1استاد بخش فلسفه و کلام دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران
2دانش آموخته دکترای کلام امامیه، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران
چکیده
آموزۀ نفی صفات به‌صراحت در روایات اهل‌بیت(ع) آمده و در مدارس کلامی امامیه مورد پذیرش اکثر متکلمان امامیه بوده است. با وجود این، امروزه براساس مبانی فلسفی، و به‌خصوص حکمت متعالیه مورد نقد و انکار قرار می‌گیرد. در تحقیق حاضر، مبانی و ادلۀ آموزۀ نفی صفات از متون کلامی امامیه در مدارس گوناگون کلامی شناسایی و استخراج و نشان داده شده است که این آموزه دارای مبانی عقلی و کلامی خاص خود است. این مبانی و ادله به‌طور خلاصه عبارت‌اند از: آموزۀ توحید ذاتی با سه تقریر نفی تعدد، نفی ترکیب، و نفی شبیه، اتحاد وصف و صفت، امتناع توصیف ذات، امتناع محدودیت، مخلوقیت صفت و موصوف و آموزۀ خلقت. در کنار آنچه گفته شد، تعداد زیادی از روایات ناظر بر نفی صفت هم پشتوانۀ نقلی این دیدگاه هستند.
The Principles and Arguments for the Denial of Divine Attributes in the Imāmīte Theology
نویسندگان [English]
Reza Berenjkar1؛ Mohsen Zarepour2
1Professor of Philosophy and Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2PhD Holder in Imāmīte Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]
The denial of Divine Attributes is evidently mentioned in the narrations of Ahl al-Bayt (a) and is accepted by most Imāmīte theologians in Imāmīte theological schools. Nevertheless, this stance is today criticized and denied based on philosophical principles – especially those of transcendental theosophy. In this paper, the principles and arguments related to the denial of Divine Attributes are identified and extracted from Imāmīte theological texts of various theological schools. Then, it is shown that this teaching has its specific rational and theological principles. These principles and arguments are the doctrine of the unity of divine essence (with three readings, namely negation of plurality, negation of composition, and negation of similarity), unity of description and attribute, impossibility of describing the essence, impossibility of limitation, createdness of the attribute and the attributed, and the doctrine of creation. In line with what we said, numerous narrations about the denial of attributes support this viewpoint.
کلیدواژه‌ها [English]
Denial of Attributes, principles of Denial of Attributes, reasons for Denial of Attribute, ontology of Attributes, Names and Attributes
مراجع
ـ قرآن کریم.
ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی (۱۳۶۳ق). تحف العقول، محقق/مصحح: علی‌اکبر غفاری، چ دوم، قم: جامعۀ مدرسین قم.
آشتیانی، سید جلال (۱۳۵۱). منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران (از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر) ، تهران: بی‌نا.
اصفهانی، میرزا مهدی (1396). معارف القرآن، چ اول، قم: مؤسسة معارف أهل البیت(ع).
-------------- (بی‌تا). اساس معارف القرآن، تقریر شیخ علی‌اکبر نمازی، تحقیق شیخ مهدی خاتمی، بی‌جا: بی‌نا.
بحرانی، ابن میثم (1362). شرح نهج البلاغة، چ دوم، بی‌جا: دفتر نشر الکتاب،
برنجکار، رضا؛ نصرتیان اهور، مهدی (۱۳۹۶). قواعد کلامی (توحید)، چ اول، قم: دارالحدیث.
برنجکار، رضا؛ زارع‌پور، محسن (1400). «آموزۀ نفی صفات در احادیث شیعه»، علوم حدیث، ش100، ص 144- 122.
تولایی، شیخ محمود (بی‌تا)، تقریرات، بی‌جا.
جامی، عبدالرحمن (1358). الدرة الفاخرة فی تحقیق مذهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدمین به انضمام شرح عبدالغفور لاری و حکمت عمادیه، به اهتمام: نیکو لاهیر و على موسوى بهبهانى، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامى، تهران.
حلی، حسن بن یوسف مطهر حلی (۱۴۱۹ق). نهایة المرام فی علم الکلام، چ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
راوندی، قطب‌الدین سعید بن هبة‌الله (1364). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تصحیح: سید عبداللطیف کوهکمری، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
