قزل­آلای رنگین­کمان از گونه­های مهم اقتصادی است که در اکثر نقاط دنیا پرورش داده می­‌شود. پرورش متراکم این گونه با استرس‌های مختلف همراه بوده که ماهی را در برابر بیماری‌های مختلف مستعد می­نماید(3). یکی از روش­های مقابله با بروز انواع بیماری­ها استفاده از گیاهان دارویی به عنوان محرک‌های سیستم ایمنی می­باشد که نسبت به مواد شیمیایی ایمن‌تر و مطمئن‌تر بوده و همچنین تأثیر آن‌ها در مقایسه با واکسیناسیون از دامنه وسیع‌تری برخوردار است. علاوه بر این با توجه به روش استفاده غیرمعمول از آنتی‌بیوتیک‌ها در آبزیان، به منظور کاهش ایجاد مشکلات زیست‌محیطی و آسیب به طبیعت، معرفی مواد جایگزین آنتی‌بیوتیک‌ها در پرورش آبزیان ضروری است(14).

در سال­های اخیر تحقیقات در زمینه بکارگیری جلبک‌های دریایی با توجه به خواص دارویی آن‌ها در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته است و هر ساله مطالعات جدیدتری در این راستا انجام و نتایج ارزنده‌ای حاصل می­شود (13). بکارگیری جلبک‌های دریایی به عنوان افزودنی­های خوراک یا مکمل با توجه به ارزش غذایی، در دسترس بودن و هزینه‌ی پایین آن‌ها در آبزی­پروری امکان‌پذیر است(16).

محرک­های ایمنی با منشاء گیاهی از جمله جلبک­های دریایی می­توانند نقش بسیار مهمی در افزایش پاسخ ایمنی و جلوگیری از بروز بیماری­ها در آبزیان و انواع سیستم­های پرورشی آبزیان داشته باشند. این محرک‌ها از طریق تقویت توان سیستم ایمنی غیراختصاصی مقاومت ماهی را در برابر بیماری­ها افزایش می­دهند (34).

جلبـک­هـای دریـایی به دلیل مقادیر پایین چربی‌های اشـباع، کـالری کـم، میـزان فراوان کربوهیدرات‌هـا و نیـز ویژگـی­هـای زیسـتی ماننـد خواص ضد­باکتریایی، ضد‌ اکسیداسیونی، ضد­ویروسـی و ضد­قارچی به مواد طبیعی پرکاربردی در صنایع غـذایی و دارویی تبدیل شده­اند (10،17،33). همچنین جلبک­های دریایی دارای مقادیر بالای مواد معدنی، فیبرهـای رژیمـی، ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و اسـیدهای چـرب چنـد غیراشـباع هستند (10،42).

از جمله این جلبک­ها می­توان به اعضای شاخه جلبک­های قرمز اشاره کرد که اکثر اعضای این شاخه دارای مصارف کاربردی زیادی هستند (36). جلبک قرمز L. Caspicaاز گونه­های دریازی است و متعلق به گروه جلبک‌های پرسلولی هستند و اغلب سلول­های آن­ها بیش از یک هسته دارند. این گروه معمولاً از طریق جنسی تولید مثل می‌­کنند (23).

با توجه به خواص مثبت ماکروجلبـک­هـا و همچنین فراوانی جلبک L. Caspica در دریای خزر، هدف از انجام تحقیق حاضر، بررسی اثر جلبک قرمز (L. caspica) بر شاخص­های خون­شناسی قزل­آلای رنگین­کمان و بررسی امکان کاربرد این جلبک در پرورش ماهی قزل­آلا در جهت بهبود شاخص­های رشد و همچنین افزایش توان سیستم ایمنی ماهی‌ها است.

مواد و روش کار

جمع‌آوری جلبک و عصاره­گیری: جلبک قرمز از سواحل جنوبی دریای خزر در فصل زمستان جمع­­آوری شد. جهت تهیه عصاره‌ی اتانولی مقدار 20 کیلوگرم جلبک جمع‌آوری شده در مکانی عاری از رطوبت، به دور از نور خورشید و در جریان هوا خشک و پس از آسیاب به پودر تبدیل شد. پودر به دست آمده در بالن یک لیتری و به نسبت 1 به 5 با الکل اتیلیک 80 درصد مخلوط و به مدت 48 ساعت بر روی دستگاه شیکر نگه‌داری شد. سپس عصاره‌ی اولیه صاف شده وارد دستگاه روتاری شد و در دمای 45 درجه سانتی‌گراد الکل­پرانی آن صورت گرفت. در نهایت عصاره‌ی تغلیظ شده در شرایط خلاء و انجماد خشک و تا زمان استفاده در یخچال نگهداری شد (38).

