پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 161 |
| تعداد شماره‌ها | 6,532 |
| تعداد مقالات | 70,501 |
| تعداد مشاهده مقاله | 124,098,973 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 97,206,550 |
واکاوی تاریخ ساخت لعاب قلیایی در متون دورۀ اسلامی | ||
| تاریخ علم | ||
| مقاله 9، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 30، مرداد 1400، صفحه 223-243 اصل مقاله (604.56 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jihs.2021.325546.371640 | ||
| نویسندگان | ||
| علی اعراب* 1؛ بهمن فیروزمندی شیره جین2؛ پرستو مسجدی خاک3؛ آرمان شیشه گر4؛ علی محمد هادیان5 | ||
| 1گروه باستان شناسی دانشگاه تهران | ||
| 2دانشکده ادبیات و علوم انسانی/ دانشگاه تهران | ||
| 3گروه آموزشی باستان شناسی و تاریخ/ دانشگاه نیشاپور | ||
| 4پژوهشگاه میراث فرهنگی | ||
| 5پردیس دانشکده های فنی / دانشکده مهندسی متالورژی و مواد/ دانشگاه تهران | ||
| چکیده | ||
| ساخت لعاب یا مینا از فنونی است که به واسطۀ ارتباط آن با صِبغ یا رنگ‌نشانی می‌تواند به عنوان بخشی از کیمیای دورۀ اسلامی مطرح شود. لعاب قلیایی یکی از انواع لعاب است که در ایران پیشینه‌ای طولانی داشته و ساخت آن به وسیلۀ شخار طبق متون دورۀ اسلامی انجام می‌شده است. شخار، خاکستر گیاهان بوده و به سبب میزان بالای قلیا (سدیم و پتاسیم) به عنوان دگرگون‌ساز در ساخت لعاب یا مینا عمل می‌کرده است. در این پژوهش سعی شد تا بر اساس متون مربوط به ساخت لعاب در دورۀ اسلامی لعاب‌های قلیایی مجدداً ساخته شوند. نتایج حاصل از بازسازی دستورالعمل‌های موجود در متون دورۀ اسلامی نشان داد که آن دستورالعمل‌ها برای ساخت لعاب کاملاً عملی هستند. اما دو نوع گیاهی که در متون برای ساخت لعاب آمده‌اند گیاهان شورا و اُشنان هستند. در اینجا سعی شد تا با آنالیزهای XRD و ICP-MS به بررسی دقیق‌تر خواص گیاهان فوق در لعاب پرداخته شود. چنین آنالیزهایی می‌توانند به یاری مطالعات تاریخ علم و فناوری آمده تا فناوری گذشته نه تنها بازسازی بلکه بازْزنده‌سازی و راستی آزمایی علمی شود. همچنین چنین آنالیزهایی می‌توانند به بازخوانی یافته‌های باستانی کمک کرده و یک رُکن جدید در مطالعات تاریخ علم برای پژوهشگران روشن سازند و آن رُکن مواد باستانی هستند که خود می‌توانند مانند یک متن به یاری پژوهشگران تاریخ علم بشتابند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| قلیا؛ لعاب؛ متون اسلامی؛ مینا | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Survey on Technology of Glaze Producing by Persian Manuscripts | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ali Aarab1؛ Bahman Firouz mandi shireh jin2؛ Parastoo Masjedi Khak3؛ Arman Shishegar4؛ Ali Mohammad Hadian5 | ||
| 1Department of archaeology, University of Tehran | ||
| 2Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran | ||
| 3Department of Archeology/ University of Neyshabur | ||
| 4Pezhoheshgah | ||
| 5College of Engineering / Faculty of Metallurgy and Materials Engineering/ University of Tehran | ||
| چکیده [English] | ||
| Glaze is one of the artefacts which we can find its producing process in Persian manuscripts. During this study due to the Persian manuscripts, it could be possible for us to understand the adapting of modern glaze producing and its traditional method. Because it seems that there is an adapting between traditional and modern glaze production in Iran, but how we can understand this adapting? We must pay attention, that one of the documents which could be useful for studying the glaze productions are manuscripts. In addition to manuscripts, the glaze samples which have been reminded from the past, are another document for analyzing the traditional glaze production. So during this study we are going to reconstruct the process of ancient Persian glazes which mentioned in manuscripts. It seems that some of the manuscripts are a copy of another one, and surviving the transposition of the manuscripts is necessary during this study. So we will survey some manuscripts during this study. But it seems that the most of manuscripts which are dated after Safavid period are a copy of older manuscripts. For example, we can suggest some manuscripts which the process of glazes production in these manuscripts are the same. So we must analyze the manuscripts and it seems that one of them Is the original treatise which other manuscripts use its formulas. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Mina, Islamic manuscripts, Alkaline glazes, Lead glazes, Fluxes | ||
| مراجع | ||
|
اصفهانی، علی محمد. (1391ش). «رسالۀ علی‌محمد اصفهانی در فن کاشی‌کاری.» ترجمۀ سعید خودداری نایینی، مجلۀ مزدک‌نامه، دورۀ پنجم، 330-342.
