پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,572 |
| تعداد مقالات | 71,028 |
| تعداد مشاهده مقاله | 125,499,328 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 98,761,797 |
یوزپلنگِ هشت پا، مروری بر شرح عنکبوت‌های جهنده در کتاب الحیوان جاحظ | ||
| تاریخ علم | ||
| مقاله 4، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 30، مرداد 1400، صفحه 99-111 اصل مقاله (715.46 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2021.323195.371628 | ||
| نویسنده | ||
| مرضیه کاظمی* | ||
| عضو هیئت علمی بنیاد دائرةالمعارف اسلامی | ||
| چکیده | ||
| بدون تردید جاحظ (163-255ق) از شاخص‌ترین چهره‌های جانورشناسی سده‌های نخست دورۀ اسلامی است، به‌طوری که کتاب الحیوان او برای قرن‌ها از مهم‌ترین مآخذ جانورشناسان و دیگر حکمایی بوده که هر یک به فراخور دانش و مقولۀ تألیفشان، به موضوع جانوران نیز پرداخته‌اند. در کنار مآخذ شفاهی، آثار لغویون و تک‌نگاره‌نویسان معاصر با جاحظ و مقدم بر او، ترجمۀ نوشته‌های ارسطو از مهم‌ترین منابع او در تألیف کتاب الحیوان است. تأثیرپذیری جاحظ از ارسطو فقط به نقل و اقتباس و حتی انتقاد از نوشته‌های او محدود نمی‌شود، بلکه گاه از آنها الهام گرفته و در صدد یافتن معادلی برای آنها در مآخذ عربی یا در طبیعت پیرامون خود برآمده است. ازجملۀ این موارد که در عین حال اثر او را از جانورشناسی ارسطو و دیگر آثار جانورشناسی دورۀ اسلامی متمایز می‌سازد، شرح عنکبوتی با نام عربی «لیث» است. شرح دقیق جاحظ از رفتار این بندپا در شکار طعمه علاوه بر آن که مشاهدۀ فعال، خلاقانه و دقیق او در طبیعت را نشان می‌دهد، امکان تطبیق جانور مد نظر او را با اعضای تیرۀ عنکبوت‌های جهنده در جانورشناسی جدید فراهم می‌کند. شرح‌های مفصلی از این دست به‌ویژه در مورد جانورانی اهمیت دارد که تنها از طریق نام عمومی‌شان در آثار کهن قابل شناسایی یا قابل مطابقت با جانورشناسی جدید نیستند. بدون شرح موشکافانۀ جاحظ از روش «لیث» در شکار، احتمالاً این بندپا در متون کهن برای همیشه ناشناخته باقی می‌ماند و نهایتاً فقط به عنوان نوعی عنکبوت شناخته می‌شد. شرح جاحظ در این باره در هیچ‌یک از آثار باقی‌مانده از متقدمان او یا در نوشته‌های ارسطو در بارۀ عنکبوت‌ها وجود ندارد. به نظر می‌رسد جاحظ با دیدن نام توصیفی نوعی عنکبوت موسوم به «گرگ» در نوشته‌های ارسطو در صدد یافتن وجه تسمیۀ آن برآمده و به مشاهدۀ «لیث» در طبیعت پیرامون، و شرح و بسط مشاهداتش در این باره پرداخته است. شرحی که می‌تواند گواهی بر استقلال دانش جانورشناسی جاحظ از نوشته‌های ارسطو نیز باشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ارسطو؛ جاحظ؛ جانورشناسی ملّی عرب؛ عنکبوت؛ کتاب الحیوان؛ لیث | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Eight-legged Cheetah, a Survey on the Description of Jumping Spiders in al-Jāḥiẓ’s Kitāb al-Ḥayawān | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Marzie Kazemi | ||
| Department of History of Sciences Encyclopaedia of the World of Islam Tehran Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| al-Jāḥiẓ (163-255 H./ 780-868 AD) is indisputably the most prominent early Muslim zoologist, as his book entitled Kitāb al-Ḥayawān (Book of Animals) has been, over many centuries, the main reference of the next generations of Muslim Zoologists and other scholars who have somehow dealt in their essays with animals or animals’ role in Arabic culture. Besides different kinds of literature and verbal resources, antecedent and contemporary philologist’s essays, and other available monographs, the Arabic translation of Aristotle’s Historia Animalium, prepared by Syrian scholar, Yaḥya (John) Ibn al-Batrīq, was one of the most important al-Jāḥiẓ’s sources His influence of Aristotle was not only in the form of quotations and adaptations but also, he had many creative inspirations, which resulted in his personal contemplations of surrounding nature. A very illustrious case which discriminates his book from Aristotle’s thoughts and other Islamic zoological texts is a kind of spider with the Arabic name Layth. al-Jāḥiẓ’s detailed account of the hunting etiology of this arthropod shows his creative, active, and accurate nature observations, and could be matched the members of jumping spiders (Salticidae) in present zoology as well. Such comprehensive descriptions are especially important about animals that are not simply recognizable via their common names in old texts solely. Without al-Jāḥiẓ’s elucidation of Layth’s hunting method, it