پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,464 |
| تعداد مقالات | 69,859 |
| تعداد مشاهده مقاله | 122,312,377 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 95,592,175 |
تذکرۀ افضل و تحلیل دیدگاه های انتقادیِ مؤلف آن | ||
| پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت | ||
| دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 19، مهر 1399، صفحه 45-68 اصل مقاله (805.86 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jlcr.2020.293895.1383 | ||
| نویسنده | ||
| ابراهیم خدایار* | ||
| دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| افضلمخدوم پیرمستی، ادیب، شاعر و تذکرهنویس هراتیتبار بخارایی (ف1334ق/1916م) است. افضل بنابر اشارۀ خود در مقدمه، تذکرۀ افضلالتذکار فی ذکرالشعراء و الاشعار مشهور به تذکرۀ افضل را به سفارش امیر وقت بخارا، عبدالاحدخان (حک.1303-1328ق/ 1886-1910م)، در سال 1322 ق/1904م در شرح حال صدوسیوهفت (137) شاعر معاصر خود در محیط ادبی بخارا و مناطق فارسیزبان مرتبط با این امارت را که در بخارا اقامت داشتند، از سال 1202 ق/1787-1788م تا سال تدوین تذکره تألیف کرد. آگاهیهای ما در زبان فارسی دربارۀ این تذکره و مؤلف آن بسیار ناچیز و بعضاً نادرست است. اطلاعات مندرج در منابع پژوهشی افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز خالی از خطا نیست. مسئلۀ این پژوهش معرفی تذکره، تذکرهنویس و تحلیل دیدگاههای انتقادی مؤلف آن است. نگارنده برای تبیین این مسئله با استفاده از روش تحلیل محتوا و دستاوردهای رویکرد ژانری به متن به دنبال یافتن پاسخ برای پرسشهای ذیل است: افضلمخدوم پیرمستی کیست و دارای چه دیدگاههای انتقادی در تذکره است؟ افضلالتذکار فی ذکرالشعراء و الاشعار چه نقشی در جریان تذکرهنویسی ادبی فارسی ماوراءالنهر در آغاز سدۀ بیستم در بخارا داشته است؟ نتایج تحقیق نشان داد این اثر، تذکرۀ مستقلِ منثور ناحیهای ـ عصری به زبان فارسی است که نشانههایی از لهجۀ بخارایی را با خود به همراه دارد. دیدگاههای انتقادی مؤلف را میتوان در ذیل چهار عنوان «تاریخی ـ تحلیلی، اخلاقی، سیاسی ـ اجتماعی و بلاغی ـ جمالشناسانه» تحلیل کرد. هرچند این تذکرهنویس به سفارش امیر وقت تذکرۀ خود را تألیف کرد و درنتیجه در ارائۀ دیدگاههای انتقادی، پسند دربار و علائق شخص امیر را دخالت داد، به دلیل نقشی که در احیای نام و آثار شاعران معاصر خود در محیط ادبی بخارا ایفا کرد، بلافاصله مورد توجه علاقهمندان شعر و ادب این دوره واقع شد؛ بهگونهای که همواره یکی از منابع تألیف و تحقیق پژوهشگران دربارۀ حیات ادبی محیط بخارا و مناطق مرتبط با آن بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| افضل؛ تذکرۀ افضل؛ تذکره نویسی؛ بخارا؛ ماوراءالنهر | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Afzal’s Biography of Poets (Tadhkirah-ye Afzal) and the Analysis of his Critical Ideas | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ebrahim Khodayar | ||
| Associate Professor of Persian Language and Literature at Tarbiat Modares University (TMU) | ||
| چکیده [English] | ||