تهیه‌ی ماهی، جیره­ی­ غذایی و شرایط پرورش: این تحقیق در یک کارگاه پرورش ماهی در شهرستان تنکابن انجام شد. به منظور سازگاری ماهیان با شرایط جدید پرورشی، به مدت 2 هفته با جیره­ی غذایی تجاری (شرکت خوراک دام- طیور و آبزیان 21 بیضاء، شیراز) تغذیه شدند. تعداد 750 قطعه ماهی قزل­آلای رنگین­کمان با میانگین وزنی44/0±43/39 گرم انتخاب و به صورت تصادفی در قالب 5 تیمار با 3 تکرار (تعداد 50 قطعه در هر تکرار) در 15 حوضچه توزیع شدند. جهت تهیه‌ی جیره­های آزمایشی مقدار 0، 5، 10، 15 و 20 گرم عصاره  به هر کیلوگرم از جیره‌ی پایه اضافه شد. سپس ماهیان به مدت 8 هفته و روزانه در 4 نوبت (ساعت 7، 12، 16، 20) به میزان 5/1 درصد وزن بدن با جیره­های آزمایشی تغذیه شدند. هر دو هفته یکبار زیست‌سنجی کل ماهیان هر حوضچه انجام شده و میزان غذای مورد نیاز با توجه به میانگین وزنی جدید محاسبه شد.

شاخص­های فیزیکو‌شیمیایی آب شامل دما، اکسیژن و pH توسط دستگاه‌هایCond 3210 SET1 WTW و pH 3110 SET2 و همچنین آمونیاک توسط دستگاه Colorimeter DR/890  به صورت هفتگی مورد سنجش قرار گرفت و میانگین این شاخص­ها در طول دوره‌ی آزمایش شامل دمای آب 7/16 درجه سانتی­گراد، اکسیژن محلول15/8 میلی‌گرم بر لیتر و pH ، 5/7 ثبت شد.

سنجش فراسنجه­های رشد: به منظور ارزیابی تأثیر سطوح مختلف عصاره‌ی جلبک بر شاخص­های رشد بچه ماهیان قزل­آلای رنگین‌کمان و مقایسه بین تیمارهای مختلف، هر دو هفته یک‌بار وزن ماهیان هر تیمار اندازه‌‌گیری شد. میانگین افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی و درصد بازماندگی طبق روابط زیر محاسبه شد.

افزایش وزن بدن = وزن نهایی(گرم) - وزن اولیه(گرم)

ضریب رشد ویژه = ] ln(وزن نهایی) – ln(وزن اولیه) /طول دوره‌ی پرورش[ × 100

ضریب تبدیل غذایی = غذای خشک داده شده (گرم) /وزن اضافه شده (گرم)

درصد بازماندگی = ] تعداد ماهیان باقی مانده/ تعداد ماهیان اولیه[× 100

سنجش شاخص­های خون­شناسی و بیوشیمیایی سرم: جهت سنجش فاکتورهای خونی در روز صفر و پایان هفته 2، 4، 6 و 8 از هر تیمار تعداد 15 قطعه ماهی (هر تکرار 5 قطعه) نمونه­برداری شد. ماهیان از 24 ساعت قبل از نمونه‌برداری قطع غذا شدند (9)، پس از بیهوشی ماهیان با پودر گل میخک (با دوز 200 میلی­گرم در لیتر) با استفاده از سرنگ 2 سی‌سی از ورید ساقه­ی دمی خونگیری و در لوله‌ی آزمایش حاوی هپارین وارد شد. از هر نمونه مقدار یک سی‌سی خون در لوله‌های فاقد هپارین ریخته شد. به منظور جداسازی سرم، نمونه­های خون به دست آمده به مدت 5 دقیقه با 3000 دور در دقیقه سانتریفیوژ شدند. هموگلوبین به روش استاندارد سیانومت هموگلوبین و جذب نوری محلول فوقانی درطول موج 560 نانومتر به وسیله دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه­گیری و میزان هموگلوبین بر حسب گرم در دسی­لیتر محاسبه شد. میزان هماتوکریت به روش میکروهماتوکریت سنجش گردید. شاخص­های گلبولی شامل میانگین حجم گلبول‌قرمز (MCV)، میانگین هموگلوبین در گلبول‌قرمز (MCH) و میانگین غلظت هموگلوبین در گلبول‌قرمز (MCHC) بر اساس فرمول محاسبه شد (20). شمارش کلی گلبول­های قرمز و گلبول­های سفید پس از رقیق نمودن خون به نسبت 1 به 200  با محلول رقیق کننده نات- هریک و با استفاده از لام هماسیتومتر نئوبار صورت گرفت (12). جهت شمارش تفریقی گلبول­های سفید خون گسترش خونی تهیه و با استفاده از رنگ گیمسا رنگ­آمیزی انجام شد (25). سنجش مقادیر پروتئین تام و آلبومین به روش  Bradford (5) انجام شد. با به دست آوردن تفاضل پروتئین تام و آلبومین مقدار گلوبولین به دست آمد (30).