افکاری، فریبا. (1374ش). تحصیح نسخۀ خطی کشف الصنایع نگارش حسینی. پایان‌نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تهران، دانشکدۀ روانشناسی و علوم تربیتی.
انوشفر، مهدی و عربعلی، شروه. (1378ش). لعاب،کاشی سفال. تهران: انتشارات جاودان خرد.
برهان، محمد حسین بن خلف تبریزی. (1330ش). برهان قاطع. تصحیح محمد معین. تهران: نشر زوار.
بیرونی، ابوریحان. (1385ش). صیدنه. به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار. تهران: افست.
ــــــــــــ . (1347ش). الجماهر فی المعرفه الجواهر. تحقیق یوسف الهادی.تهران: نشر علمی و فرهنگی.
تفلیسی، حبیش. (1336ش). بیان الصناعات. تصحیح ایرج افشار. تهران: نشر بنیاد فرهنگ ایران زمین.
جوادی، علیرضا. (دی1397ش). «بررسی شرایط بهینه لیچینگ کبالت معدن گلستان قمصر.» دومین کنفرانس ملی مهندسی مواد، متالورژی و معدن، دانشگاه شهید چمران اهواز.
ــــــــــــ . (بی تا). جواهر الصنایع. کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ بازیابی 2849.
جوهری نیشابوری، محمد ابن ابی البرکات. (1383ش). جواهرنامه نظامی. تصحیح ایرج افشار. تهران: نشر میراث مکتوب.
دانش پژوه، محمدتقی. (1356ش). «رنگ‌سازی در کاغذ و رنگ‌زدایی از آن.» هنر و مردم، شمارۀ 181، 16-35.
روح فر، زهره و نیستانی، جواد. (1390ش). ساخت لعاب زرین فام در ایران، بر اساس مطالعات تاریخی و پژوهشهای آزمایشگاهی. تهران: نشر آرمان شهر.
شاطری، میترا و حیدری، زهرا. (پاییز و زمستان1394ش). «سفال گونه نقاشی زیر لعاب با استناد به کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب.» نگارینه هنر اسلامی، دوره2، شماره 7.8، 41-30.
عابد اصفهانی، عباس و هولاکویی، پرویز. (پاییز و زمستان 1385ش). «بررسی عملی تکنیک ایجاد تزیینات زرین فام بر روی لعاب‌های دورۀ اسلامی.» مطالعات هنر اسلامی، دوره 3، شمارۀ 5، 169-155.
کاشانی، ابوالقاسم عبداللّه علی ابن محمد ابن ابی طاهر. (1345ش). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. تصحیح ایرج افشار. تهران: نشر انجمن آثار ملی.
کوهکن، رضا و جوهرچی، محمد. (پاییز و زمستان 1398ش). «سر اسرار کیمیای رازی تأملی بر دو مفهوم بنیادین صبغ و اکسیر در سنت صناعت.» مجلۀ تاریخ علم، دورۀ 17، شمارۀ 2، 305-341.
مایل هروی، نجیب. (1372ش). کتاب آرایی در تمدن اسلامی: مجموعه رسائل در زمینۀ خوشنویسی، مرکب‌سازی، کاغذگری، تذهیب و تجلید. 2جلد. مشهد: نشر آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهشهای اسلامی.
ــــــــــــ . (1096ق). مجموعة الصنایع. کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره بازیابی 1233810.
مقدم حیدری، غلام‌حسین و کاوسی رحیم، علی. (پاییز و زمستان 1395ش). «جایگاه تجربه و آزمون در منظومۀ کیمیایی حسن بن زاهد کرمانی» مجلۀ تاریخ علم، دورۀ 14، شمارۀ 2، 201-219.
مختاری، زهره و شفیعی سرارودی، مهرنوش و امینی، یوسف. (زمستان 1396ش). «بازساخت لعاب مینایی بر اساس متن جواهر نامه نظامی.» هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دورۀ 22، شمارۀ 4، 42-33.
