پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,503 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,121,458 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,228,460 |
مرزهای جغرافیائی و فرهنگی زاگرس مرکزی و فلاتِ مرکزی ایران در پیش‌ازتاریخ | ||
| مطالعات باستان شناسی | ||
| دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 21، اردیبهشت 1399، صفحه 199-220 اصل مقاله (1.06 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jarcs.2020.264896.142611 | ||
| نویسندگان | ||
| عباس مترجم1؛ روح الله یوسفی زشک2؛ مجید ضیغمی* 3 | ||
| 1دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان | ||
| 2استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا | ||
| 3دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان | ||
| چکیده | ||
| یافته‌های باستان‌شناختی اخیر دالمایی در دشت‌های کردستان و همدان و اهمیتی که عوارضِ طبیعی در تعیینِ مرزها و سرحداتِ حوزه‌های فرهنگی و تحلیل تحولات بین منطقه‌ای دارند، ضرورت‌هایی را در بازبینیِ منطقه بندی باستان‌شناختی در محدودة روابطِ مرکزِ فلاتِ ایران و زاگرسِ مرکزی ایجاب کرده‌اند. محدودة فلاتِ مرکزی عمدتاً مشتمل بر دشت‌هایِ کاشان، قم و ساوه، قزوین، تهران، و حاشیة دشتِ کویر دانسته شده که البته نامی از مناطقِ کردستان، همدان و مرکزی در آن به میان نمی‌آید. در صحبت از منطقة زاگرسِ مرکزی نیز محوطه‌هایی فراتر از اسدآباد و نهاوند موردتوجه قرار نگرفته است. بازبینیِ تحولات فرهنگی پیش‌ازتاریخ منطقه در تعامل با عواملی چون عوارضِ جغرافیائی، مرزبندیِ حوضه‌هایِ آبریز، کیفیتِ مسیرهایِ ارتباطی و انسجامِ پراکندگیِ برخی از موادِ فرهنگیِ چون سفال نشان می‌دهد که باستان‌شناسان برایِ بخش‌های عمده‌ای از این منطقه هرگز نقشی در تعیینِ محدودة حوزه‌هایِ فرهنگی قائل نبوده‌اند. مطالعه ویژگی‌های جغرافیائی و مستنداتِ فرهنگی، بر تعریفِ هویتِ متمایز و الگومندی در ”غربِ‌نزدیکِ“ مرکزِ ایران، منطبق با پهنة زمین‌شناختی ارومیه‌ـ‌همدان، تأکید دارد. شفافیت چنین تعریفی، می‌تواند تحلیلِ بروز و تحول پدیده‌هایی چون نفوذِ فرهنگ‌هایِ دالما و کور‌ا‌‌ـ‌ارس در حاشیه‌هایِ غربیِ مرکزِ فلات و نوارِ شرقیِ زاگرسِ مرکزی را، در چهارچوبِ تعاملاتِ سرحدیِ حوزه‌هایِ فرهنگی، تسهیل کند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مرزهای فرهنگی؛ منطقه‌بندی؛ دالما؛ ارومیه‌ـ‌همدان؛ غربِ نزدیک | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Geographical and Cultural Boundaries of Central Zagros and Central Plateau of Iran | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Abbas Motarjem1؛ Rouhollah Yousefi Zoshk2؛ Majid Zeyghami3 | ||
| 1Associate Professor, Department of Archaeology, University of Bu-Ali Sina, Hamedan | ||
| 2Associate Professor, Department of Archaeology, Islamic Azad University Varamin, Pishva Branch | ||
| 3Ph. D Candidate in Archeology, University of Bu-Ali Sina, Hamedan | ||
| چکیده [English] | ||