سنجش آنزیم­های کبدی: در این مطالعه سطوح آنزیم‌های کبدی آلانین آمینو ترانسفراز (ALT)، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، و آلکالین فسفاتاز (ALP) در سرم خون با استفاده از کیت تجاری پارس آزمون (پارس آزمون، تهران، ایران) و با استفاده از دستگاه اتوآنالایزر(Eppendorf, EPOS,Germany) اندازه­گیری شد.

تجزیه و تحلیل آماری: تجزیه و تحلیل آماری نتایج با استفاده از نرم افزار 22 SPSSانجام شد. پیش از تجزیه و تحلیل، طبیعی بودن داده‌ها با استفاده از آزمونKolmogorov-Smironov  ارزیابی شد. برای مقایسه کلی داده­ها از روش آنالیز واریانس یک طرفه One-way-ANOVA  و برای مقایسه میانگین­ها از آزمون آماری  Duncan در سطح اعتماد 95 درصد استفاده شد.

نتایج

در پایان 8 هفته تغذیه‌ی بچه­ماهیان قزل­آلای رنگین­کمان با عصاره‌ی جلبک، اگرچه بیشترین افزایش وزن بدن و ضریب رشد ویژه در تیمار 2 درصد، بالاترین درصد بازماندگی در تیمار 5/1 درصد و همچنین بهترین ضریب تبدیل غذایی در تیمار 2 درصد عصاره‌ی جلبکی حاصل شد ولی از لحاظ آماری اختلاف معنی­داری با یکدیگر و گروه شاهد نشان ندادند (05/0P> ؛ جدول1).

تعداد کل گلبول­های قرمز در هفته دوم، چهارم، ششم و هشتم نمونه­برداری در تمامی تیمارهای تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک افزایش معنی­داری نسبت به گروه شاهد نشان داد (05/0>P؛ جدول2). از لحاظ درصد هماتوکریت تمام تیمارهای آزمایشی در هفته‌ی چهارم، ششم و هشتم نمونه­برداری افزایش معنی­داری نسبت به گروه شاهد نشان دادند (05/0>P ؛ جدول2). غلظت هموگلوبین در هفته دوم نمونه­برداری فقط در تیمار 5/1 درصد عصاره، هفته‌ی چهارم در تمامی تیمارها بجز تیمار 2 درصد و هفته‌ی ششم و هشتم در همه­ی تیمارهای تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک افزایش معنی­داری نسبت به گروه شاهد نشان داد (05/0>P ؛ جدول2). در پایان هشت هفته تغذیه با عصاره‌ی جلبک بیشترین تعداد گلبول‌قرمز، درصد هماتوکریت و غلظت هموگلوبین در تیمار 2 درصد عصاره ثبت شد.