| Afzal Makhdoum Pirmasti is a literary figure, poet, and biography writer from Herat, Bukhara (death: 1916). According to the author in the introduction, he wrote Tadhkirah of Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al-Ash’ar, also known as Afzal’s Biography of Poetry, asked by the then- emir of Emirate of Bukhara, Said 'Abd al-Ahad Khan (1886-1910), in 1904 about 137 poets of his time in the literary environment of Bukhara and the Persian speaking regions - who lived in Bukhara - from 1787/1788 until the year of compiling the Tadhkirah. There little is known about this author and his biography writing. The scientific resources in Afghanistan, Tajikistan and Uzbekistan are not without pitfalls. Thus, this study aims to introduce biography writing in general, and Afzal's Biography and critical ideas in particular. To achieve this aim, content and document analysis is employed focused on this genre to pursue the following questions: who is Afzal Makhdoum and what are his critical ideas in the biography? What is the role of the Afzal's Biography of poets in the literary Persian biography writing and the anthology of Transoxiana? The findings show that Afzal's Biography of Poets is an independent, regional- contemporary prose in the Persian language. His critical ideas could be classified into five categories: historical-interpretive, moral, political-social, rhetoric-aesthetic. The biography plays a significant role in the area and is considered as one of the main resources of the Persian literary anthology of the 19th and 20th centuries in Transoxiana. However, this Tadhkirah was written by the author on the orders of Then-emir, As a result, he interfered with the court and the personal interests of the emir in presenting critical views, Due to the important role he played in reviving the names and works of her contemporary poets in the literary environment of Bukhara, he immediately attracted the attention of poetry and literature enthusiasts of this period; so that, has always been one of the main sources for researches on literary environment of of Bukhara and its related areas. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Afzal, Tazkere-ye Afzal, biography writing, Bukhara, Transoxiana | ||
| مراجع | ||
|
آتشینجان، تبسم (1380)، «افضلمخدوم پیرمستی» در دانشنامۀ ادب فارسی: ادب فارسی در آسیای میانه، به سرپرستی حسن انوشه، ج1، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 116. افضلمخدوم پیرمستی (1336ق)، افضلالتذکار فی ذکر الشعراء و الاشعار، در حاشیۀ باغ ارم، تاشکند: بینا، (چاپ سنگی). ــــــــــــ (1323ق)، افضلالتذکار فی ذکر الشعراء و الاشعار، نسخۀ خطی شمارۀ 2303 مخزن نسخ خطی ابوریحان بیرونی تاشکند ازبکستان. انوشه، حسن [به سرپرستی] (1380)، «افضلالتذکار فی ذکر الشعراء و الاشعار»، دانشنامۀ ادب فارسی: ادب فارسی در آسیای میانه، ج1 و2، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 115. باسورث، کلیفورد ادموند، (1381)، سلسله‌های اسلامی جدید: راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران. حشمت، محمدصدیق توره (تاریخ شروع تألیف 1312ق/1894-1895م و تکمیل آن در سالهای بعد)، تذکرةالشعراء، 2 جلد، نسخۀ خطّی شمارۀ 2728 (ج یکم)، مخزن نسخ خطی ابوریحان بیرونی تاشکند ازبکستان. ـــــــــــــ، (شروع تألیف 1323ق/1905م و تکمیل آن در سالهای بعد)، تذکرةالشعراء، نسخۀ خطّی شمارۀ 2729، مخزن نسخ خطی ابوریحان بیرونی تاشکند ازبکستان. خلیلی افغان [خلیلالله] (1309)، آثار هرات، به اهتمام عبدالعظیم جان پسر