رشد روز افزون صنعت طیور متأثر از افزایش ظرفیت ژنتیکی جوجه‌های گوشتی منجربه افزایش حساسیت پرنده به شرایط محیط پرورش گردیده است (29). از آنجا که اکثر مناطق ایران دارای شرایط آب و هوایی گرم و خشک می­باشد، بروز تنش گرمایی در سالن­های پرورش به ویژه در تابستان، امری اجتناب ناپذیر است. از نتایج تنش گرمایی می­توان کاهش مصرف خوراک، کاهش رشد، کاهش قابلیت هضم اسیدهای آمینه و دیگر مواد مغذی، تغییر ترکیب لاشه و در نهایت کاهش عملکرد را نام برد که از این طریق منجر به زیان­های اقتصادی قابل توجهی در صنعت طیور می­شود (7،45). همچنین در دستگاه گوارش به عنوان اولین بافت پاسخ دهنده به تنش حرارتی، میکروب­های مفید روده (5) و هیستومورفولوژی روده (27) به طور منفی تحت تأثیر قرار می­گیرد که این امر به نوبه خود سبب ممانعت از جذب مواد مغذی در روده شده و در نهایت باعث زیان در عملکرد تولیدی حیوان می­گردد (30).

ویتامین­ها اهمیت زیادی در حفظ سلامت و عملکرد اکثر موجودات زنده دارند. به خوبی مشخص شده است که کمبود ویتامین­ها سبب بروز نابسامانی در سیستم ایمنی بدن می­شود. معمولاً نیازهای ویتامینی طیور در شرایط پرورش ایده­ال تعیین می‌گردد. از آنجا که در سالن­های پرورش، طیور تحت تاثیر تنش­های مختلف قرار می­گیرند از این رو برای مقابله با عوامل تنش­زا میزان نیاز به ویتامین­ها افزایش می­یابد (26). مطالعات اخیر نشان می­دهد که استفاده از ویتامین­های E و C، مواد معدنی روی و سلنیوم و همچنین آنتی­اکسیدان­های گیاهی می‌تواند اثرات منفی تنش گرمایی را کاهش دهند (29). گزارش شده است که برخی از ترکیبات فنولیک گیاهان دارویی قادرند سیستم دفاعی آنتی‌اکسیدانی را تقویت کرده و مانع تولید رادیکال­های آزاد در بدن طیور شده و اکسیداسیون را کاهش دهند (40). همچنین گزارش شده است که تحت شرایط تنش حرارتی، ترکیبات فنولیکی گیاهان دارویی از پرزهای روده که مسئول جذب مواد مغذی هستند، محافظت می‌کنند (35).

آویشن باغی با نام علمی Thymus vulgaris یکی از گیاهان دارویی خانواده نعناعیان بوده و بدلیل داشتن خواص آنتی‌اکسیدانی با اهمیت می­باشد. در یک آزمایش، استفاده از اسانس آویشن به مقدار 1 گرم برکیلوگرم جیره موجب بهبود ضریب تبدیل خوراک در جوجه­های گوشتی گردید (50). در مطالعه دیگر، افزودن اسانس آویشن به جیره یا آب آشامیدنی جوجه­های گوشتی، موجب بهبود وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی گردید (2). توانایی آنتی‌اکسیدانی اسانس آویشن به ترکیبات فنولی تیمول، کارواکرول و تیموهیدروکینون نسبت داده می­شود (11). Al-Kassie در سال 2009 در مطالعه­ای نشان داد که تغذیه اسانس آویشن به میزان 100 و 200 قسمت در میلیون، چربی بدن و سطح کلسترول پلاسما را کاهش می‌دهد (1). همچنین در آزمایشات دیگر گزارش شد که آویشن باعث کاهش میزان تری‌گلیسرید پلاسما می­گردد (3،38). بنابراین با توجه به موارد فوق، هدف از مطالعه حاضر ارزیابی تأثیر سطوح مختلف آویشن باغی در مقایسه با آنتی‌بیوتیک، پروبیوتیک، ویتامین C و ویتامین E بر عملکرد، فراسنجه­های بیوشیمی خون و پاسخ آنتی­بادی جوجه­های گوشتی تحت شرایط تنش گرمایی بود.