از هفته‌ی دوم تا هفته‌ی هشتم نمونه­برداری تمامی تیمارهای تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک افزایش معنی­­داری در تعداد گلبول­های سفید نسبت به گروه شاهد نشان دادند (05/0>P ؛ جدول3). بیشترین تعداد گلبول­های سفید در پایان هشت هفته تغذیه در تیمار 5/1 درصد عصاره و بدون اختلاف معنی‌دار با تیمار 2 درصد عصاره ثبت شد. درصد لنفوسیت در هیچ یک از تیمارهای تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک بجز تیمار 5/1 درصد در هفته­های چهارم و ششم نمونه‌برداری اختلاف معنی­داری با گروه شاهد نشان نداد (05/0P>؛ جدول3). بیشترین درصد مونوسیت در هفته‌ی چهارم و ششم نمونه­برداری مربوط به تیمار 5/1 درصد عصاره و در هفته‌ی هشتم مربوط به تیمار 2 درصد بوده که با گروه شاهد اختلاف معنی­دار داشتند (05/0>P؛ جدول3). درصد ائوزینوفیل در هیچ یک از زمان‌های نمونه­برداری تحت تأثیر عصاره‌ی جلبک قرار نگرفت و تیمارهای آزمایشی اختلاف معنی­داری با گروه شاهد نشان ندادند (05/0P>؛ جدول3). درصد نوتروفیل تیمار 5/1 درصد عصاره جلبکی در هفته‌ی چهارم نمونه­برداری افزایش معنی­داری نسبت به همه­ی تیمارها بجز تیمار 2 درصد نشان داد (05/0>P؛ جدول3)، همچنین در پایان هفته‌ی هشتم غذادهی بالاترین درصد نوتروفیل در تیمار 2 درصد ثبت شد اگرچه اختلاف معنی­داری با گروه شاهد نشان نداد (05/0P>؛ جدول3).

براساس نتایج جدول 4، شاخص­های خون­شناسی شامل تعداد گلبول‌سفید، گلبول‌قرمز، غلظت هموگلوبین و درصد هماتوکریت تحت تأثیر هر دو عامل متغیر(زمان و سطوح مختلف عصاره‌ی جلبک) و برهم کنش آن‌ها قرار گرفت. همچنین روند نسبتا منظم افزایشی در میزان شاخص‌های ذکرشده در تیمارهای تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک از روز صفر تا پایان دوره‌ی تغذیه (هفته‌ی هشتم) مشاهده شد.

نتایج حاصل از سنجش شاخص­های بیوشیمیایی سرم خون ماهیان در تصویرهای 4-1 نشان داده شده است. طبق تصویر 1، افزایش معنی‌دار پروتئین تام در تیمارهای تغذیه‌شده بجز تیمار 1 درصد در هفته‌ی دوم، در هفته‌ی چهارم فقط در تیمار 5/0 درصد و در هفته‌ی هشتم فقط در تیمار 1 درصد نسبت به گروه شاهد مشاهده شد (05/0>P). در هفته‌ی ششم مطالعه تیمارهای آزمایشی اختلاف معنی­داری با یکدیگر نشان ندادند (05/0P>).

میزان آلبومین در هفته‌ی دوم و چهارم مطالعه در تیمار 5/0 درصد، در هفته‌ی ششم در تمامی تیمارهای تغذیه‌شده غیر از تیمار 1 درصد و در هفته‌ی هشتم مطالعه در تیمارهای 1 و 2 درصد نسبت به گروه شاهد افزایش معنی­داری را نشان داد (05/0>P؛ تصویر 2).

سنجش میزان گلوبولین در هفته‌ی دوم نمونه­برداری، افزایش معنی­دار این شاخص را در تیمارهای تغذیه‌شده غیر از تیمار 5/0 درصد، در هفته‌ی چهارم فقط در تیمار 5/0 درصد، در هفته‌ی هشتم فقط در تیمار 1 درصد نسبت به گروه شاهد نشان داد (05/0>P). تیمارهای آزمایشی در هفته‌ی ششم مطالعه اختلاف معنی­داری از لحاظ میزان گلوبولین سرم خون نشان ندادند (05/0P>؛ تصویر3).

نتایج حاصل از سنجش آنزیم­های کبدی نشان داد که ماهیان تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک در هفته­های مختلف نمونه­برداری میزان کمتری ALP در سرم داشتند به طوری که اختلاف معنی‌داری بین تیمارهای تغذیه‌شده در مقایسه با گروه شاهد در هفته‌های دوم و هشتم مشاهده شد (05/0>P). کمترین میزان ALP در هفته‌ی دوم در تیمار 2 درصد و در هفته‌های 4، 6 و 8 نمونه‌برداری در تیمار 5/0 درصد مشاهده شد (تصویر 4).