| The different environmental features of the Central Iranian Plateau and the Central Zagros region, including the type of access to hydrological resources adjacent to the climatically high pressure regions, such as desert lands and mountainous locations, and the communication constraints are characteristics that throughout the millennia shaped the cultures of these areas. It seems that according to the recent archaeological discoveries and the natural and geographical features’ effects on determination of cultural zones, the revision of archaeological divisions of the central plateau and Zagros is an obvious and essential issue. In the past, the definition of the Central Plateau mainly included the plains of Kashan, Qom and Saveh, Qazvin, Tehran, and the margins of Kavir desert, but did not mention Kurdistan and Hamedan at all. Also, in the Central Zagros area, never mentioned any sites beyond Asadabad and Nahavand. Thus, the role of these regions in the course of cultural transformation, like a blind spot, has always been neglected and archaeologists never considered important places in the areas located between the central plateau and central Zagros, until now. Whereas, geographical divisions, despite the differences between the views of some geographers, emphasize the geomorphologic distinctions of these regions against the Central Plateau and Zagros. Thus, by a review of the factors such as geographical features, catchment areas, quality of communication routes, and the distributional coherence of some cultural materials, especially pottery, the necessity of defining an independent identity for the “Near west” of central Iran, which corresponds to the geological zone of the Sanandaj-Hamedan, distinct from the Central Zagros and the Central Plateau zone, will simply be accepted. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Cultural boundaries, Zoning, Dalma, Sanandaj, Sirjan, Near west | ||
| مراجع | ||
|
آرین، مهران و سیداحمد هاشمی، (۱۳۸۷)، «پهنه‌بندی لرزه زمین‌ساختی زاگرس»، فصلنامة علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی، دورة ۱۸، شمارة ۶۹، صص: ۶۳-۷۶. آقانباتی، سید‌علی (۱۳۸۵)؛ زمین‌شناسی ایران، تهران، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور. اســمیت، فیلیــپ و کایلر یانــگ، (1382)، «نیــروی اعــداد: فشــار جمعیــت در غــرب مرکـزی زاگـرس، ۱۲۰۰۰ تـا ۴۵۰۰ ق.م»، ترجمـه کـوروش روسـتایی، مجلـه باستان‌شناسـی و تاریخ، دورة ۱۷، شمارة ۲، صص: ۳۷-۵۱. الیاس‌زاده، رامین؛ مُحَجِّل، محمد و مسعود بیرالوند، (۱۳۸۹)، «ساختار پهنه برخوردی کوه‌زاد زاگرس در شمال باختر ایران»، فصلنامه زمین‌شناسی ایران، سال چهارم، شماره 16، صص: ۲۵-۳۶. بلمکی، بهزاد، (۱۳۹۲)، «گاهنگاری نسبی دشت همدان (پس‌کرانه‌های شمالی کوه الوند) از هزارة پنجم تا دوران میانی هزارة سوم پیش از میلاد»، مجموعه‌مقالاتِ باستان‌شناسی و تاریخِ همدان، به‌مناسبتِ یکصدمین سالگردِ کاوش در همدان، به‌کوشش علی هژبری، تهران، پژوهشگاهِ سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: ۱۷-۳۱. بلمکی، بهزاد؛ نیکنامی، کمال‌الدین و محمدرضا سعیدی هرسینی، (۱۳۹۴)، «تحلیل الگوهای استقراری محوطههای مس‌سنگی متأخر دشت همدان بر اساس توزیع رتبه- اندازه و مدل آنتروپی شانون»، دو فصلنامة مطالعات باستان‌شناسی، دورة ۷، شمارة ۱، صص: ۲۹-۴۵. بلمکی، بهزاد، (۱۳۹۶)، «فرهنگ دالما در دشت همدان بخشی از نتایج کاوش لایه شناختی تپه تازه کند در همدان»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورة ۷، شمارة ۱۲، صص: ۶۳-۸۲. بیک‌محمدی، خلیل؛ بیک‌محمدی، نسرین؛ نظری‌ارشد، رضا و مهدی حیدری، (۱۳۹۵)، «تحلیلی دربارۀ اکوسیستم و جغرافیای طبیعی دشت‌های کرانۀ شرقی الوند و نقش آن در عدم جذب جوامع اولیۀ انسانی»، مجلة پژوهش‌های جغرافیایی، دورة ۴۸، شمارة ۴، صص: ۶۷۵-۶۹۴ . بهرامی، محمد و حسن فاضلی‌نشلی، (۱۳۹۵)، «مروری بر وضعیت باستان‌شناسی دره خرم‌آباد در دوره نوسنگی و مس‌و‌سنگ»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورة ۶، شمارة ۱۰، صص: ۲۷-۴۶. بیک‌محمدی، خلیل؛ رضالو، رضا؛ افخمی، بهروز و اردشیر جوانمردزاده، (۱۳۹۷)، «تپه پشت فرودگاه؛ استقراری نیمه یکجانشینِ فصلی از دوره ی نوسنگی جدید در کرانه شرقی زاگرس مرکزی - دشت ملایر»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورة ۸، شمارة ۱۶، صص: ۶۳-۸۲. تاج‌بخش، رؤیا و بهزاد بلمکی؛ (۱۳۹۳)، «تحلیل الگوهای استقراری و حوزة گیرش محوطههای عصر مس‌سنگی واقع در اطراف الوند در ارتباط با تشابهات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای»، دو فصلنامة مطالعات باستان‌شناسی، دورة ۶، شمارة ۱، صص: ۱-۲۰. خسروی، شکوه؛ خطیب شهیدی، حمید؛ وحدتی نسب، حامد و سجاد علی بیگی، (۱۳۹۱)، «روستاهای آغازین و استقرارهای پیش‌ازتاریخی کهن در حوضه آبریز ابهر رود شرق استان زنجان»، دو فصلنامة مطالعاتِ باستان‌شناسی، دورة ۴، شمارة ۱: صص: ۱۳۱-۱۵۴. درویش‌زاده، علی، (۱۳۷۰)، زمین‌شناسیِ ایران، تهران، نشرِ دانشِ امروز، وابسته به انتشاراتِ امیرکبیر. ذیفر, حامد و سارا طهران‌فر، (۱۳۹۴)، «مطالعه حوزه شرقی پراکنش سنت سفالی دالما، تأثیرات و برهمکنش های فرهنگی»، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران، مشهد، دبیرخانه دائمی همایش ملی باستان شناسی ایران، دانشگاه بیرجند، صص: ۱-۱۷. ذیفر، حامد؛ ولی‌پور، حمید‌رضا و عباس مترجم، (۱۳۹۲)، «تل ۱۱، استقراری از دوره مس سنگی در حوضه آبگیر سد تالوار بیجار، استان کردستان»، پیامِ باستان‌شناس، دورة ۹، شماره ۱۹، صص: ۱۵-۳۶. روستایی، کوروش، (۱۳۹۱)، «فلات مرکزی، مرکز فلات، شمال مرکزی: کشاکش نام و جای»؛ باستان‌پژوهی، دورة جدید، سال ۶، شماره‌های 12 و 13، صص: ۱۱۴-۱۲۶. روستایی، کوروش و احمد آزادی، (۱۳۹۶)، «روابط فرهنگی زاگرس مرکزی و فلات مرکزی در هزاره‌ی چهارم قم: شواهدی از محوطه شَط‌غیلَه، ملایر»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره ۷، شماره ۱۴، صص: ۳۹-۵۸. شیرزاده، غلام؛ کاکا، غفور و منیره محمدی، (۱۳۹۱)، «گزارش مقدماتی بررسی و شناسایی باستان شناسی شهرستان خمین»، فصلنامة علمی تخصصی باستان‌شناسی ایران، دورة ۲، شمارة ۱، صص: ۲۱-۴۰. شیرزاده، غلام؛ شراهی، اسماعیل و غفور کاکا، (۱۳۹۲)، «گزارش مقدماتی بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان کمیجان، استان مرکزی»، پیام باستان شناس, دوره ۹, شماره ۱۹، صص: ۵۱-۷۲. طلایی، حسن، (۱۳۹۰)، ایران پیش‌ازتاریخ : عصر مس سنگی، تهران، انتشارات سمت. عباسی، حجت‌ا...، (۱۳۸۸)، «جغرافیای تاریخی کرجِ اَبودُلَف»، تاریخ و جغرافیای ایران و جغرافیای تاریخی و تاریخِ محلی، همایشِ بین‌المللی خلیج فارس، بنیاد ملی ایران‌شناسی، تهران، (انتشار محدود در تارنمای بنیاد ایران‌شناسی)، صص: ۷۰۲-۷۲۷. عباس زاده, مرضیه و غلامرضا محمدی، (۱۳۹۶)، «نقش زیست محیط بر پراکندگی استقرارهای مس سنگی شهرستان خمین، استان مرکزی»، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، دورة ۳، شمارة ۲۴، صص: ۲۲۷-۲۴۷. عبدالهی، مصطفی و علیرضا سرداری زارچی، (۱۳۹۲)، «شرقِ زاگرسِ مرکزی در دورة نوسنگی براساس کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قلاگپ»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره ۳، شمارة ۴، صص: ۱۱۷-۱۳۸. علایی طالقانی، محمود، (۱۳۸۱)، ژئومورفولوژی ایران، تهران، نشر قومس. فاضلیِ‌نشلی، حسن، (۱۳۹۰)، «باستان‌شناسی هزارة پنجم ق.