مواد و روش کار

پرنده­ها، جیره­های آزمایشی و مدیریت پرورش: در این تحقیق از تعداد 192 قطعه جوجه خروس گوشتی یک­روزه سویه راس 308 بمدت 42 روز استفاده شد. طرح آزمایشی استفاده شده در این آزمایش طرح کاملاً تصادفی با 8 تیمار بود که هر تیمار شامل 4 تکرار و هر تکرار شامل 6 جوجه بود. برای تعیین نیاز غذایی جوجه‌ها در دوره‌های مختلف پرورش ازکاتولوگ سویه راس (308) استفاده شد. اجزای جیره‌های آزمایشی در جدول 1 آمده است. تیمارهای آزمایشی شامل 1) جیره پایه تحت شرایط دمای استاندارد (شاهد مثبت)، 2) جیره پایه تحت شرایط تنش حرارتی (شاهد منفی)، 3) شاهد منفی + 200 میلی­گرم در کیلوگرم آنتی‌بیوتیک ویرجینیامایسین، 4) شاهد منفی + 150 میلی­گرم در کیلوگرم پروبیوتیک پروتکسین، 5) شاهد منفی+ 250 میلی­گرم در کیلوگرم ویتامین C، 6) شاهد منفی+ 250 میلی­گرم در کیلوگرم ویتامین E ، 7) شاهد منفی+ 250 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی و 8) شاهد منفی+ 500 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی بودند. شرایط محیطی از نظر دما و رطوبت برای تمام تیمار‌ها تا 21 روزگی یکسان بود. برای گروه­های تنش حرارتی از هنگام شروع تنش (22 روزگی) تا 42 روزگی،  جوجه­ها از 10 صبح تا 18 بعد از ظهر تحت محدوده حرارتی 32 تا 34 درجه سانتی­گراد قرار گرفتند. برای تهیه عصاره آویشن باغی، نخست مقداری برگ خشک شده آویشن شیرازی آسیاب شد. سپس با اتانول 87 درصد مخلوط و بعد از 48 ساعت انکوباسیون در اتاق تاریک، فیلتر و در آخر توسط دستگاه تبخیر کننده چرخان (Rotary evaporate) تغلیظ شد تا عصاره بدون الکل حاصل شود. پس از آن عصاره مورد نظر در دمای 20- درجه سانتی­گراد نگهداری شد. در پایان عصاره یخ زده توسط دستگاه سرما خشک کن (Freeze dryer) به پودر تبدیل شد. برنامه واکسیناسیون برای بیماری‌های نیوکاسل، آنفولانزا وگامبورو طبق توصیه اداره دامپزشکی منطقه اعمال گردید. آب و خوراک نیز به صورت آزاد در اختیار پرنده­ها قرار گرفت. برنامه نوردهی در سه روز اول دائم و بعد از آن به صورت 23 ساعت روشنایی و یک ساعت خاموشی در یک  شبانه روز تنظیم گردید .

اندازه­گیری عملکرد رشد: میانگین خوراک مصرفی و میانگین افزایش وزن روزانه بصورت گروهی در پایان هر دوره اندازه­گیری شد. ضریب تبدیل غذایی از تقسیم میانگین خوراک مصرفی بر میانگین افزایش وزن جوجه‎ها برای هر دوره محاسبه شد.

اندازه­گیری فراسنجه­های بیوشیمیایی خون: در پایان دوره پرورش (42 روزگی) 2 جوجه از هر تکرار به منظور تعیین فراسنجه­های خونی کشتار شدند. نمونه­های خون این جوجه‌های کشتار شده در لوله­های حاوی ماده ضد انعقاد جمع‌آوری گردید. پلاسمای این نمونه­ها بعد از سانتریفیوژ به مدت 5 دقیقه در 5000 دور در دقیقه جدا شد و در دمای 20- درجه سانتی­گراد ذخیره گردید. میزان گلوکز، پروتئین تام، تری‌گلیسرید، کلسترول، لیپوپروتئین‌های با دانسیته بالا (HDL)، لیپوپروتئین‌های با دانسیته پایین (LDL) و لیپوپروتئین‌های با دانسیته بسیار پایین (VLDL) در این آزمایش با استفاده از رنگ‎سنجی توسط دستگاه اسپکتروفتومتر (Alcyon  300, USA) و کیت­های مربوطه شرکت پارس آزمون اندازه­گیری شدند.

اندازه­گیری پاسخ آنتی­بادی: جهت اندازه­گیری تیتر آنتی‌بادی علیه گلبول قرمز خون گوسفند در روزهای 30 و 36 پرورش از هر تکرار 2 پرنده انتخاب کرده و 1/0 میلی لیتر محلول سوسپانسیون SRBC به میزان 7 درصد به صورت تزریق عضلانی به عضله سینه پرندگان تزریق گردید. بــدین منظـور بــرای تهیـه یــک سوسپانســیون تزریقیSRBC ، از سیاهرگ گردنی 4 راس گوسفند خونگیری به عمل آمد و سپس نمونه­ها در لوله‌هـای حـاوی ضد انعقاد EDTA ریخته شـدند. گلبـول­هـا سـه بـار در بـافر نمکی فسـفات (PBS) شسـته تـا نهایتـاً سوسپانسـیون 7 درصد SRBC در PBS آماده گردیـد. 6 روز بعد از هر تزریق (36 و 42 پرورش) از پرندگان مزبور نمونه‌های خون جمع آوری شد. نمونه‌های خون به مدت 2 ساعت در شرایط دمای محیط نگهداری و سرم آن‌ها جدا گردید. این سرم‌ها مجددا به مدت 18 دقیقه در دور 2000 سانتریفیوژ و سپس تا شروع اندازه­گیری فریز گردید. میزان تیتر آنتی­بادی علیه SRBC در سرم بدست آمده، با استفاده از روش سنجش مستقیم هماگلوتیناسیون تعیین گردید. جهت بیان نتایج،log₂  معکوس ضریب رقت در آخرین چاهکی که در آن اگلوتیناسیون مشاهده شد به عنوان تیتر آنتی‌بادی تولیده شده علیه SRBC گزارش شد.