همچنین نتایج به دست آمده نشان داد که ماهیان تغذیه‌شده با جیره‌ی حاوی جلبک در هفته 2، 4 و 6 نمونه­برداری حاوی میزان کمتری ALT در سرم خون بودند و تنها در هفته‌ی 8 نمونه­برداری این میزان در تیمار 1 درصد افزایش معنی­داری نسبت به گروه شاهد نشان داد (05/0>P؛ تصویر 5).

طبق نتایج نشان‌داده ‌شده در تصویر 6 میزان AST سرم خون ماهیان تغذیه‌شده با عصاره‌ی جلبک بجز تیمار 2 درصد در هفته‌های 2 و 4 و در هفته‌ی 6 در همه‌ی تیمارهای تغذیه‌شده کاهش معنی­داری نسبت به گروه شاهد نشان داد (05/0>P). در هفته‌ی 8 نمونه‌برداری اختلاف معنی­داری بین تیمارهای تغذیه‌شده و گروه شاهد مشاهده نشد (05/0P>).

طبق نتایج جدول 4، هر سه آنزیم کبدی مورد بررسی در این مطالعه، تحت تأثیر زمان، سطوح مختلف تیمار و برهم کنش آن‌ها قرار گرفتند. روند نسبتاً منظم کاهشی در تیمارهای تحت تغذیه با عصاره‌ی جلبک از روز صفر آزمایش تا هفته‌ی هشتم نمونه­برداری مشاهده شد.

بحث

بکارگیری داروهای با منشاء گیاهی با اهداف مختلف نظیر تحریک سیستم ایمنی ماهیان و سایر آبزیان پرورشی، موفقیت­های زیادی را برای صنعت آبزی­پروری به ارمغان آورده است. تاکنون ترکیبات زیستی متعددی با گستره‌ی کاربردی متنوعی هم‌چون اثرات آنتی‌بیوتیکی، ضدویروسی، ضدقارچی و ضدسرطانی از جلبک‌های پرسلولی شناسایی و استخراج شده است و بسیاری از متابولیت‌های اولیه و یا ثانویه این جانداران می‌تواند به مواد زیست‌فعال مورد استفاده در صنایع دارویی تبدیل شود (8،46).

براساس نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر، مکمل­سازی جیره­ی غذایی بچه­ماهیان قزل­آلای رنگین­کمان اگرچه باعث بهبود رشد و ضریب تبدیل غذایی در تیمار 2 درصد عصاره‌ی جلبکی شد اما اختلاف معنی­داری بین تیمارها و همچنین با گروه شاهد مشاهده نشد (05/0P>). همچنین درصد بازماندگی تیمارهای آزمایشی در پایان دوره‌ی غذادهی اختلاف معنی­داری با یکدیگر و گروه شاهد نشان نداد. هم‌راستا با نتایج به دست آمده از مطالعه‌ی حاضر مکمل‌سازی جیره‌ی غذایی قزل­آلای رنگین‌کمان تحت تأثیر افزودنی غذایی ماکروجلبک­های دریایی Gracilariopsis persica ، Sargassum bovianum   وPolycladia myrica با سطوح 5 و 10 درصد اختلاف معنی­داری را در شاخص­های رشد و درصد بازماندگی بین ماهیان تغذیه‌شده و گروه شاهد(بدون تغذیه با جلبک) نشان نداد (22). نتایج مطالعات Soler-Vila و همکاران در سال 2009 نشان داد که جلبک قرمز Porphyra dioica  به طور مؤثر می‌تواند تا سطح 10 درصد جیره بدون اثرات منفی برافزایش وزن و عملکرد رشد قزل­آلای رنگین­کمان قرار بگیرد (39).  Choi و همکاران در سال 2015 نشان دادند که اضافه نمودن جلبک قرمز Pyropia yezoensis منجر به افزایش معنی­دار میزان رشد روزانه و میزان وزن به دست آمده کفشک ماهی زیتونی Paralichthys olivaceus نسبت به گروه شاهد می­شود (7).

