار داشتند سبب بهبود وزن زنده، درصد تولید تخم مرغ و راندمان تولید تخم مرغ می­شود (15).    

 در مورد اثر کروم بر غلظت هورمونهای خون در شرایط عادی و تنش در جوجه گوشتی اطلاعات کمتری وجود دارد. کاهش غلظت کورتیکوسترون با افزایش غلظت کروم جیره در خون مرغان تخم گذاری که در تنش سرمایی قرار داشتند (15) و در جوجه­های گوشتی در معرض تنش گرمایی گزارش شده است (16). که با نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر که نشان داد مصرف 1000 ppb کروم در دوره تنش سبب افزایش مقدار کورتیزول می­گردد مطابقت نداشت. هر چند در شرایط بدون تنش کاهش غلظت کورتیزول در اثر مصرف 1000ppb  کروم دیده شد که البته این اثر دوره 46-26 روزگی از بین رفت.

طبق گزارشات، در تنش به علت افزایش کورتیکوسترون فعالیت غده تیروئید در جوجه­های گوشتی کاهش می­یابد و چون هورمون T4 و T3 نقش مهمی در تحریک رشد پرنده دارند کاهش آنها افت عملکرد را به دنبال خواهد داشت (10). lin  و همکاران در سال 2006 کاهش غلظت T3  (در روز 11 پس از اعمال تنش) در خون جوجه­های گوشتی که با مصرف30 میلی­گرم کورتیکوسترون در کیلوگرم جیره تنش در آنها القاء شده بود را گزارش کردند (9). Sahin و همکاران در سال 2002 نشان دادند که افزودن مقادیر 200، 400، 800 و  1200 ppb مکمل کروم سبب افزایش غلظت هورمون T3و T4 در خون جوجه­های گوشتی تحت تنش حرارتی می­شود (16). در تحقیق دیگری افزودن 400 میلی­گرم کروم به کیلوگرم جیره جوجه­هایی که در معرض تنش حرارتی قرار داشتند مقدار T3 و T4 خون جوجه­های گوشتی را افزایش داد (14). پایین بودن هورمون­های T3 و T4 در پایان دوره تنش در گروه تحت تنش در مقایسه با گروه عادی هم نتایج پیشین در مورد اثر منفی تنش بر غلظت هورمون­های تیروئید را تأیید می­کند.

 افزایش هورمونهای تیروئید در خون می­تواند سبب افزایش مصرف خوراک و افزایش وزن گردد (26). در مطالعه حاضر با افزایش مصرف کروم، افزایش غلظت T4 در پرندگان تحت تنش دیده شد که با بهبود ضریب تبدیل در پرندگانی که 1000 و 2000 ppb مکمل کروم دریافت کرده بودند همراه بود. علاوه براین بهبود مصرف خوراک در پرندگانی که 1000 ppb کروم در جیره خود دریافت کردند و در شرایط عادی قرار داشتند با افزایش غلظت T3 خون در این گروه همراه بود که نتایج گزارشی که افزایش مصرف خوراک در اثر افزایش T3 را در پرندگان مصرف کننده کروم گزارش کردند را تأیید کرد (26).

نتیجه گیری نهایی: نتایج نتایج این تحقیق نشان داد که در شرایط عادی استفاده کوتاه مدت از 1000 ppb مکمل کروم در جیره پرندگان سبب افزایش هورمون T3 و به تبع آن افزایش مصرف خوراک و وزن بدن شد. اما در شرایط تنش مصرف 1000 و 2000ppb  مکمل کروم می­تواند بازده استفاده از خوراک را در کوتاه مدت بهبود بخشد. علاوه براین نتایج این تحقیق نشان داد مصرف 3000 ppb مکمل کروم مصرف خوراک، وزن بدن وضریب تبدیل را در کل دوره تحت تأثیر قرار نمی­دهد.

سپاسگزاری

بدینوسیله از همکاری مدیر عامل محترم شرکت یسنامهر برای فراهم کردن مکمل کروم مورد استفاده قدردانی می­گردد.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

جدول1. مواد خوراکی و ترکیب شیمیائی جیره های دوره آغازین (10-1 روزگی)، رشد (24-11 روزگی)، پایانی (46-25 روزگی)

جدول 2.تأثیر تیمارهای آزمایشی بر عملکرد جوجه­های گوشتی در دوره تنش و دوره بازپروری

جدول 3. تأثیر تیمارهای آزمایشی بر مقدار هورمون­های مختلف در پلاسمای خون جوجه‌های گوشتی در دوره تنش(25-18 روزگی)

جدول 4. تأثیر تیمارهای آزمایشی بر مقدار هورمون­های مختلف در پلاسمای خون جوجه‌های گوشتی در دوره بازپروری (46-26 روزگی)