واکاوی آماری داده­ها: تجزیه آماری داده‌ها توسط نرم افزارSAS  و با استفاده از رویه GLM انجام شد. مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن و در سطح 5 درصد انجام پذیرفت.

نتایج

عملکرد رشد: اثر جیره­های آزمایشی بر مصرف خوراک طی دورهای مختلف پرورش در جدول 2، آمده است. در سن 1 تا10 روزگی و 11 تا 24 روزگی، جیره‌های آزمایشی تأثیر معنی‌داری بر میزان خوراک مصرفی جوجه‌های گوشتی نداشتند (05/0<P). اثر جیره­های آزمایشی در دوره 42- 25 روزگی و در سراسر دوره پرورش بر خوراک مصرفی معنی‌داری شد (به ترتیب، 007/0 P=و 006/0P=). جیره­های حاوی ویتامین C، ویتامین E و 250 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره آویشن سبب کاهش مصرف خوراک نسبت به تیمار شاهد مثبت گردید، به طوریکه کمترین مصرف خوراک مربوط به گروه حاوی سطح 250 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن در کیلوگرم جیره بود.

اثر تیمارهای افزایشی بر میانگین افزایش وزن جوجه‌های آزمایشی در طی دوره‌های مختلف پرورشی در جدول 3 آمده است. در سن 1 تا 10 و 25 تا 42 روزگی از نظر آماری بین تیمارهای مختلف آزمایشی تفاوت معنی‌داری از لحاظ وزن بدن مشاهده نشد (05/0<P). اما طی دوره 11 تا 24 روزگی و کل دوره پرورش اثر تیمارهای آزمایشی بر میانگین افزایش وزن بدن معنی­دار شد (به ترتیب، 007/0 P=و 050/0P=). از 11 تا 24 روزگی، همه جیره‌های حاوی مکمل غذایی بجز آنتی­بیوتیک و ویتامین C، سبب افزایش معنی­دار وزن بدن نسبت به تیمار شاهد منفی گردید و بیشترین افزایش وزن مربوط به سطح بالای عصاره آویشن (500 میلی­گرم در کیلوگرم جیره) بود که از این نظر قابل قیاس با تیمار شاهد مثبت بود. همچنین در کل دوره پرورش افزودن مکمل پروبیوتیک، ویتامین E و یا سطح بالای عصاره آویشن به جیره جوجه­های گوشتی تحت شرایط تنش حرارتی مشابه تیمار شاهد مثبت سبب افزایش وزن معنی­دار نسبت به تیمار شاهد منفی گردید.

اثر جیره­های آزمایشی بر ضریب تبدیل غذایی جوجه­های گوشتی در جدول 4 آمده است. در سن 1 تا 10 روزگی، اثر جیره‌های آزمایشی بر ضریب تبدیل غذایی جوجه‌های گوشتی معنی­دار نبود (05/0<P)؛ اما اثر جیره­های آزمایشی بر ضریب تبدیل غذایی طی دورهای 11 تا 24 روزگی، 25 تا 42 روزگی و کل دوره پرورش معنی­دار شد (به ترتیب، 038/0 P=، 001/0>P و 001/0>P). طی دوره 11 تا 24 روزگی، تیمارهای شاهد مثبت، سطح 250 و 500 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن موجب بهبود ضریب تبدیل غذایی نسبت به تیمار شاهد منفی گردید و بهترین ضریب تبدیل غذایی مربوط به جیره شاهد مثبت بود. طی دورهای 25 تا 42 روزگی و همچنین در کل دوره پرورشی، همه تیمارهای آزمایشی حاوی مکمل غذایی به استثنای آنتی­بیوتیک سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی نسبت به تیمار شاهد منفی گردید.