might have remained unknown in all historical texts of zoology, forever, or at best could have known as a kind of spiders. In none of his antecedents’ remained essays or Aristotle’s explanations about spiders, al-Jāḥiẓ’s account of Layth could be found. It seems that seeing a descriptive name of a kind of spider, namely λυκος in Aristotle’s Historia Animalium, has sought al-Jāḥiẓ’s its appellation, watched Layth in nature around and explained carefully whatever he has seen. This could also be an example showing al-Jāḥiẓ’s own ideas in nature description, and the independence of his book of animals from Greek resources. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| al-Jāḥiẓ, Arab National Zoology, Aristotle, Kitāb al-Ḥayawān, Layth, Spider | ||
| مراجع | ||
|
ابن اثیر. (1412ق/ 1992م). کتاب المرصّع فی الآباء و الامهات و الأبناء و البنات و الأذواء و الذّوات، چاپ فهمی سعد، بیروت: عالم الکتاب. ابن خلّکان. (1968-1977). وفیات الأعیان و انباء الأبناء الزمان، چاپ احسان عباس، بیروت: دارالثقافة. ابن سیده. (1316-1321ق). کتاب المُخَصَّص، [بولاق]: مکتبة الأمیریة. ابن سینا. (1970). الشفاء، الطبیعیات، ج 3، الفن الثامن: الحیوان، چاپ ابراهیم مدکور و دیگران، [قاهره]: الهیئة المصریة العامة. ابن قتیبه. (1405ق/1984م). کتاب المعانی الکبیر فی ابیات المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة. ابن منظور. (1412ق/1998م). لسان العرب، چاپ علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی. ابوالحب، جلیل. (2001). نقول الجاحظ من ارسطو فی الحیوان، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة. ارسطو. (1977). طباع الحیوان، ترجمۀ یوحنا بن بطریق، چاپ عبدالرحمان بدوی، کویت: وکالة المکتوبات. همو. (1978). اجزاء الحیوان، ترجمۀ یوحنا بن بطریق، چاپ عبدالرحمان بدوی، کویت: وکالة المکتوبات. اسدی طوسی، علی بن احمد. (1365ش). لغت فرس، چاپ فتح الله مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران: خوارزمی. انجو، حسین بن حسن جمالالدین. (1351-1354ش). فرهنگ جهانگیری، چاپ رحیم عفیفی، مشهد: دانشگاه مشهد. بُندَهِش. (1369ش). [گردآوری] فرنبغ دادگی، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس. جاحظ، عمروبن بحر. (1385-1389ق). کتاب الحیوان، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار احیاء التراث العربی. جوهری، اسماعیل بن حمار. (1420ق/2009م). الصِّحاح، تاج اللّغة و صحاح العربیة، چاپ محمد محمد تامر، أنس محمد شامی و زکریا جابر احمد، قاهره: دار الحدیث. حاجری، طه. (1969). الجاحظ، حیاته و آثاره، قاهره: دارالمعارف بمصر. دمیری، محمد بن موسی (1426ق/2005م). حیاةالحیوانالکبری، چاپ ابراهیم صالح، دمشق: دار البشائر. شمس منشی، محمد بن هندوشاه. (1355ش). صحاح الفرس، چاپ عبدالعلی طاعتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. شهمردان رازی. (1362ش). نزهتنامۀ علائی، چاپ فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. طه نجم، ودیعة. (1405ق/1985م). منقولات الجاحظ عن ارسطو فی کتاب الحیوان، کویت: معهد المخطوطات العربیة. فاخوری، حنّا. (1953). الجاحظ، قاهره: دارالمعارف بمصر. قزوینی، زکریا بن محمد. عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، تصویر نسخۀ خطی شمارۀ 464 کتابخانۀ مونیخ. همان. (1361ش). (تحریر فارسی)، چاپ نصراللّه سبوحی، [تهران]: کتابخانۀ مرکزی. کاظمی، مرضیه. (1391ش). «درنا»، در دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی. ــــــــــــ. (1396ش). «سنگخوار»، در دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی. Aristotle. (1995). The Complete works of Aristotle, ed. by Jonathan Barnes. Princeton.
Harland, Duane P. and Jackson, Robert R. (2000) “Eigh-legged cats and how they see, a review of recent research on jumping spiders (Araneae: Salticidae), Cimbebasia, vol 16 (pp 231-240).
Jakob Elizabet, Long Sky, and Bruce Margaret, (2018). “Spiders – Hints for testing cognition and learning in jumping spiders”, Field and Laboratory Methods in Animal Cognition: A Comparative Guide, ed by: Bueno-Guerra N. & Amici F. (pp 381-400), Cambridge: Cambridge University Press. Doi: 10.1017/9781108333191.019.
Mackanzie, Dvid Neil (1990). A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford University Press.
Sezgin, Fuat (1967), Geschichte des arabischen Schrifttums, Leiden: E. J. Brill.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 458 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 505 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب