2دانشجوی دکتری رشتۀ دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران
چکیده
علوم در پی شناخت علمیِ پدیده‌ها هستند و در اینجا موضوع و روش و غایت علم جایگاه ویژه‌ای دارند و مبتنی بر پیش‌فرض‌های گوناگونی شکل می‌گیرند. اینجاست که پای پارادایم به بحث باز می‌شود. جامعه‌شناسی، علمی چندپارادایمی است و بررسی و نقد این پارادایم‌ها و پیامدهای نظری‌شان در پژوهش‌ها را می‌توان از وظایف فلسفۀ علوم اجتماعی برشمرد. زمانی ضرورت چنین بررسی‌هایی آشکارتر می‌شود که دریابیم بسیاری از پژوهشگران با پارادایم‌ها و امتداد آن‌ها در روش‌ها و نظریه‌های جامعه‌شناسی چندان آشنا نیستند. بی‌توجهی به این موضوع، پیامدهای گوناگون دارد؛ برای نمونه، نمی‌توان انتظار دست‌یافتن به نظریه‌ای جدید داشت. زمانی حساسیت به این نابسامانی معرفتی افزایش می‌یابد که موضوع پژوهش‌ها مسائلی مانند اعتیاد و طلاق و فقر باشند؛ زیرا مردم به‌شدت با این مسائل دست‌به‌گریبان‌‌‌اند و از علوم اجتماعی انتظار دارند بتواند راهکارهایی برای کاستن یا ازبین‌بردن آن‌ها بیابد. وقتی چنین هدفی برآورده نمی‌شود، این پرسش مهم و سرنوشت‌ساز شکل می‌گیرد: مشکل اصلی این پژوهش‌ها چیست؟ ما بر این باوریم که یکی از مشکلات اساسی این پژوهش‌ها، مسائل روش‌شناختی است و بر همین اساس، در این مقاله می‌کوشیم به این پرسش بنیادین پاسخ دهیم که «مقالات طلاق در ایران دچار چه خلأهای روش‌شناختی هستند» و به این پاسخ‌ها دست یافتیم: ۱. غلبۀ رویکرد اثباتی؛ ۲. نتایج ازپیش‌معلوم و فقدان معرفت‌افزایی؛ ۳. فقدان پیش‌بینی و پیشنهاد و کنترل؛ ۴. فقدان سنجش بی‌طرفی ارزشی؛ ۵. بی‌توجهی به نظریه‌بار‌بودن مفاهیم.
Mehdi Hosseinzadeh Yazdi1؛ Seyyed Mohsen Molabashi2
1Assistant Professor, Department of Islamic Social Sciences, University of Tehran
2PhD student in Muslim Social Science, University of Tehran
چکیده [English]
Knowledge seeks the scientific understanding of a phenomena and here, subject, method and purpose, have a special significance. They are formed on the basis of noetic presuppositions, which are called paradigms in brief. Sociology is a multi-paradigm science and study and critique of these paradigms and their theoretical consequences is one of the tasks taking into account by philosophy of the social sciences. The need for such studies becomes even more apparent when we find that many researchers are not so familiar with the noetic presuppositions and paradigms of social sciences methods. Ignoring this paradigmatic system has various consequences; for instance, achieving a new theory can be expected no more. Sentiment to this noetic disorder increases when the research subject is issues such as addiction, divorce and poverty; because people expect the social sciences to be able to find strategies to reduce or remove them. When such a goal is not met, a crucial question arises: What is the main problem of researches in this category? We believe that one of the main problems of these researches is methodological issues. Accordingly, in the present article, we try to answer this basic question that "what methodological gaps are involved in divorce articles in Iran?" we got the following answers:
Dominance of positive attitude;
In advance known Results and lack of increasing knowledge;
Lack of foresight, suggestion and control;
Lack of value neutrality measurement;
Disregarding the theoretical nature of concepts.
کلیدواژه‌ها [English]
Paradigm, Methodology, Positivism, Divorce
مراجع
ایمان، محمدتقی، ۱۳۹۰، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: حوزه و دانشگاه، چ۲.
آرون، ریمون، ۱۳۸۷، مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ۹.
بنتون، تد، یان کرایب، ۱۳۸۹، فلسفۀ علوم اجتماعی؛ بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد، تهران: آگه، چ۳.