فراسنجه‌های بیوشیمیایی خون: تأثیر جیره‌های مختلف آزمایشی در سن 42 روزگی بر متابولیت‌های پلاسمای خون شامل پروتئین کل، گلوکز، تری‌گلیسرید، کلسترول، HDL، LDL  وVLDL  در جدول 5 آمده است. جیره‌های حاوی مواد افزودنی تأثیر معنی­داری بر غلظت پروتئین کل، گلوکز و HDL پلاسما در سن 42 روزگی نداشتند (05/0<P). از نظر تری‌گلیسرید، کلسترول، LDL و VLDL پلاسمای خون، بین تیمارهای مختلف آزمایش اختلاف معنی‌داری وجود داشت (05/0>P). کمترین میزان تری‌گلیسرید و VLDL پلاسما در تیمار حاوی 500 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی مشاهده شد که به استثنای تیمارهای ویتامین C و تیمار شاهد مثبت (بدون تنش حرارتی) با بقیه تیمارها تفاوت معنی‌داری داشت (001/0>P). بیشترین میزان تری‌‌گلیسرید و VLDL پلاسما نیز به تیمار آنتی‌بیوتیک تعلق داشت که به استثنای تیمارهای شاهد منفی، آنتی­بیوتیک، ویتامین E و سطح پایین عصاره آویشن باغی (250 میلی گرم در کیلوگرم) با بقیه تیمارها اختلاف معنی‌داری داشت (001/0<P). همچنین کمترین میزان کلسترول مربوط به تیمار شاهد مثبت بود که به استثنای تیمارهای حاوی پروبیوتیک، ویتامین C و تیمارهای حاوی 250 و 500 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن با بقیه تیمارها تفاوت معنی‌داری داشت (006/0P=). بیشترین غلظت کلسترول پلاسما در تیمار آنتی‌بیوتیک (200 میلی­گرم در کیلوگرم) مشاهده شد که به ­استثنای تیمارهای حاوی ویتامینE ، 250 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن و تیمار شاهد منفی با بقیه تیمارها تفاوت معنی‌داری داشت (006/0P=). نتایج جدول 5 نشان داد که کمترین مقدار LDL نیز متعلق به تیمار شاهد مثبت بود که به ­استثنای تیمارهای شاهد منفی، ویتامین  Eو آنتی‌بیوتیک با بقیه تیمارها تفاوت معنی‌دار نداشت (001/0P=).

پاسخ آنتی بادی: اثر جیره­های آزمایشی بر تیتر آنتی‌بادی علیه  گلبول قرمز خون گوسفندی در مرحله اول (36 روزگی) و مرحله دوم (42 روزگی) در جدول 6 آمده است. نتایج جدول نشان می‌دهد که در مرحله اول تزریق اثر جیره‌های آزمایشی بر مقدار ایمونوگلوبین G معنی­دار شد (005/0P=). بیشترین مقدار ایمونوگلوبینG  به تیمارهای حاوی 500 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن و پروبیوتیک پروتکسین تعلق داشت که با تیمارهای آنتی‌بیوتیک، 250 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن و شاهد منفی تفاوت معنی­دار داشت. کمترین میزان تیتر آنتی‌بادی به تیمار شاهد منفی تعلق داشت که به ­استثنای تیمارهای پروبیوتیک، ویتامینC ، ویتامین E و 500 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره آویشن، با بقیه تیمارها تفاوت معنی‌داری نداشت (005/0P=). در مرحله اول تزریق (36 روزگی دوره پرورش) اثر تیمارهای آزمایشی بر مقدار ایمونوگلوبینM  معنی­دار نشد (05/0<P). در مقابل، گروه­های حاوی مکمل و شاهد بدون تنش گرمایی (شاهد مثبت) در مقایسه با گروه شاهد منفی تیتر کلی بالاتری داشتند (001/0P=). در مرحله دوم تزریق (42 روزگی)، اثر تیمارهای آزمایشی بر ایمونوگلوبین G و ایمونوگلوبین M معنی­دار نشد (05/0<P). در مقابل، اثر تیمار­های آزمایشی بر میزان کل تیتر آنتی‌بادی معنی­دار شد (002/0P=). کمترین میزان تیتر آنتی‌بادی به تیمار شاهد منفی تعلق داشت که با همه تیمارهای آزمایشی به­استثنای تیمار حاوی 250 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن اختلاف معنی‌دار داشت. بیشترین مقدار تیتر آنتی‌بادی نیز به تیمار حاوی 500 میلی‌گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی تعلق داشت که به ­استثنای تیمارهای 250 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی و تیمار شاهد منفی با بقیه تیمارها اختلاف معنی‌داری نداشت.