م فلات مرکزی و چالش‌های پیش رو»، پیامِ باستان‌شناس، دورة ۸، شمارة ۱۵، صص: ۱۱-۳۰. فاضلی نشلی، حسن، (۱۳۸۵)، باستان شناسی دشت قزوین از هزاره ششم تا هزاره اول قبل از میلاد، تهران، مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. فاضلی نشلی، حسن؛ دارابی، حجت؛ ناصری، رضا و یوسف فلاحیان، (۱۳۹۰)،«گاهنگاری مطلق و نسبی تپه سگزآباد دشت قزوین»، مطالعات باستان شناسی، دوره 3، شماره 1، صص: 133-158. مترجم، عباس و کمال‌الدین نیکنامی، (۱۳۹۰)، «عصرمفرغ قدیم در شرق زاگرس مرکزی ایران»، دو فصلنامة مطالعات باستان شناسی، دورة ۳، شمارة ۲، صص: ۳۵-۵۴. مترجم، عباس و مهناز شریفی، (۱۳۹۳)، «تحلیلی بر کارکرد و ماهیت نماد کالاها (توکن) و پیکرک های گلی در دوره مس وسنگی تپه قشلاق تالوار، کردستان»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورة ۴، شمارة ۷، صص:۲۷-۴۶. مترجم، عباس و مهناز شریفی، (۱۳۹۷)، «فرایند گذار از سنت های فرهنگی نوسنگی جدید به مس و سنگ قدیم در پسکرانه های شرق زاگرس مرکزی»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورة ۸، شمارة ۱۶، صص: ۸۳-۱۰۲. مجید‌زاده، یوسف، (۱۳۹۱)، «پاسخ به یک نقد و بحثی دربارة جایگاه سفال آلویی در فرهنگ‌های فلات مرکزی در هزاره‌های پنجم و چهارم پ.م»؛ باستان‌پژوهی، دورة جدید، سال ۶، شماره‌های 12 و 13، صص: ۱۴۵-۱۵۷. ملک شهمیرزادی، صادق، (۱۳۸۲)، ایران در پیش‌ازتاریخ (باستان شناسی ایران از آغاز تا سپیده دم شهرنشینی)، چاپ دوم، تهران، معاونت پژوهشیِ پژوهشکده باستان شناسی، انتشارات میراث فرهنگی. موچشی، امیرساعد؛ نیکنامی، کمال الدین، کریمی، زاهد؛ عزیزی، اقبال و علی بهنیا، (۱۳۹۰ الف)، «الگوهای استقراری محوطه های مس سنگی میانه حاشیه رودخانه های تلوار (شهرستان های دهگلان و قروه)»، پیام باستان شناس، دورة ۸، شمارة ۱۶، صص: ۱۷-۳۴. موچشی، امیرساعد؛ نیکنامی، کمال‌الدین؛ مشکور، مرجان؛ فاضلیِ‌نشلی، حسن و بهمن فیروزمندی‌شیره‌جینی، (۱۳۹۰ ب)، «گاهنگاری نسبی و مطلق تپه‌ی کلنان بیجار: محوطه ای متعلق به دوره مس و سنگ میانه در غرب ایران»، پژوهش‌های باستان‌شناسیِ ایران، دورة ۱، شمارة ۱، صص: ۳۱-۵۶. موچشی، امیرساعد، (۱۳۹۲)، «حوزه آب گیر رودخانه قزل اوزن در دوره مس وسنگ: براساس بررسی های باستان شناختی شهرستان بیجا»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورة ۳، شمارة ۵، صص: ۲۵-۵۰. واندنبرگ، لویی، (۱۳۷۹)، باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، تهران، مؤسسة چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. هول، فرانک، (۱۳۸۱)، باستان‌شناسی غرب ایران، ترجمه زهرا باستی، تهران، انتشارات سمت. هژبری نوبری، علیرضا و آرمان شیشه‌گر، (۱۳۸۶)، «جغرافیای تاریخی زاگرس مرکزی از هزاره سوم تا آغاز هزاره اول پ.م»، مجله مدرس علوم انسانی، دوره ۱۱، شماره ۱ (پیاپی 50)، صص: ۱۶۱-۱۷۹. Abedi, A., Omrani, B., & Karimifar, A., 2015. Fifth and fourth millennium BC in north-western Iran: Dalma and Pisdeli revisited. Documenta Praehistorica, 42: 321-338.
