پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,228 |
| تعداد مقالات | 67,750 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,085,142 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,823,658 |
روند دستوری‌شدگی انگار / انگاری | ||
| پژوهشهای زبانی | ||
| مقاله 3، دوره 11، شماره 2، بهمن 1399، صفحه 49-72 اصل مقاله (1.09 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jolr.2020.295879.666571 | ||
| نویسندگان | ||
| فهیمه تسلی بخش* 1؛ احسان چنگیزی2 | ||
| 1دانش آموخته دکتری رشتۀ فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2استادیار گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| در زبان فارسی امروز، «انگار» و «انگاری» دو قید وجهی‌اند که بر شک و تردید و تشبیه و تمثیل دلالت دارند. منابع دستوری در خصوص ساخت و کارکرد این دو قید غالباً سکوت کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد که ساخت «انگاری» را مشابه «گوئی» و «پنداری» و از منشأ فعل دوم شخص مفرد در نظر گرفته‌اند. در این پژوهش، صورت و کارکرد قیدهای «انگار» و «انگاری» در دوره‌های مختلف زبان فارسی بررسی‌شده و با استفاده از شواهد موجود در آثار فارسی دوران میانه و نیز متون فارسی قدیم (نثر و نظم فارسی پس از اسلام)، روند دستوری‌شدگی و تبدیل این دو صورت زبانی به قید، با توجه به تحولات معنایی، مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، فعل hangār-/ hangārd در فارسی میانه از درجة قوی ریشۀ kar در زبانهای ایرانی دورة باستان، به معنی «فکر کردن»، با پیشوند ham- ساخته‌شده و با معنی اصلی «در نظر داشتن»، به کار رفته است. با تحولات معنایی، این فعل معنی «برشمردن» و سپس، «فرض کردن» حاصل کرده است و صورت امر آن، «انگار»، با قرار گرفتن در جایگاه نخستین جمله و پذیرفتن بند پیرو در نقش مفعول، مقوله‌زدایی شده و ضمن بازتحلیل در ذهن اهل زبان، به قید «انگار» بدل شده است. از سوی دیگر، در فارسی میانه، با افزودن تکواژ ē (یای مجهول) به مادة مضارع، وجه تمنایی فعل ساخته می‌شده که کارکرد اصلی آن، بیان فرض بوده است. «انگاری» بازماندۀ همین ساخت است که به فارسی نورسیده و به‌تدریج، با از میان رفتن شیوة بازنمایی وجه در ساختمان فعل، به قیدی وجهی برای دلالت بر تشبیه و تمثیل و گاه شک و تردید بدل شده است. شباهت آوایی صورت دستوری‌شدۀ «انگاری» به فعل دوم شخص مفرد از مصدر «انگاشتن»، موجب بازتحلیل‌شده و به‌اشتباه، این قید را از منشأ فعل دوم شخص مفرد در نظر گرفته‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| انگار؛ انگاری؛ دستوری شدگی؛ فارسی میانه؛ فارسی قدیم | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Grammaticalization Process of engâr / engâri | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Fahimeh Tasalli Bakhsh1؛ Ehsan Changizi2 | ||
| 1Ph. D. Graduate in Ancient Culture and Languages, University of Tehran, Tehran, Iran | ||
| 2Assistant Professor of Department of linguistics, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| In Modern New Persian, two adverbs “engâr” and “engâri” are used to represent irrealis modality when the speaker introduces a simile or a parable or expresses doubt and uncertainty about what he/she says. Some grammarians consider “engâri” as two other adverbs “guyi” and “pendâri”. They believe that these adverbs are originated in second-person singular verbs which have acquired adverbial function. In this article, we will discuss the process of grammaticalization of the two adverbs “engâr” and “engâri” using evidence from ancient texts written in Persian (either verse or prose post-Islamic texts) and Middle Persian, focusing on semantic changes the