بحث

در آزمایش حاضر تنش حرارتی منجر به کاهش وزن زنده و افزایش ضریب تبدیل غذایی در پایان 42 روزگی گردید. جیره­های حاوی پروبیوتیک، ویتامین E و سطح 500 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی توانستند اثرات منفی تنش حرارتی را کاهش دهند که از این نظر قابل قیاس با گروه فاقد تنش بودند. همچنین همه مکمل­های مورد استفاده در جیره حاضر به غیر از آنتی­بیوتیک سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی در شرایط تنش حرارتی گردید. در راستای نتایج آزمایش حاضر، Pirmohammadi و همکاران در سال 2016 اثر پودر آویشن و پونه را بر عملکرد جوجه‌های گوشتی در شرایط تنش گرمایی بررسی و گزارش کردند که این گیاهان باعث بهبود هضم خوراک در شرایط تنش گرمایی می‌شوند (37). در مقابل در آزمایشی دیگر استفاده از اسانس آویشن در جیره‌های جوجه‌های گوشتی اثرات مثبتی بر عملکرد آن‌ها در کل دوره پرورشی نداشت (34). در زمان تنش گرمایی، پرنده در مرحله اول از سیستم خنک کننده تبخیری بهره می­گیرد و سپس با افزایش دمای محیط، مصرف خوراک خود را کاهش می­دهد تا بدین طریق میزان تولید بار حرارتی حاصل از متابولیسم مواد غذایی در بدن کاهش یابد (4). نتیجه تحقیقات نشان می­دهد که تنش گرمایی باعث کاهش مصرف خوراک در نتیجه کاهش ترشح آنزیم­های گوارشی شده و در نهایت موجب کاهش قابلیت هضم مواد مغذی در جوجه­های گوشتی می‌گردد (39). همچنین جوجه‌های گوشتی تحت تنش گرمایی همواره از افزایش وزن کمتری در مقایسه با جوجه‌های پرورش یافته در دمای طبیعی برخوردار هستند. در حیوان در معرض دمای محیطی بالا، پروتئین­هایی موسوم به پروتئین‌های شوک گرمایی جایگزین پروفیل سنتزی پروتئین سلولی می‌شود، تولید چنین پروتئین­هایی باعث کاهش سنتز پروتئین‌های طبیعی سلول شده و سبب عملکرد ضعیف در حیوانات پرورش یافته در دمای بالا می­باشد (27). کاهش مصرف خوراک، منجر به کاهش مصرف پروتئین و مواد مغذی دیگر خواهد شد که به­ نوبه خود سبب کاهش سرعت رشد می‌شود (30). در آزمایشی در شرایط تنش حرارتی با مصرف آویشن و پونه، وزن‌ زنده بدن در دوره پایانی و همچنین در کل دوره پرورشی در مقایسه با گروه شاهد افزایش یافت (37). همچنین در مطالعه­ایی دیگر محققان گزارش کردند که اضافه کردن تیمول به میزان 1000 میلی­گرم در کیلوگرم به جیره جوجه­های گوشتی باعث بهبود افزایش وزن شد (24). در آزمایش دیگر افزودن 200 یا 300 میلی‌گرم در کیلوگرم کارواکرول به جیره جوجه­های گوشتی افزایش وزن و در کل عملکرد رشد را بهبود بخشید (10). در تضاد با نتایج آزمایش حاضر، Al-Kassie در سال 2009 مشاهده کردند که با استفاده از اسانس آویشن به میزان 100 و 200 میلی­گرم در کیلوگرم جیره، وزن بدن کاهش می­یابد (1). اثر مثبت سطح بالای عصاره آویشن (500 میلی­گرم در کیلوگرم) در آزمایش حاضر بر رشد جوجه­ها می­تواند مربوط به تأثیر مثبت مواد مؤثر موجود در عصاره در سطح بالای استفاده از آن باشد. گزارش شد که افزایش وزن در اثر استفاده از آویشن، ناشی از فعالیت موادی مانند کارواکرول است که این ترکیبات اثرات مثبتی بر سیستم گوارشی دارند و همچنین باعث افزایش فعالیت لیپاز و آمیلاز پانکراس و هضم پروتئین، چربی و سلولز می‌شوند و باعث بازدهی بالای استفاده از خوراک می­شوند و رشد را افزایش می­دهند (1). در برخی از تحقیقات، اثرات آنتی­اکسیدانی گیاهان و یا اجزای فعال آن­ها دلیل بهبود عملکرد توسط گیاه گزارش شده است (37). این مطلب در مورد آویشن صدق می­کند چون اجزای فعال این گیاه (تیمول و کارواکرول) خاصیت آنتی­اکسیدانی بالایی دارند.

در مورد اثر پروبیوتیک بر ضریب تبدیل غذایی، در مطالعه­ای توسط Sohail و همکاران در سال 2012 گزارش شد که استفاده از 5/0 درصد پروبیوتیک در جوجه­های گوشتی در شرایط تنش حرارتی، ضریب تبدیل غذایی کاهش می­یابد (47). در آزمایشی دیگر، سطوح بالای ویتامین E، باعث بهبود ضریب تبدیل غذایی گردید که به­نظر می­رسد بدلیل خاصیت آنتی­اکسیدانی، مانع اکسیداسیون چربی­ها و در نتیجه موجب بهبود عملکرد می­شود (25). در آزمایش دیگر اثرات مثبت استفاده از ویتامین C در بهبود ضریب تبدیل غذایی در شرایط تنش گرمایی را به افزایش مصرف اکسیژن توسط جوجه­ها نسبت داده­اند (31). همچنین موافق با نتایج آزمایش حاضر، گزارش شد که مصرف 5/0 درصد آویشن و 5/0 درصد مخلوط آویشن و پونه در شرایط تنش گرمایی باعث کاهش ضریب تبدیل غذایی می­گردد (37). گزارش شده است که مواد فعال موجود در عصاره آویشن (تیمول و کارواکرول) با کاهش جمعیت میکروب­های مضر و افزایش جمعیت میکروارگانیسم­های مفید مانند لاکتوباسیل­ها و بیفیدوباکتر­ها موجب بهبود فرآیند هضم و به تبع آن بهبود ضریب تبدیل غذایی می­شوند (22). در آزمایشی دیگر، مصرف 60 میلی­گرم در کیلوگرم تیمول و کارواکرول از اجزای فعال آویشن در جیره جوجه­های گوشتی باعث بهبود فعالیت آنزیم­های آنتی­اکسیدانی و سیستم ایمنی شده است (21) که این موضوع می­تواند در بهبود راندمان مصرف خوراک در جوجه‌هایی که وضعیت آنتی­اکسیدانی بدن و سیستم ایمنی آن‌ها بواسطه شرایط تنش حرارتی ضعیف شده است، مؤثر باشد. محققان دیگر در مطالعات خود بیان کردند که ترکیبات مؤثر موجود در آویشن می­تواند هضم را بهبود بخشیده و ترشح نمک­های صفراوی را تحت تأثیر قرار دهد (33) که از این طریق می­توانند سبب بهبود ضریب تبدیل غذایی ­شوند.

در آزمایش حاضر در شرایط تنش حرارتی، کمترین غلظت تری­گلیسرید، کلسترول و LDL خون مربوط به گروه­های تغذیه شده با جیره حاوی مکمل­های پروبیوتیک، ویتامین C و یا سطح 500 میلی­گرم در کیلوگرم عصاره آویشن باغی و بیشترین غلظت در گروه­های شاهد و آنتی­بیوتیک مشاهده شد. Sharifi و همکاران در سال 2013 علت افزایش کلسترول در اثر آنتی­بیوتیک را نتیجه کاهش رشد و فعالیت میکروفلور روده مورد نیاز برای سوخت­و­ساز نمک‌های صفراوی بیان کردند (46). کاهش جمعیت میکروفلور روده باعث کاهش دکونژگه شدن نمک‌های صفراوی شده و در نتیجه اسیدهای صفراوی بیشتری جذب می­شود که این موضوع موجب می­گردد کلسترول کمتری به اسیدهای صفراوی تبدیل و غلظت آن در خون بالا رود. با توجه به اینکه باکتری‌های گرم مثبت مثل لاکتوباسیل‌ها و بیفیدوباکترها سبب کاهش کلسترول پرنده می‌شوند، افزایش کلسترول در نتیجه مصرف آنتی‌بیوتیک ویرجینیامایسین ممکن است به­دلیل مهار باکتری‌های گرم مثبت توسط این ترکیب‌ها باشد (18). همچنین پیشنهاد شد که باکتری‌های پروبیوتیک می‌توانند در کاهش فعالیت استیلیک و آنزیم کربوکسیلاز A (آنزیم محدودکننده در مسیر ساخت اسیدهای چرب) مؤثر باشند و از این طریق باعث کاهش غلظت تری­گلیسریدخونشوند (41). همچنین برخی از میکروارگانیسم‌های موجود در پروبیوتیک‌ها از کلسترول موجود در اندام‌های گوارشی برای متابولیسم خود استفاده می‌نمایند که این ­امر سبب کاهش مقدار کلسترول جذب شده می‌شود (32). در مقابل، در آزمایشات دیگر آویشن باعث کاهش میزان تری‌گلیسریدهای پلاسما شده است که با نتایج این آزمایش مطابقت دارد (3،38). Al-Kassie در سال 2009 نشان داد که تغذیه اسانس آویشن به میزان 100 و 200 میلی­گرم در کیلوگرم جیره، چربی بدن و سطح کلسترول پلاسما را کاهش می‌دهد (1). در مقابل در مطالعات دیگر آویشن هیچ اثر معنی‌داری بر غلظت کلسترول پلاسما نداشت (17،43،44). ساز وکار عمل ترکیبات آنتی‌اکسیدان نظیر ترکیبات مؤثر موجود در گیاهان دارویی نظیر آویشن در کاهش لیپیدها و لیپوپروتئین‌ها از طریق مهار بیوسنتز کلسترول و افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی‌ و همچنین افزایش فعالیت لیپو‌پروتئین لیپاز می‌باشد. به این­ترتیب غلظت کلسترول که از اجزای تشکیل دهنده لیپوپروتئین‌هاست کاهش می‌یابد و به دنبال آن از سنتز لیپوپروتئین‌ها نیز کاسته می‌گردد. از طرف دیگر با فعال شدن لیپوپروتئین لیپاز، تجزیه لیپوپروتئین‌ها افزایش یافته و غلظت آن‌ها در خون کاهش می یابد (6،12،28). همچنین گزارش شده است که ساپونین‌ها که از ترکیبات موجود در عصاره آویشن هستند می‌توانند موجب کاهش سطح کلسترول خون شوند (48). همچنین گزارش شده است که استفاده ازکارواکرول استخراج شده از اسانس آویشن باعث تحریک رشد و تکثیر لاکتوباسیل‌ها می­شود و لاکتوباسیل‎ها نقش مهمی در بهبود فراسنجه‌های خون و کاهش لیپیدهای سرم دارند (15).