میرهادی، بهمن. (1380ش). مواد اولیه لعاب ها و رنگ های و محاسبه آن‌ها. تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
میرشفیعی، سیدمحمدو محمدزاده، مهدی. (پاییز و زمستان 1394). «فن شناسی و ساخت مینای زرین فام شیشه، بر اساس فرمول های کتاب «جواهر نامه نظامی.» پژوهه باستان سنجی، سال اول، شمارۀ 2، 27-38.
میرشفیعی، سید محمد و باقرزاده کثیری، مسعود. (تابستان 1395ش). «مطالعۀ ساخت لعاب زرین فام بر اساس اولین فرمول کتاب جواهر نامه نظامی.» مجله علوم و فناوری رنگ، دورۀ 10، شمارۀ 2، 71-78.
نفیسی، علی اکبر. (1343ش). فرهنگ نفیسی (ناظم الاطبا). به مقدمۀ محمد علی فروغی. تهران: کتاب فروشی خیام.
وولف، هانس ای. (1372ش). صنایع دستی کهن ایران. ترجمۀ سیروس ابراهیم زاده. تهران: نشر انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
یزدانی، ملیکا، امامی، سید محمد امین، احمدی، حسین و همکاران. (پاییز و زمستان 1396ش). «مطالعۀ شیوۀ ساخت و اجرای تزیینات برجسته و زراندود در سفال مینایی دورۀ میانی اسلامی در ایران.» هنرهای صناعی ایران، دورۀ 1، شمارۀ1، 20-5.
Allan, J. W. (1973). “Abū'l-Qāsim's treatise on ceramics.” Iran, 11(1), 111-120. Artioli, G. (2013). “Science for the cultural heritage: the contribution of X-ray diffraction.” Rendiconti Lincei, 24(1), 55-62. Barkoudah, Y., & Henderson, J. (2006). “Plant ashes from Syria and the manufacture of ancient glass: ethnographic and scientific aspects.” Journal of Glass Studies, 297-321. Chavarría, J. (1999). Glazing techniques. Clarkson Potter. Cizer, S., Caliskan, P. (2013). “Reduced Pigment Lustres: Old Recipes New Experiments,” Conference Presentation in ECERS, LIMOGES. Colomban, P., Tournié, A., De Montmollin, F. D., & Krainhoefner, F. L. (2010). “Vegetable ash as raw material in the production of glasses and enamels, for example the contemporary vegetable ashes from Burgundy,” France. arXiv preprint arXiv:1012.1504. Gradmann, R. (2016). Analysis of historical Islamic glazes and the development of a substitution material. Hearinck Haerinck, E. (1997). Babylonia under Achaemenid rule. Mesopotamia and Iran in the Persian Period: Conquest and Imperialism, 539(331), 26-34. Holakooei, P. (2013). Technological study of the seventeenth century haft rang tiles in Iran with a comparative view to the cuerda seca tiles in Spain. Matin, M., Gholamnejad, M., & Abkenar, A. N. (2020). ‘We must send you a sample’—a Persian–European dialogue: insights into late nineteenth-century ceramic technology based on chemical analysis of tiles from the Ettehadieh house complex, Tehran, Iran. Notes and Records. Metcalfe, C. (2008). New Ash Glazes from Arable Crop Waste: Exploring the use of straw from Pisum sativum (Combining Pea) and Vicia faba (Field Bean) (Doctoral dissertation, University of Sunderland). Nagel Nagel, A. (2013). Color and gilding in Achaemenid architecture and sculpture. In The Oxford Handbook of Ancient Iran. Olmer Olmer, L. J. (1908). Rapport sur une mission scientifique en Perse, Imprimerie Nationale, Paris [in French]. Shelby 2005Shelby, J.E. (2005). Introduction to Glass Science and Technology (2nd ed.). The Royal Society of Chemistry, Cambridge. Wang, W., Zhu, J., Jiang, J., Xu, C., Wu, S., Guan, L., ... & Du, J. (2016). “Microscopic analysis of “iron spot” on blue‐and‐white porcelain from Jingdezhen imperial kiln in early Ming dynasty (14th–15th century).” Microscopy research and technique, 79 (11), 1123-1130. Wattanasiriwech, D., Polpuak, N., Danthaisong, P., & Wattanasiriwech, S. (2008). Use of rice husk ash for quartz substitution in stoneware glazes. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 477 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 423 |
||