verb “hangār- / hangārd” has gone through: In Middle Persian, “hangār- / hangārd” is a lexical verb meaning “to consider”. After going through certain semantic changes, the verb obtains the meanings “to count” and “to assume”. Later on, the second-person singular imperative form of the verb shifts to the beginning of the clause which leads the noun phrase object to be replaced by a subordinate clause. Such changes speed up the progress of grammaticalization and make it easier for “engâr” to be reanalyzed as an adverb. After being decategorized, “engâr” is used as a modal adverb to indicate hypothetical actions and irrealis modality. On the other hand, there is a grammatical rule in Middle Persian according to which, the morpheme “ē” can be added to present stem of the verbs to construct the optative mood mainly functioning as a device to imply irrealis modality. This applies to “engâri” which is reanalyzed as an adverb indicating simile, allegory, doubt and uncertainty since in New Persian, modality is more expressed by linguistic devices such as modal verbs and adverbs than the verb moods. Phonological changes lead speakers to reanalyze “engâri” and consider it to be originated from second-person singular verb due to resemblance in orthography and pronunciation. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| “engâr”, “engâri”, grammaticalization, Middle Persian, Early New Persian | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383). رسالۀ منطق دانشنامۀ علایی، با مقدمه و حواشی و تصحیح محمد معین و محمد مشکوة، همدان، دانشگاه بوعلی سینا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1365-1376). روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، 20 ج، مشهد، آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهشهای اسلامی. ابوالقاسمی، محسن. (1385). ماده‌های فعل‌های فارسی دری، تهران، ققنوس. ـــــــــــــــــــ(1387). دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ هفتم، تهران، سمت. ـــــــــــــــــــ (1389). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت. ارجانی، فرامرز بن خداداد (1396). سمک عیار. با مقدمه و تصحیح پرویز ناتل خانلری، 6 ج، ویراست دوم. تهران، آگاه. انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1375). دستور زبان فارسی، جلد دوم، چاپ چهاردهم، ویرایش دوم، تهران، فاطمی. انوری، حسن و دیگران (1382).فرهنگسخن، 6 ج، تهران، سخن. بلعمی، محمد بن محمد (1373). تاریخنامۀ طبری (گردانیده منسوب به بلعمی، بخش چاپ‌نشده)، به تصحیح و تحشیۀ محمد روشن، ج 3 و 4، تهران، البرز. ـــــــــــــــــــ (1378). تاریخنامۀ طبری (گردانیده منسوب به بلعمی). به تصحیح و تحشیۀ محمد روشن. جلد 1 و 2. تهران: سروش. بهار، محمدتقی (1373). سبکشناسی، جلد اول، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر. بیدل دهلوی، ابوالمعانی میرزا عبدالقاهر (1341). کلیات، 4ج، کابل، دپوهنی وزارت و دارالتألیف ریاست. تفضلی، احمد (1398). «اندرز بهزاد فرخ‌پیروز». مقالات احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: توس. صص 341-346. جامی، نورالدین عبدالرحمن (1370). نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، تهران، اطلاعات. جمالزاده، محمدعلی (1339). یکی بود و یکی نبود، تهران، معرفت. خاقانی شروانی، بدیل بن علی (1382). دیوان خاقانی شروانی، به تصحیح ضیاء‌الدین سجادی، تهران، زوار. خیام، حکیم عمر (1372). رباعیات، با مقدمه و حواشی محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران، عارف. خیامپور، عبدالرسول (1389). دستور زبان فارسیّ چاپ پانزدهم، تبریز، ستوده. دقیقی طوسی، ابومنصور محمد بن احمد (1373). دیوان دقیقی طوسی، به اهتمام محمدجواد شریعت، تهران، اساطیر. راشد محصل، محمدتقی (1370)، زند بهمن یسن، تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت‌ها، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سعدی، مصلح الدین (1385). کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران، هرمس. شریعت، محمدجواد. (1384). دستور زبان فارسی، چاپ هشتم، تهران، اساطیر [1364]. شفائی، احمد (1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران، نوین. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1339). دیوان قصائد و ترجیعات و غزلیات، با تصحیح و مقابله و مقدمۀ سعید نفیسی، تهران، کتابخانۀ سنائی. ـــــــــــــــــــــــــ (1386 الف). مختارنامه، مجموعۀ رباعیات، تصحیح و مقدمه از محمدرضا شفیعی کدکنی، ویرایش دوم، تهران، سخن. ـــــــــــــــــــــــــ (1386 ب). مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن. ـــــــــــــــــــــــــ (1387)، منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن. ـــــــــــــــــــــــــ (1398). تذکرة الاولیاء، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، 2ج، تهران، سخن. فردوسی، ابوالقاسم (1373). شاهنامة فردوسی. به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، 8 ج، کالیفرنیا، بنیاد میراث ایران. فرشیدورد، خسرو (1388). دستور مختصر امروز بر پایة زبانشناسی جدید، تهران، سخن فره‌وشی، بهرام. (1354). کارنامۀ اردشیر بابکان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. قریب، بدرالزمان (1379). «تحول وجه تمنایی به ماضی استمراری در زبانهای ایرانی»، یادنامة دکتر احمد تفضلی، به کوشش علی‌اشرف صادقی، تهران، سخن، صص 245ـ278. گیوی، حسن (1380). دستور تاریخی فعل، دو جلد، تهران، قطره. لازار، ژیلبر (1384). دستور زبان فارسی معاصر،مترجم، مهستی بحرینی، تهران، هرمس. ماهوتیان، (1387). دستور زبان فارسی از دیدگاه رده‌شناسی، ترجمة مهدی سمائی، تهران، نشر مرکز. منشی، نصرالله (1361). کلیله و دمنه، با تصحیح مجتبی مینوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1371). کشف‌الاسرار و عدةالابرار، به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، 10 ج، تهران، امیرکبیر. ناتلخانلری، پرویز (1377). تاریخ زبان فارسی، جلد دوم، تهران، فردوس. ناصرخسرو (1357). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. دانشگاه مک‌گیل، موسسۀ مطالعات اسلامی شعبۀ تهران با همکاری دانشگاه تهران. ـــــــــــ (1363). جامع الحکمتین، به تصحیح و مقدمۀ فارسی و فرانسوی هانری کربن و محمد معین، تهران، طهوری. نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (1380). هفت‌پیکر نظامی گنجوی (متن علمی و انتقادی از روی قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی قرن هشتم با ذکر اختلاف نسخ و شرح ابیات و معنی لغات و کشف الابیات)، به تصحیح برات زنجانی، ویرایش دوم، تهران، دانشگاه تهران. نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (1384). خسرو و شیرین، با حواشی و تصحیح متن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، قطره. نغزگویکهن، مهرداد (1395). زبان فارسی در گذر زمان (مجموعه مقالات)، تهران، کتاب بهار. نجفی، ابوالحسن (1378). فرهنگ فارسی عامیانه، جلد اول، تهران، نیلوفر. یاسمی. رشید و همکاران (1371). دستور زبان فارسی (پنج استاد)، چاپ دوم، تهران، نگاه و علم. Abolghasemi, M., 1994. Stems of Dari Persian Verbs, Tehran: Ghoghnus, [In Persian]. Abolghasemi, M.,1995. Etymology, Tehran, Ghoghnus, [In Persian]. Abolghasemi, M., 2010. A Historical Grammar of the Persian Language. Tehran, Samt, [In Persian]. Abu Alfotuh Razi, H. A.,1986-1997. Rowz Al-jenan fi Tafsir-e Qor'an, M. J. Yahaqi