در آزمایش حاضر تنش حرارتی سبب کاهش پاسخ ایمنی در جوجه­های گوشتی گردید و استفاده از مکمل­های غذایی آنتی­بیوتیک، پروبیوتیک، ویتامین C، ویتامین E یا عصاره آویشن باغی در جیره غذایی سبب افزایش پاسخ اولیه شدند که از این نظر مشابه گروه بدون تنش بودند. همچنین به استثنای سطح پایین عصاره اویشن باغی (250 میلی­گرم در کیلوگرم) همه مکمل­های غذایی سبب افزایش پاسخ ثانویه گردیدند که بالاترین پاسخ مربوط به سطح بالای عصاره آویشن باغی (500 میلی­گرم در کیلوگرم) بود. در زمینه تأثیر تنش گرمایی بر ایمنی و تیتر آنتی بادی مطالعات زیادی صورت گرفته است. در مطالعات مشخص شده است که تنش حرارتی به دلیل افزایش تولید کورتیکوسترون در بدن مانع تولید آنتی­بادی و در نتیجه موجب کاهش تیتر آنتی­بادی خون می­شود (14،19). این کاهش ممکن است بطور غیر مستقیم بخاطر افزایش سیتوکین­های التهابی در شرایط تنش گرمایی باشد که منجر به تحریک تولید فاکتور آزادکننده کورتیکوتروپین از هیپوتالاموس گردد (42،51). فاکتور آزادکننده کورتیکوتروپین منجر به افزایش هورمون آدرنوکورتیکوتروپین از غده هیپوفیز شده که این هورمون به نوبه خود منجر به تحریک تولید کورتیکوسترون از غده آدرنال می‌شود که از تولید آنتی‌بادی ممانعت بعمل می­آورد (53). در مطالعه دیگری محققین نشان دادند که تنش حرارتی تولید آنتی‌بادی علیه گلبول قرمز خون گوسفند را کاهش نمی‌دهد (13). در مقابل، محققین دیگر گزارش کردند که به دنبال تنش حرارتی تیتر آنتی‌بادی علیه گلبول قرمز خون گوسفند افزایش یافت (23). تفاوت در نتایج این مطالعات می­تواند به سن، نوع و نژاد پرنده یا روش آزمایشی استفاده شده بستگی داشته باشد. همچنین، تأثیر تنش حرارتی بر پاسخ ایمنی ممکن است تحت تأثیر مدت و شدت تنش حرارتی قرار گیرد. در آزمایش Haghighi و همکاران در سال 2005 مشخص شد که تیتر آنتی‌بادی علیه گلبول قرمز گوسفند در تیمارهای دارای پروبیوتیک در نوبت دوم خونگیری بالاتر از سایر تیمارها بود (20). بطور مشابه نیز در آزمایش حاضر، بعد از تیمار حاوی سطح بالای عصاره آویشن، بیشترین مقدار تیتر آنتی‌بادی علیه گلبول قرمز خون گوسفند به تیمار حاوی پروبیوتیک تعلق داشت. تحریک سیستم ایمنی با پروبیوتیک‌ها ممکن است بواسطه افزایش لنفوسیت‌های نوع T، افزایش فعالیت سلول‌های بیگانه‌‌خوار و افزایش سطوح پروتئین سرم خون باشد که این اثرات مرتبط با ترشح سایتوکین‌ها از طریق سلول‌های سیستم ایمنی تحریک شده بوسیله پروبیوتیک می‌باشد (8). همچنین در آزمایش دیگر، با افزایش سطوح ویتامین  Cو E میزان تیترآنتی بادی در جیره علیه گلبول قرمز خون گوسفند و علیه ویروس نیوکاسل بهبود یافت (36). افزایش مصرف ویتامین E سبب تقویت سیستم ایمنی از طریق افزایش بیگانه‌خواری و افزایش تولید آنتی‌بادی می­گردد (16). ویتامین  Eبه ­عنوان یک آنتی‌اکسیدان طبیعی، در کاهش رادیکال‌های آزاد تولید شده در متابولیسم طبیعی و واکنش‌های التهابی مطرح است و به­عنوان اولین سد دفاعی در برابر عوامل اکسید کننده معرفی شده، که از­ این­ رو می‌توان نقش آن را در چگونگی پاسخ‌های ایمنی موثر دانست. در ارتباط با دلایل مثبت عصاره آویشن برای تولید تیتر آنتی­بادی می­توان گفت که ترکیبات فنولی موجود در عصاره آویشن موجب بهبود عملکرد سیستم ایمنی بخصوص در زمان تنش گرمایی که سیستم ایمنی ضعیف است، می­شود (49). همچنین گزارش شده است که گیاهان غنی از فلاوونوئیدها و کاروتنوئیدها مانند شیرین بیان، مریم گلی و آویشن به خاطر داشتن ویتامین C و همچنین اثرات ضد باکتریایی، باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی می­شوند (9).