Abedi, A., 2017. Iranian Azerbaijan pathway from the Zagros to the Caucasus, Anatolia and northern Mesopotamia: Dava Goz, a new Neolithic and Chalcolithic site in NW Iran, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 17(1): 69-87.
Bell, M., & Walker, M.J.C., 2005. Late Quaternary environmental change: Physical and human perspectives, Pearson, Harlow.
Chang, B., 2010. The power of geographical boundaries: Cultural, political, and economic border effects in a unitary nation, Iowa State University, Ames, Iowa.
Green, S.W., & Perlman S.M., (eds.) 1985. The archaeology of frontiers and boundaries. Orlando, Academic Press.
Henrickson, E. F., 1983. Ceramic styles and cultural interaction in the early and middle chalcolithic of the central Zagros, Iran, Ph. D thesis, University of Toronto.
Henrickson, E. F., 1985. An updated chronology of the early and middle chalcolithic of the central Zagros highlands, western Iran, Iran, Vol. 23: 63-108.
Lucas, G., 2001. Critical approaches to fieldwork: Contemporary and historical archaeological practice, Routledge, London.
Majidzadeh, Y., 1976. The early prehistoric cultures of the central plateau of Iran: an archaeological history of its development during the fifth and fourth millennia BC., Ph. D thesis, University of Chicago.
Marsh, B., 2005. Physical geography, land use, and human impact at Gordion, In: l., kealhofer (eds.) The archaeology of Midas and Phrygians: recent work at Gordion, University of Pennsylvania Museum Press, Philadelphia: 161-171.
McCown, D., 1942. The Comparative Stratigraphy of Early Iran, Studies in ancient oriental civilization 23, The Oriental Institute of the University of Chicago.
Parker, B. J., 2002. At the edge of empire: Conceptualizing Assyria's Anatolian frontier ca. 700 B.C., Journal of Anthropological Archaeology 21 (3): 371-395.
Parker, B.J., 2006. Toward an Understanding of Borderland Processes, American Antiquity, 71 (1): 77-100.
Rosler, M., & Wendi, T., 1999. Frontiers and Borderlands: Anthropological Perspectives, Peter Lang, Frankfurt.
Thompson, L., & Howard, L., 1981. Comparative frontier history, In: Lamar & L. Thompson (eds.) The frontier in history: North America and Southern Africa compared, Yale University Press, New Haven: 3-13.
Willey, G. R., & Phillips, P., 1958. Method and Theory in American Archaeology, Chicago: University of Chicago Press.
Young, T.C., & Levine L.D., 1974. Excavations of the Godin project; Second progress report, The Royal Ontario Museum.
Voigt, M. M., 1983. Hajji Firuz Tepe, Iran: the Neolithic settlement, the university museum, University of Pennsylvania.
Voigt, M.M., & Dyson, R.H., 1992. The Chronology of Iran, ca. 8000-2000 B.C., in: R.W., Ehrich, (eds.) Chronologies in old world archaeology, 3rd ed. Chicago: 122-178.
Heydari-Guran, S., & Ghasidian, E., 2011. The paleolithic survey in Arisman region, western central plateau of Iran, In: Vatandoust, A., Paryinger, H., Helwing, B., (eds.) Early Mining and Metallurgy on the Western Central Iranian Plateau, Archäologie in Iran und Turan, Vol. 9, Verlag Phlipp Von Zebern. Mainz: 484-498.
Rothman, M., & Badler, V., 2011. Contact & development in Godin period VI, In: Gopnik, H., & Rothman, M. S., (eds.) On the High Road: The History of Godin Tepe, Iran, Royal Ontario Museum, Toronto: 67-138.
Young, T.C., 2004. The Kangavar Survey, periods VI to IV, in Sagona, A., (eds.) A view from the highlands: Archaeological studies in honor of Charles Burney, Ancient Near Eastern Studies, Supplement 12, Peeters, Herent, Belgium: 645–660.
Mulligan, M., & Wainwright, J., 2013. Modelling catchment and fluvial processes and their interactions, In: Mulligan, M., & Wainwright, J., (eds.) Environmental modeling: finding simplicity in complexity, Second edition, John Wiley and sons: 183-205.
Levine, L., & Young, T.C., 1986. A summary of the ceramic assemblages of the central western Zagros from the middle Neolithic to the late third millennium B.C., Colloques Internationaux, CNRS, Paris.
Smith, P., 1986. Paleolithic Archaeology in Iran. University Museum, University of Pennsy | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 732 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 793 |
||