با توجه به نتایج به دست آمده از مطالعات مختلف، به نظر می­رسد تفاوت در حصول نتیجه تجویز خوراکی انواع جلبک­ها بر عملکرد رشد ماهیان، به دوز تجویز آن‌ها بستگی داشته باشد. به عقیده Stadtlander و همکاران در سال 2012، وجود عصاره‌ی جلبک در جیره‌ی­های غذایی می­تواند منجر به ذخیره انرژی متابولیکی به منظور رشد گردد (43). درحالیکه مطالعات نشان داده­اند که جایگزینی ماکروجلبک در سطوح بالا ممکن است روی عملکرد رشد تأثیر منفی داشته باشد (32). شاید به دلیل خاصیت ضد­تغذیه‌ای پلی‌ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای محلول (Soluble Non-Starch Polysaccaride) در جلبک­ها باشد که میزان آن با افزایش درصد ماکروجلبک­ها در جیره‌ی غذایی افزایش می­یابد (6).

طبق نتایج به دست آمده، افزایش معنی­دار گلبول­های قرمز، هموگلوبین و هماتوکریت در تیمارهای تغذیه‌شده نسبت به گروه شاهد نشان‌دهنده‌ی تأثیر مثبت عصاره‌ی جلبک بر شاخص­های خونی ماهی قزل­آلای رنگین­کمان است. احتمال می­رود افزایش در این شاخص­ها به علت اثر آنتی­اکسیدان‌‌های موجود در عصاره‌ی جلبک بر کاهش همولیز ناشی از پراکسیداسیون چربی­های موجود در غشای گلبول­های قرمز خون و یا اثر حفاظتی پلی­فنول‌ها در برابر پراکسید هیدروژن ناشی از اکسیداسیون در گلبول­های قرمز باشد (26). ماکروجلبک­های دریایی منبع غنی از آنتی­اکسیدان­های مختلف همچون فلاونوئید­ها و پلی فنول هستند که نقش مهمی در پیشگیری اکسیداسیون دارند (31). پلی فنول­­های موجود در ترکیبات گیاهی می­­توانند با فلزات و یون­های فلزی مانند آهن، کمپلکس تشکیل داده و پتانسیل این را دارند که در واکنش­های فیزیولوژیکی مربوط به آهن و دیگر فلزات واسطه دخل و تصرف کنند. بنابراین این احتمال وجود دارد که دسترسی به آهن مورد نیاز بدن جهت خون­سازی را تسهیل نمایند. مشابه با نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر Kim  و همکاران در سال 2013 در تحقیقی که بر روی اثرات حمایتی جلبک اسپیرولینا (Spirulina pacifica) در طوطی ماهی (Oplegnathus fasciatus) داشتند، نشان دادند که افزودن جلبک در جیره­ی این ماهیان باعث افزایش میزان هماتوکریت شده است (24). همچنین در مطالعات Karami و همکاران در سال 2016 و Zeraatpisheh و همکاران در سال 2018، بکارگیری عصاره‌ی آبی جلبک Sargassum angustifolium در جیره­ی غذایی کپور معمولی (Cyprinus carpio) و قزل­آلای رنگین‌کمان منجر به افزایش معنی‌دار هموگلوبین نسبت به گروه شاهد شد (21،48). هم‌ راستا با نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر تجویز Spirulina platensis در جیره‌ی غذایی قزل­آلای رنگین­کمان افزایش گلبول‌قرمز و هموگلوبین را در تیمارهای تغذیه‌شده در پی داشت (47). در مطالعات Tulaby Dezfuly و همکاران در سال 2017، تأثیر مثبت مصرف خوراکی عصاره­ی الکلی جلبک سارگاسوم (S. angustifolium) بر برخی فاکتورهای خونی ماهی ماکرو (Labidochromis caeruleus) تایید شد(45).

گلبول­های سفید یکی از مهمترین سلول‌هایی هستند که می‌توانند واکنش‌های ایمنی غیراختصاصی را در ماهیان تحریک کنند (40). با توجه به نقش گلبول­های سفید خونی در سیستم دفاعی ماهی، تغییر تعداد این سلول‌ها تحت تأثیر محرک‌های ایمنی منطقی به نظر می‌رسد. بررسی تغییر تعداد گلبول­های سفید در این مطالعه حاکی از نقش محرک ایمنی عصاره‌ی جلبک تجویز‌شده در جیره­ی غذایی قزل­آلای رنگین­کمان است، به طوری که از هفته‌ی دوم به بعد آزمایش تمامی تیمارهای مورد مطالعه افزایش معنی‎داری در تعداد گلبول‌های سفید نسبت به گروه شاهد نشان دادند و بیشترین میزان این شاخص در هفته‌ی ششم در تیمار 5/1 درصد عصاره ثبت شد. افزایش تعداد گلبول­های سفید خون در عفونت‌های طبیعی و تجربی و در مواقع استفاده از واکسن‌ها و محرک‌های ایمنی متعدد گزارش شده است (18،19،27) در مطالعات مشابه تجویز خوراکی عصاره‌ی جلبک S. angustifolium بر کپور معمولی و قزل­آلای رنگین­کمان (21،48) و S. platensis بر قزل‌آلای رنگین­کمان (47) منجر به افزایش تعداد گلبول­های سفید شد.