به طور کلی، یافته­های تحقیق حاضر نشان می دهند که استفاده از سطح بالای عصاره آویشن (500 میلی­گرم در کیلوگرم جیره) مشابه پروبیوتیک و ویتامین E نسبت به سایر مواد افزودنی تأثیر سودمندتری در رابطه با عملکرد رشد در شرایط تنش حرارتی داشت. بعلاوه تیمارهای پروبیوتیک، ویتامین C و یا سطح بالای عصاره آویشن در شرایط تنش حرارتی توانست سبب بهبود متابولیسم لیپید از طریق کاهش میزان کلسترول، تری­گلیسرید و LDL-C گردد که از این نظر قابل قیاس با گروه پرورش یافته در شرایط نرمال محیطی (شاهد مثبت) بود. همچنین همه مکمل­های استفاده شده در این آزمایش در بهبود پاسخ ایمنی در جوجه­های گوشتی در شرایط تنش حرارتی موثر بود و از این نظر سطح بالای عصاره آویشن بهتر از سطح پایین بود.

سپاسگزاری

هزینه و امکانات مورد استفاده در این پژوهش از محل اعتبارات دانشگاه ایلام در جهت حمایت از پایان نامه دانشجویان کارشناسی ارشد تأمین شده است که بدین وسیله نگارندگان مراتب قدردانی خود را ابراز می­دارند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

جدول 1. مواد خوراکی و ترکیب شیمیایی جیره‌های دوره آغازین و دوره رشد و پایانی(گرم/ کیلوگرم).

¹ هر کیلوگرم مکمل مواد معدنی حاوی:120 میلی­گرم منگنز، 100 میلی­گرم روی،40  میلی­گرم آهن، 6 میلی­گرم مس، 1 میلی­گرم ید و 8/0 میلی­گرم سلنیوم می­باشد. ²  هرکیلوگرم مکمل ویتامینه حاوی:600 IU ویتامین A، 800 IU ویتامین D3، 18 میلی­گرم ویتامین E،2/2 میلی­گرم ویتامین K3، 80/1 میلی­گرم ویتامین B1، 6/6  میلی­گرم ویتامین B2،30  میلی­گرم ویتامین B3، 10 میلی­گرم کلسیم دی-پنتوتنات، 3  میلی­گرم ویتامین B6، 1 میلی­گرم ویتامین B9، 015/0  میلی­گرم ویتامین B12 و 160  میلی­گرم کولین کلراید می‌باشد.

جدول2. اثر تیمارهای آزمایشی بر خوراک مصرفی جوجه­های گوشتی در دوره های مختلف پرورش (گرم).

^a,b,cمیانگین‌های داخل هر ستون با حروف غیر مشابه به یکدیگر دارای تفاوت معنی‌دار هستند (05/0P<).

جدول 3. اثرتیمارهای آزمایشی بر افزایش وزن جوجه‌های گوشتی در دوره‌های پرورشی (گرم به ازای پرنده).

^a,b,c میانگین‌های داخل هر ستون با حروف غیر مشابه دارای تفاوت معنی‌دار باهم می‌باشند (05/0P<).

جدول 4. اثرتیمارهای آزمایشی بر ضریب تبدیل غذایی جوجه‌های گوشتی در دوره‌های پرورشی (گرم / گرم).

^a,b,c میانگین‌های داخل هر ستون با حروف غیر مشابه دارای تفاوت معنی‌دار باهم می‌باشند (05/0P<).

 جدول5. اثر تیمارهای آزمایشی بر فراسنجه‌های بیوشیمایی خون جوجه‌های گوشتی.

^a,b,c میانگین‌های داخل هر ستون با حروف غیر مشابه دارای تفاوت معنی‌دار باهم می‌باشند (05/0P<).

جدول 6. اثر جیره‌های آزمایشی برتیتر  SRBCبر اساس لگاریتم 2 در جوجه‌های گوشتی.

 ^a,b,c میانگین‌های داخل هر ستون با حروف غیر مشابه دارای تفاوت معنی‌دار باهم می‌باشند (05/0>P).