بودون، ریمون، فرانسوا بوریکو، ۱۳۸۵، فرهنگ جامعه‌شناسی انتقادی، ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: فرهنگ معاصر، چ۱.
دورکیم، امیل، ۱۳۸۷، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: دانشگاه تهران، چ۸.
کاپالدی، نیکلاس، ۱۳۹۴، فلسفۀ علم؛ تکامل تاریخی مفاهیم علمی و پیامدهای فلسفی آن‌ها، ترجمۀ علی حقّی، تهران: سروش، چ۴.
کرسول، جان دبلیو، ۱۳۹۱، طرح پژوهش؛ رویکردهای کیفی و کمی و ترکیبی، ترجمۀ علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس، تهران: جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی، چ۱.
محمدپور، احمد، ۱۳۸۹، ضدروش؛ منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، تهران: جامعه‌شناسان، چ۱.
مردیها، مرتضی، ۱۳۸۷،فضیلت عدم قطعیت، تهران: طرح نو، چ۲.
نیومن، ویلیام لاورنس، ۱۳۸۹، شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی، ترجمۀ حسن دائی‌فرد و سیدحسین کاظمی، ج۱، تهران: کتاب مهربان، چ۴.
وبر، ماکس، ۱۳۸۷، روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: مرکز، چ۳.
یوناس، فریدریش، ۱۳۸۷، تاریخ جامعه‌شناسی؛ پیدایش و شکل‌گیری نظریه‌های نوین، ترجمۀ عبدالرضا نواح، ج۱، اهواز: رسش، چ۱.
بهشتیان، محمد، تابستان۱۳۹۳، «مقایسۀ متغیرهای جمعیت‌شناختی، فرهنگی و مذهبی زوج‌های عادی و متقاضی طلاق در شهر تهران در سال ۱۳۹۳»، نشریۀ علمی‌پژوهشی جامعه‌پژوهی فرهنگی، س۵، ش۱۲.
پروین، ستار، مریم داودی، فریبرز محمدی، تابستان۱۳۹۱، «عوامل جامعه‌شناختی مؤثر در طلاق عاطفی در بین خانواده‌های تهرانی»، ، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی شورای فرهنگی‌اجتماعی زنان و خانواده، س۱۴، ش۵۶.
توکلی‌زاده، راوری، محمد، فاطمه دهقانی، مریم نجابتیان، فرامرز سهیلی، پاییز۱۳۹۴، «تحلیل محتوای مقالات فارسی نشریات علمی ایران در زمینۀ ازدواج و طلاق با روش خوشه‌بندی سلسه‌مراتبی»، فصل‌نامۀ فرهنگی‌تربیتی زنان و خانواده، س۱۰، ش۳۲.
جان محمدی لرگانی، وحید، طاهره لطفی، علی‌اصغر فیروزجائیان گلوگاه، سهیل صادقی، پاییز و زمستان۱۳۹۷، «فراتحلیل مطالعات انجام‌شده در حوزۀ طلاق در ایران»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات زن و خانواده، س۶، ش۱۲.
چابکی، ام‌البنین، بهار و تابستان۱۳۹۲، «مطالعۀ بین‌نسلی رابطۀ نگرش به طلاق و کارکردهای خانواده در زنان شهر تهران»، ، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات زن و خانواده، س۱، ش۱.
حاجی شاه‌کرم، زهرا، باقر ساروخانی، حسین آقاجانی مرسا، بهار۱۳۹۷، «کندوکاوی روش‌شناختی در پایان‌نامه‌ها با محوریت طلاق»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی جامعه‌پژوهی فرهنگی، س۹، ش۲۷.
حسنی، محمدرضا، منصوره هدایتی، فاطمه محمدزاده، پاییز۱۳۹۶، «فراتحلیل مطالعات انجام‌شده دربارۀ نگرش به طلاق در سال‌های ۱۳۸۲-۱۳۹۴»، مجلۀ علمی‌پژوهشی مطالعات اجتماعی ایران، س۱۱ ش۳۸.
خسرو رشید، فضل‌الله حسنوند، صفدر نبی‌زاده، عابده رشتی، بهار و تابستان۱۳۹۸، «بررسی عوامل برون‌فردی مٶثر بر طلاق عاطفی در میان زنان»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات زن و خانواده، س۶، ش۱۳.