در مقایسه شمارش تفریقی گلبول­های سفید در طول هفته‌های نمونه­برداری، از لحاظ درصد لنفوسیت و ائوزینوفیل تقریبا تمامی تیمارهای تغذیه شده با جلبک اختلاف معنی­داری با گروه شاهد نشان ندادند. بیشترین درصد مونوسیت و نوتروفیل در پایان هفته هشتم مطالعه در تیمار 2 درصد عصاره‌ی جلبکی به دست آمد. در مطالعات مشابه افزایش تعداد گلبول‌سفید، نوتروفیل، مونوسیت و لنفوسیت در ماهی کوی (Cyprinus carpio carpio) تغذیه‌ شده با Arthrospira platensisگزارش شد (2). همچنین در مطالعه Farhoudi و همکاران در سال 2017 افزایش درصد نوتروفیل و لنفوسیت در خون ماهی باس دریایی آسیایی(Lates calcarifer) تحت تغذیه با جلبک قرمز دریایی Gracilaria pygmaea گزارش شد و محققان دلیل آن را به حضور کاروتنوئیدهای موجود در جلبک نسبت دادند که در نهایت با تحریک نوتروفیل و ماکروفاژها به تولید لیزوزیم در خون و تأثیر بر فعالیت فاگوسیتوزی موجب تقویت ایمنی غیراختصاصی می­شود (11).

پروتئین­های پلاسما به وسیله‌ی کبد سنتز و در بسیاری از بیماری­ها و اختلالات فیزیولوژیک از بدن دفع می­شوند. اندازه­گیری پروتئین کل، آلبومین و گلوبولین در سرم یا پلاسما در تشخیص بیماری­های ماهی به عنوان شاخصی برای وضعیت تغذیه­ای و همچنین سیستم عروق، عملکرد کبد و کلیه کاربرد دارد (1). تحقیقات موجود نشان می­دهد که بهبود عملکرد کبد و سایر ارگان‌های بدن که سنتز اجزای پلاسما را به عهده دارند به افزایش سطح پروتئین سرم خون منجر می­شود (28). در مطالعه‌ی حاضر، در پایان 8 هفته تغذیه با عصاره‌ی جلبک، افزایش معنی­دار پروتئین تام و گلوبولین در ماهیان تغذیه‌شده با 1 درصد عصاره و آلبومین در تیمارهای 1 و 2 درصد نسبت به گروه شاهد و دیگر تیمارها مشاهده شد. به نظر می­رسد تأثیر مثبت عصاره‌ی جلبک بر پروتئین­های سرمی سنجش‌شده، احتمالاً به دلیل تقویت سیستم ایمنی غیراختصاصی و همچنین بهبود عملکرد کبد که سنتز اجزای پلاسما را بر‌ عهده دارند باشد. هم‌راستا با نتایج به دست آمده از مطالعه‌ی حاضر بکارگیری جلبکS. platensis  در سطح 10 درصد در جیره‌ی غذایی قزل­آلای رنگین­کمان منجر به افزایش معنی­دار پروتئین تام و آلبومین در ماهیان تغذیه‌شده شد (47).