نایبسالار، ج2، هرات، فخریه سلجوقی. خیامپور، عبدالرسول (1368)، فرهنگ سخنوران، 2ج، چ2، تهران، طلایه. دادبه، اصغر و میرزا ملا احمد (1385)، «تذکرهنویسی در ماوراءالنهر و افغانستان» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ج14، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 722-726. زهیر، عبدالرزاق، (1350)، «افضلالتذکار فی ذکر الشعراء و الاشعار یا تذکرۀ افضل»، آریانا [دانشگاه کابل]، س29، ش4، 71-78. ـــــــــــــــ، (1352)، «تذکرهنگاری در ادب دری»، ادب [دانشگاه کابل]، س21، ش2، 75-87. سلیمی بخارایی، میرزا سلیمبیک ایناق (1332ق)، ذیل سلیمی بر تحفةالاحباب فی تذکرةالاصحاب مع تاریخ کثیره و مجموعۀ سلیمی، تاشکند، عارف حسنجاناف، (چاپ سنگی). شکورزاده، میرزا (1374)، «چرا در تاجیکستان ادبیات فارس و تاجیک یا تاجیک و فارس میگویند؟»، آشنا، س5، ش27، 44-47. شفیعیون، سعید (1393)، «گذری دیگرگون بر تذکره‌های ادبی». فنون ادبی، س6، ش2 (پیاپی11)، 85-104. صدر ضیا، محمدشریفجان مخدوم (1380)، تذکار اشعار: شرح حال برخی از شاعران معاصر تاجیکستان و نمونههایی از شعر آنان، متن علمی انتقادی با ضمیمه به اهتمام سحابالدین صدیقاف، به کوشش محمدجان شکوری بخارایی، تهران، سروش. ــــــــــــ، (1377)، نوادر ضیائیه، به کوشش میرزا شکورزاده، تهران، سروش. عبدی، عبدالله خواجه (1983م)، تذکرةالشعراء، با تصحیح و مقدمۀ اصغر جان‌فدا، زیرنظر سحابالدین صدیقاف، دوشنبه، دانش. عینی، صدرالدین (1923م)، تاریخ امیران مانغیتیۀ بخارا، تاشکند، نشریات دولتی ترکستان. ـــــــــ، (1926م)، نمونۀ ادبیات تاجیک، مسکو، نشریات مرکزی خلق جماهیر شوروی سوسیالیستی. غفورف، باباجان (1997)، تاجیکان، 2ج، دوشنبه، عرفان. کوتی، سپیده (1380)، «تذکرهنویسی فارسی در آسیای میانه» در دانشنامۀ ادب فارسی: ادب فارسی در آسیای میانه، به سرپرستی حسن انوشه، ج1، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 286-292. گلچین معانی، احمد (1363)، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج1، چ2، تهران، کتابخانۀ سنایی. مسعودی، عبدالله (1385). «تذکرهنویسی» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ج14، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 716-719. محترم، حاجی نعمتالله (1975م)، تذکرةالشعراء، با تصحیح و مقدمۀ اصغر جان‌فدا، زیرنظر اصغر کمال عینی، دوشنبه، دانش. منفرد، افسانه (1380)، «تذکرهنویسی فارسی» در دانشنامۀ جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، ج6، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 772-774. میرزایف، عبدالغنی (1345)، «منابع ادبی در حدود دوره‌های شانزده و اوایل بیست و اهمیت آن»، مهر، س12، ش8، 555ـ561. موسوی گرمارودی، سیدعلی (1388)، از ساقه تا صدر: شعر و زندگی شعرای تاجیکستان در قرن بیستم، ویراست2، تهران: قدیانی. نقوی، علیرضا (1347)، تذکرهنویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران، علمی. واضح، قاری رحمتالله (1332ق)، تحفةالاحباب فی تذکرةالاصحاب مع تاریخ کثیره و مجموعه سلیمی، به اهتمام سلیمبیک ایناق سلیم، تاشکند، مطبعۀ عارف جاناف، (چاپ سنگی). ــــــــــــ، (1977م)، تحفةالاحباب فی تذکرةالاصحاب، با مقدمه و تصحیح اصغر جان‌فدا، زیرنظر عبدالغنی میرزایف، دوشنبه، دانش. وفایی، عباسعلی (1385)، دانشنامۀ زبان و ادبیات فارسی ازبکستان (قرن بیستم تاکنون)، تهران، الهدی. Abdi, A. Kh. (1983). A Biography of Poets (edited by Asghar Janfada and Sahab al-Din Seddighov), Dushanbe, Danesh, [In Persian]. Afzal Makhdoum P.(1905). Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al-Ash’ar, Manuscript No. 2303, Uzbekistan: The Center of Abu Rayhan al-Biruni Manuscript in Tashkent, [In Persian]. . ـــــــــــــــــ(1917.( Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al-Ash’ar, in the margin of Bagh-e Eram, Tashkent, No. Publ. (Lithography), [In Persian]. Aini, S. (1923). A History of Manghitieh rulers of Bukhara, Tashkent, Public Journals of Turkistan, [In Persian]. ـــــــــــــــــــــ.(1926). Example of Tajik Literature, Moscow: Central Publications of the People’s Socialist Soviet Union, [In Persian]. Anousheh, H. (Ed. 2002). “Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al-Ash’ar”. Encyclopedia of Persian literature: Persian literature in Central-Asia, Tehran, The Publication Center of Ministry of Culture and Islamic Guidance, vol. 1, Page 115, [In Persian]. Atashinjan, T. (2002). “Afzal Makhdoum Pirmasti” In H. Anousheh, Encyclopedia of Persian literature: Persian literature in the Central-Asia, Tehran, The Publication Center of Ministry of Culture and Islamic Guidance, vol. 1, Page 116, [In Persian]. Boswortht, K. E. (2002). The new Islamic Dynasties: A chronological and genealogical manual. Tehran, The Center of Studies on Islam and Iran, [In Persian]. Dadabeh, A. and Molla-ahmad, M. (2006). “Biography writing in Transoxiana and Afghanistan”, In K. Mousavi Bojnourdi, The great Islamic Encyclopedia, Tehran, Center of the Great Islamic Encyclopedia, Vol. 14, Page 722-726, [In Persian]. Ghafurov, B. 1998, Tajiks, 2 vol., Tajikistan, Dushanbe, Erfan, [In Persian]. Golchin Ma’ani, A. (1984). History of Persian Tazkirah (Persian Biography of Poets), Vol. 1, Eds. 2, Tehran, Sanayi Library, [In Persian]. Heshmat, M. S. T. (1894-1895). A Biography of Poets (2 volumes), Manuscript No. 2728 (vol. 1), Uzbekistan, The Center of Abu Rayhan al-Biruni Manuscript in Tashkent, [In Persian]. ـــــــــــــــــــــــــــــ.(1905). A Biography of Poets, Manuscript No. 2729. Uzbekistan, The Center of Abu Rayhan al-Biruni Manuscript in Tashkent Manuscript in Tashkent, [In Persian]. Khalili Afghan, KH. (1930). Monuments of Herat, with try ‘Abd al- Azim Jan son of Nayeb Salar, Vol. 2, Herat, Fakhriyyeh Soltani, [In Persian]. Khayyampour, A. (1989). Dictionary of Speakers, Tehran, Talayeh, [In Persian]. Kouti, S. (2001). “Persian Biography writing in the Central-Asia”, In H. Anousheh, Encyclopedia of Persian literature: Persian literature in the Central-Asia, Tehran, The Publication Center of Ministry of Culture and Islamic Guidance, vol. 1, Page 286-292, [In Persian]. Masoudi, A. (2006). “Biography writing”, In K. Mousavi Bojnourdi, The great Islamic encyclopedia, Tehran, Center of Encyclopedia of Great Islam. Vol. 14, Page 716-719, [In Persian]. Mirzaev, А. (1966). “Literary resources between the 16th and early 20 centuries and their significance”. Mehr, Year 12, Issue 8, Page 555-561, [In Persian]. Mohtaram, H. N.(1975). A Biography of Poets (edited by Asghar Janfada and Kamal Aini), Dushanbe, Danesh, [In Persian]. Monfared, A. (2001). “Persian Biography writing”. In Gh. Haddad Adel, The great Islamic encyclopedia, Tehran, Center of Islamic Encyclopedia. Vol. 6, Page 772-774, [In Persian]. Mousavi Garmaroudi, S. A. (2006). From the Stem to the Top: Tajik poets’ poetry and life in the 20th century, Eds. 2, Tehran, Ghadyani. Naghavi, A. (1968). Persian Biography of Poets writing in India and Pakistan. Tehran, Elmi, [In Persian]. Sadr-e ziya, M. Sh. (1998). Ziyayiyeh’s Rarities, with try M. Shakourzada, Tehran, Soroush, [In Persian]. Sadr-e ziya, M. Sh. (2001). A Biography of Poets: A critical text (edited by Sahab al-Din Seddighov and Mohammadjan Shakouri Bukharayi, Tehran, Soroush, [In Persian]. Salimi-ye Bukharayi, M. (1914). Appendix’s Salimi on Tohfat al-Ahbab fi Tazkarat al-Ashab with Tarikh-e Kasira and Salimi Collection, Tashkent, Arefjanov, (Lithography), [In Persian]. Shafieioun, S. (2014). “A survey of literary biographies”. Literary Devices, Year 6, Issue 11, Page 85-104, [In Persian]. Shkourzada, M. (1995). “Why in Tajikistan they say Persian and Tajik literature or Tajik and Persian?”, Ashena, Year 5, Issue 27, Page 44-47, [In Persian]. Vafaei, A. (Ed,1966). Encyclopedia of Persian language and literature in Uzbekistan: since the 20th century (in Persian), Tehran, Alhoda, [In Persian]. Vazeh, Gh. R. (1977). Tohfat al-Ahbab fi Tazkarat al-Ashab (edited by Asghar Janfada and Abdol Ghani Mirzaev), Dushanbe, Danesh, [In Persian]. ____________(1914). Tohfat al-Ahbab fi Tazkarat al-Ashab: With Tarikhe Kasire and Salimi collection (edited by Salim Beyg Inagh Salim) (lithography), Tashkent, Arefjanov, [In Persian]. Zahir, A. (1971). “Afzal-al-Tazkar fi Zekr-al-Sho’ara va al-Ash’ar or Tazdkirah-ye Afzal”, Ariyana, [Kabul University], Year 39, Issue 4, Page 71-78, [In Persian]. __________(1973). “Biography writing in the literature of Dari”, Adab, [Kabul University], Year 21, Issue 2, Page 75-87, [In Persian]. Карим, У. (1974). Адавиёти Тоҷик дар Нимаи Дуюми Асри ХVlll, Ва Аввали Асри ХlХ, Қ. 1. Таҳти Назари Расул Ҳодизода, Душанбе, Дониш, [In Tajik]. Қайюмов, П. 1998, Тазкираи Қайюмий. 3ж. Тошкент, Ўзрфа Қўлёзмалвр Институти Тарихий Нашриёт бўлими, [In Uzbek]. Усмон, Т. (1957). Бисту се Адиба, Столинобод, Нашриёти Давлатии Тоҷикистон, [In Tajik]. Ҳабибов [Абибов], А. (1991). Ганҷи Зарафшон, Душанбе, Адиб, [In Tajik]. Ҳодизода, Р. (1968). Адавиёти Тоҷик дар Нимаи Дуввўми Асри ХlХ. Қ.1, Душанбе, Дониш, [In Tajik]. __________(1988) “Афзал-ут-Тазкор фи Зикриш-шуаро ва-Ашъор” дар Энциклопеидяи Адабиёт ва Санъати Тоҷик, Ҷилди 1-ўм, Иҷрокунандаи фазифаи Сармуҳаррир Ҷ. А. Азизқулов, Душанбе, Сарредакцияи илмии Энциклопедияи советии тоҷик, С.196, [In Tajik]. Ҷалилова, М. (1988). “Афзал Махдуми Пирмастй” дар Энциклопеидяи Адабиёт ва Санъати Тоҷик, Ҷилди 1-ўм, Иҷрокунандаи фазифаи Сармуҳаррир Ҷ. А. Азизқулов, Душанбе, Сарредакцияи илмии Энциклопедияи советии тоҷик, С.195, [In Tajik]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 470 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 337 |
||