ذره‌پرور، مرتضی، زهرا بنی‌فاطمه شهربابکی، تابستان۱۳۹۸، «بررسی عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر طلاق عاطفی در بین خانواده‌های کرمانی (مطالعۀ موردی مراجعه‌کنندگان به مراکز مشاوره در شهر کرمان نیمسال دوم ۹۶-۹۵)»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی زن و مطالعات خانواده، س۱۱، ش۴۴.
روشنی، شهره، مریم تافته و زهره خسروی، زمستان۱۳۹۸، «فراتحلیل پژوهش‌های طلاق در ایران در دو دهۀ اخیر (۱۳۹۷-۱۳۷۷) و ارائۀ راهکارهای کاهش طلاق و پیامدهای منفی آن برای زنان و فرزندان»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی زن در توسعه و سیاست، س۱۷، ش۶۶.
ریاحی، محمداسماعیل، اکبر علیوردی‌نیا، سیاوش بهرامی کاکاوند، زمستان۱۳۸۶، «تحلیل جامعه‌شناختی میزان گرایش به طلاق (مطالعۀ موردی شهرستان کرمانشاه)»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی زن در توسعه و سیاست، س۶، ش۱۹.
صداقت، کامران، عقیل اسدیان، تابستان۱۳۹۳، «تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر طلاق (مطالعۀ موردی: شهرستان قائم‌شهر)»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی جامعه‌شناسی کاربردی، س۲۵، ش۵۴.
عباس‌زاده، محمد، حامد سعیدی عطایی، زهرا افشاری، بهار و تابستان۱۳۹۴، «مطالعۀ برخی عوامل جریان مدرنیته مؤثر بر گرایش زنان به طلاق (موردمطالعه: زنان متأهل شهر زنجان)»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، س۴، ش۹.
فتحی، ابراهیم، صادق مولایی، میثم لطیفی، بهار۱۳۹۹، «فراتحلیل علل جامعه‌شناختی گرایش به طلاق در ایران (در بازۀ زمانی سال‌های ۱۳۹۶-۱۳۸۶)» دوفصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی پژوهش‌نامۀ اسلامی زنان و خانواده، س۸، ش۱۸.
کلانتری، عبدالحسین، پیام روشن‌فکر، جلوه جواهری، پاییز ۱۳۹۰، «آثار و پیامدهای طلاق؛ مرور نظام‌مند تحقیقات انجام‌شده در ایران با تأکید بر ملاحظات جنسیتی»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی زن در توسعه و سیاست، س۹، ش۲۵.
کلانتری، عبدالحسین، پیام روشن‌فکر، جلوه جواهری، پاییز۱۳۹۰، «مرور سه دهه تحقیقات علل طلاق در ایران»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، س۱۴، ش۵۳.
لهسائی‌زاده، عبدالعلی، حبیب احمدی، مژده ثروت‌خواه، تابستان۱۳۹۱، «بررسی همسان همسری و رفتار مرتبط با طلاق: مطالعۀ موردی زنان شهر شیراز»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، س۶، ش۱۷.
مشفق، محمود، پاییز۱۳۹۵، «سنجش اندازۀ اثر تعیین‌کننده‌های گرایش به طلاق در پیمایش‌های انجام‌شده طی دورۀ ۱۳۹۴-۱۳۷۴»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی پژوهش‌نامۀ مددکاری اجتماعی، س۲، ش۹.
نیازی، محسن، اسما عسکری کویری و دیگران، زمستان۱۳۹۶، «فراتحلیل مطالعات و تحقیقات دربارۀ عوامل مرتبط با طلاق در ایران برای دورۀ ۱۳۹۶-۱۳۸۶»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات اجتماعی‌روانشناختی زنان، س۱۵، ش۵۳.
یحیی‌زاده، حسین، حامد محبوبه، پاییز و زمستان۱۳۹۴، «مسائل فرزندان طلاق در ایران و مداخلات مربوطه: فراتحلیل مقالات موجود»، فصل‌نامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات زن و خانواده، س۳، ش۶.
Baert, P. (2005). Philosophy of the Social Sciences: Towards Pragmatism: Polity.
Howell, Kerry E. (2013). An Introduction to the Philosophy of Methodology, SAGE Publications Ltd