کبد یکی از مهم‌ترین اندام­های متابولیزه‌کننده‌ی داروها و سایر مواد مغذی در ماهی است (41)، همچنین نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی برعهده دارد (15). به طور کلی تمامی این عملکردها در کبد توسط آنزیم­ها صورت می‌گیرد. آنزیم­های کبدی معرف سلامت کبد هستند و عمدتاً تحت تأثیرآسیب‌های بافتی افزایش پیدا می‌کنند. در مطالعه‌ی حاضر افزودن عصاره‌ی جلبک به جیره‌ی غذایی ماهیان سبب کاهش معنی­دار میزان فعالیت آنزیم‌های کبدی ALP، AST و ALT در تیمارهای تغذیه‌شده با سطوح متفاوت عصاره‌ی جلبک نسبت به گروه شاهد شد. نتایج  تحقیقات علمی نشان داده است که آنزیم­های کبدی متأثر از  فاکتورهای فیزیولوژیک و محیطی از جمله بروز اختلالات در عضلات اسکلتی، نارسایی و اختلالات قلبی (4)،  نوع جیره‌ی غذایی، دمای آب، سن ماهی و شوری آب (44) می­باشند. بنابراین احتمال می­رود افزایش سطح فعالیت این آنزیم­ها  در پلاسمای ماهی‌های گروه شاهد (تحت تیمار فاقد عصاره‌ی جلبک) حاکی از بروز آسیب‌های بافت کبد باشد (35). در مطالعات دیگر مکمل­سازی جیره­ی غذایی ماهیان با ریزجلبک نانوکلروپسیس (Nannochloropsis oculata) منجر به کاهش سطح فعالیت آنزیم­های ALP، AST و ALT در قزل­آلای رنگین‌کمان شد (29). همچنین Sherif و همکاران در سال 2012، بهبود کارکرد آنزیم‌های ALT و AST را در تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) تحت تغذیه با جلبک اسپیرولینا گزارش کردند (37).

با توجه به نتایج شاخص­های خون­شناسی، بیوشیمیایی و آنزیم­­های کبدی عملکرد مثبت عصاره‌ی جلبکی به عنوان محرک ایمنی و بهبود‌دهنده‌ی شاخص­های خون­شناسی قزل­آلای رنگین‌کمان تأیید می­گردد. از طرفی اندازه­گیری روند تغییرات فاکتورهای بیوشیمیایی خون می‌تواند به عنوان یک ابزار بالینی مناسب جهت پیش­بینی و پایش سلامت یک موجود زنده تلقی شود. از این ‌رو با در نظر گرفتن تأثیر عصاره‌ی جلبکی L. caspica بر شاخص­های بیوشیمیایی سرم و آنزیم­های کبدی قزل­آلای رنگین‌کمان بکارگیری آن در جیره­ی غذایی بلامانع است. مطالعات گسترده‌‌‌تر جهت آگاهی بیشتر از توانایی­های جلبک قرمز (L. caspica) به عنوان محرک گیاهی برای  بهبود شاخص­های خون‌شناسی و تقویت سیستم ایمنی با توجه به گونه­های ماهی توصیه می­شود.

سپاسگزاری

نگارندگان از کلیه همکارانی که در اجرای این پروژه با کمک‌های بی­دریغشان حامی ما بوده­اند، قدردانی می­نمایند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

تصویر 1. میانگین پروتئین تام سرم خون قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جلبک Laurencia caspica . حروف بزرگ متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار یک تیمار در زمان‌های مختلف و حروف کوچک متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار بین تیمارها در یک زمان است (05/0>P).

تصویر 2. میانگین آلبومین سرم خون قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جلبک Laurencia caspica . حروف بزرگ متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار یک تیمار در زمان‌های مختلف و حروف کوچک متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار بین تیمارها در یک زمان است (05/0>P).

تصویر3. میانگین گلوبولین سرم خون قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جلبک Laurencia caspica. حروف بزرگ متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار یک تیمار در زمان‌های مختلف و حروف کوچک متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار بین تیمارها در یک زمان است (05/0>P).

تصویر 4. میانگین آنزیم ALP سرم خون قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جلبک Laurencia caspica. حروف بزرگ متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار یک تیمار در زمان‌های مختلف و حروف کوچک متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار بین تیمارها در یک زمان است (05/0>P).

تصویر 5. میانگین آنزیم ALT سرم خون قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جلبک Laurencia caspica. حروف بزرگ متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار یک تیمار در زمان‌های مختلف و حروف کوچک متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار بین تیمارها در یک زمان است (05/0>P).

تصویر 6. میانگین آنزیم AST سرم خون قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با جلبک Laurencia caspica. حروف بزرگ متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار یک تیمار در زمان‌های مختلف و حروف کوچک متفاوت نشانه وجود اختلاف معنی‌دار بین تیمارها در یک زمان است (05/0>P).