and M. M. Naseh (Eds.), 20 Vol, Mashhad, The Islamic research foundation of Astan Quds Razavi, [In Persian]. Anklesaria, T. D.,1913. Dânâk-u Mainyô-i Khard, Bombay. Anvari, H. and Ahmadi Givi, H.,1996. Persian Grammar, Vol 2, Tehran, Fatemi, [In Persian]. Anvari, H. et al.,2002. Sokhan Dictionary, Tehran, Sokhan, [In Persian]. Arrajani, F. Kh., 2017. Samak-e Ayyar, P. Natel Khanlari (Ed.), 6 Vol, Tehran, Agah, [In Persian]. Attar Neishabouri, F.,1960. Divan e Ghasaed, Tarji’at va Ghazaliyat, ed, by Nafisi, S. Tehran, Sana’i Library, [in Persian]. Attar Neishabouri, F.,2007a. Mokhtarnameh, ed, by Shafi’i Kadkani, M. 2nd edition. Tehran, Sokhan, [in Persian]. Attar Neishabouri, F.,2007b. Mosibatnameh, ed, by Shafi’i Kadkani, M. Tehran: Sokhan, [in Persian]. Attar Neishabouri, F., 2008. Mantegh-ul-Tair, ed, by Shafi’i Kadkani, M. Tehran: Sokhan, [in Persian]. Attar Neishabouri, F., 2019. Tazkirat-al-Awliya, ed, by Shafi’i Kadkani, M. 2 Vol, Tehran, Sokhan, [in Persian]. Bal'mi, M. M.,1994. Târixnâme-ye Tabari, M. Rowshan (Ed.), Vol. 3-4, Tehran, Alborz, [In Persian]. Bal'mi, M. M.,1999. Târixnâme-ye Tabari, M. Rowshan (Ed.), Vol. 3-4, Tehran, Sorush, [In Persian]. Bartholomae, C.,1961 Altiranisches Wörterbuch, Berlin, W. De Gruyter. Bidel Dehlavi, A. M. A.,1962. Koliyât, 4 Vol, Kanol, Riyâsat, [In Persian]. Brunner, Ch. j.,1977. A Syntax of Western Middle Iranian, Delmar, New York, Caravan Books. Boyce, M.,1975. A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian (Acta Iranica 9), Leiden, E.J. Brill. Bussmann, H.,2006. Routledge Dictionary of Language and Linguistics, Translated and edited by G. P. Trauth and K. Kazzazi, London and New York, Routledge. Cereti, C. G.,1995. The Zand Wahman Yasn (A Zoroastrian Apocalyose), Roma, Instituto Italiano per Medio ed Estremo Oriente. Daqiqi Tusi, A. M. A.,1994. Divân, M. J. Shari'at, Tehran, Asatir, [In Persian]. Dehkhoda, A. A.,1998. Dictionary, Tehran, Tehran University, [In Persian]. Dhabhar, E. B. N.,1927 Zand-I Khūrtak Avistāk, Trustees of the Parsee Panchayet Funds and Properties. Ebne Sina, H. A.,2004. A Treatise on Logic 'Ala'I's Encyclopedia, M. Mo'in and M. Meshkāt (Eds.), Hamadan, Hamedan University, [In Persian]. Farahvashi, B.,1999. Ardeshir Babakan’s Report Card, Tehran, Tehran University Press, [In Persian]. Farshidvard, K.,2009. Today's Concise Grammar Based on Modern Linguistics, Tehran, Sokhan, [in Persian]. Ferdowsi, A.,1994. Shahnameh, ed, by Jalal Khaleghi Motlagh, California, Iran Heritage Foundation, [in Persian]. Gharib, B., 2000. “The Evolution of Optative Mood into Past Continuous" in Iranian Language”, In Festschrift of Prof. Ahmad Tafazzoli, ed, by Sadeghi, A. Tehran, Sokhan, Pp. 245-278, [in Persian]. Givi, H.,2001. Historical Grammar of Verb, 2 Vol,Tehran, Ghatreh, [in Persian]. Heine, B.,2003. “Grammaticalization”. In B.D. Joseph & R.D. Janda (eds). The Handbook of Historical Linguistics, Oxford Blackwell, 575-601. Hopper, P.,1991. “On Some Principles of Grammaticalization”, In E. Traugott & B. Heine (eds.), Approaches to Grammaticalization Vol.1, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Hopper, P. & Traugott, E., 2003. Grammaticalization, 2nd edition, Cambridge University Press. Jamalzadeh, M. A.,1960. Yeki Bud Yeki Nabud, Tehran, Ma'refat, [In Persian]. Jamasp-Asana, J.M. (ed).,1987. Pahlavi Texts, Bombay, Fort Printing Press. Jâmi, N. A.,1991. Nafahât Alons Men Hazarât Alqods, M. Abedi (Ed.), Tehran, Etela'at, [In Persian]. Khâqâni Shervâni, B. A., 2003. Divân, Z. Sajadi, Tehran, Zavvar, [In Persian]. Khayyam, H. O., 1993. Robâ'iyyat, M. A. Foruqi and Q. Qani, Tehran, Aref, [In Persian]. Khayyampur, R., 2010. Persian Grammar, Tabriz, Sotude, [In Persian]. Lazard, G., 2005. A Grammar of Contemporary Persian. Translated by Bahreini, M, Tehran, Hermes, [in Persian]. Lehmann, Ch.,1992. "Word order change by grammaticalization", In M. Gerritsen & D. Stein (eds), Internal and external factors in syntactic change, Berlin-New York, Mouton de Gruyter, 395-416. MacKenzie, D. N.,1971. A Concise Pahlavi Dictionary, Routledge Curzon. Madan, D. M.,1911. The Complete Text of Pahlavi Dinkard, 2 parts, Bombay. Mahootian, Sh.,2008. Persian Language Grammar from a Typological Perspective, Translated by Sama’i, M. Tehran, Markaz, [in Persian]. Meybodi, A.,1992. Kashf-ul-Asrar va Oddat-ul-Abrar. ed. by Hekmat, A. 10. Vol, Tehran, Amirkabir, [in Persian]. Monshi, N.,1982. Kelileh va Demneh, ed, by Minavi, M, Tehran, University of Tehran Press, [in Persian]. Naghzguy Kohan, M.,2016. Persian Language Through Time, Tehran, Ketab-e Bahar, [in Persian]. Najafi, A.,2008. Folklore Persian Dictionary. Vol. 2. Tehran: Sokhan. [In Persian]. Naser Khosrow.,1978. Divan e Ash’ar e Hakim Naser Khosrow Ghobadiani, ed, by Minavi, M. & Mohaghegh, M. Mcgill University, Institute of Islamic Studies, in collaboration with University of Tehran, [in Persian]. Naser Khosrow.,1984. Jami' al-Hikmatayn, ed, by Corbin, H. & Moein, M, Tehran, Tahouri, [in Persian]. Natel Khanlari, P.,1998. A History of the Persian Language, Vol. 2, Tehran: Ferdows, [In Persian]. Nezami Ganje’i, E.,2001. Haft Peykar. ed. by Zanjani, B., 2nd edition, Tehran, University of Tehra press, [in Persian]. Nezami Ganje’i, E.,2005. Khosrow va Shirin, ed, by Vahid Dastgerdi, Hamidian, S. Tehran, Ghatreh, [in Persian]. Palmer, F. R.,2001. Mood and Modality, Second Edition, Cambridge, University Press. Rezai, V., & Neisani, M., 2016. “Differentiating Evidentiality and Epistemic Modality Based on the Behavior of Persian Adverbials”, In Journal of Language Research, Vol 7, Issue 1, p 37-56, [in Persian]. Rashed-Mohassel, M. T.,1991. Zand-e Bahman Yasn, Tehran, Institute for Humanities and Cultural Studies, [In Persian]. Sa'di, M.,1385. Koliyât, M. A. Foruqi, Tehran, Hermes, [In Persian]. Shafai, A.,1984. Scientific Basics of Persian Grammar, Tehran, Novin, [in Persian]. Shaked, Sh., 1979. The Wisdom of Sasanian Sages (Dēnkard VI), Boulder, Colorado. Shari’at, M.,2005. Persian Grammar, Tehran, Asatir, [in Persian]. Skjærvø, P. O.,2010. "Middle West Iranian", In G. Windfuhr(ed). The Iranian Languages, London and New York, Routledge, 196-278. Tafazzoli, A.,2019. “Andarz-e Behzad Farox Piruz”, In The Articles of Ahmmad Tafazzoli. Zh. Amuzgar (Ed). Tehran, Tus, p 341-346, [In Persian]. Williams, A. V., 1990. The Pahlavi Rivāyat Accompanying the" Dādestān Ī Dēnīg, The Royal Danish Academy of sciences and letters. Yasemi, R., et al.,1992. Grammar of Persian Language (Five-Masters), Tehran, Negah va elm, [in Persian]. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 565 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 266 |
||