پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 158 |
| تعداد شماره‌ها | 6,230 |
| تعداد مقالات | 67,766 |
| تعداد مشاهده مقاله | 115,210,160 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 89,958,323 |
تبارشناسی نقشنوشتة «مرغ بسمالله» در فضای بصری سفالینه‌های منقوش نیشابور ایران در سدة چهارم و پنجم هجری قمری | ||
| نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی | ||
| مقاله 11، دوره 27، شماره 3، آذر 1401، صفحه 109-119 اصل مقاله (813.71 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jfava.2022.335852.666844 | ||
| نویسندگان | ||
| محمود وطن‌خواه خانقاه* 1؛ محمد کاظم حسنوند2 | ||
| 1دانشجوی دکتری رشته هنرهای اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| نقشنوشته موسوم به «مرغ بسمالله» از جمله شاخه‌های هنری خوشنویسی اسلامی است که از منظر مطالعه گرایش‌های نوین در خوشنویسی و همچنین در ارتباط با نمادشناسی عرفانی مورد توجه قرار گرفته است. این نقشمایه غالبا در ارتباط با گفتمان صوفیانه و ملهم از ادبیات عرفانی و ذوق‌آزمایی‌های عارفانه هنرمندان به ویژه در دوران صفویه و قاجار تبیین گشته است. در این پژوهش تاریخی- تحلیلی که با استفاده از روش تبارشناسی میشل فوکو انجام گرفته، نقشنوشته مرغ بسمالله نه صرفا به عنوان محصول انگاره عرفانی هنر اسلامی، بلکه در ارتباط تاریخی و هویتی با تداوم سنت‌های بیان بصری در میان جریان‌های هنری شرق ایران همچون سفالینه‌های منقوش نیشابور در سده چهارم و پنجم هجری قمری مورد واکاوی قرار گرفته است. لذا هدف این پژوهش، تبارشناسی نقشنوشته مرغ بسمالله و تحلیل نسبت تاریخی میان نمونه‌های همنشینی نقش پرنده و نوشتار از سفالینه‌های منقوش نیشابور سده چهارم تا نمونه‌های متاخر در دوران صفویه و قاجار است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد همنشینی نقش پرنده و نوشتار در هنر ایران به ویژه در فضای بصری گرافیکی سفالینه‌های منقوش نیشابور دوره سامانی حائز ویژگی‌های زیبایی‌شناسانه و سبک‌شناختی است که فراتر از تزئینات یا ذوق‌آزمایی صرف رفته و در نوعی هم‌سرشتی، می‌تواند به عنوان یکی از تبارهای تاریخی نقشنوشته مرغ بسمالله تلقی گردد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مرغ بسمالله؛ خوشنویسی اسلامی؛ سفالینه نیشابور؛ هنر ایرانی؛ تبارشناسی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Genealogy of Inscriptive Motif of the "Bismillah Bird" on the Visual Space of the Painted Pottery in Iran's Nishabur During the Fourth to Fifth AH Centuries | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahmood Vatankhah Khaneghah1؛ Mohammad Kazem Hassanvand2 | ||
| 1PhD Student of Islamic Arts, Department of Islamic Art, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. | ||
| 2Associate Professor, Department of Painting, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| The field of inscriptive motifs that known as "Bismillah Bird" is one of the artistic branches of Islamic calligraphy, also called "Shaped Scripts". The artistic branch of Bismillah Bird has been studied and researched repeatedly, both as it relates to studying new trends in calligraphy and as it relates to mystical symbolism. For this reason, when researching the genealogy of this written motif and its origin, a lot of attention is paid to the Sufism view and discourse in the history of Islamic arts. It is also important to note that mystical literature and the random mystical creativity of artists, particularly during the Safavid and Qajar eras, played a major role in the development of this field. As well, it is important and necessary to pay attention to the contextual and historical background of the development of artistic motifs in different periods in connection with the continuation of artistic traditions within a specific culture. Because culture is always focused on the past. Culture also has a history and the history of culture can be written. cultural phenomena aren't natural and are historical and the conditions for their emergence can be determined, and thus individuals can be freed from its domination. Understanding the culture and accurate perception of artistic phenomena is not possible except by relying on their historical essence. In this historical-analytical research, which has been done using simultaneous methods of genealogy and Gestalt theory, the written motif of Bismillah Bird has been measured not only as a product of the mystical ideas of Islamic art, but also in relation to its historical origins. As part of the historical and identity search, the continuation of traditions of visual expression has been studied in relation to artistic currents of Eastern Iran, such as painted pottery from Iran during the fourth and fifth centuries AH. In order to identify the origin of the written motif of the Bismillah Bird in Iranian art throughout the Islamic period, this study is devoted to researching its genealogy. Also, in this study, the analysis of the historical relationship between the correlation of the bird pattern and the inscriptions in the painted pottery of Nishabur in the fourth century to the later specimens in the Safavid and Qajar eras has been studied by referring to 16 samples of artworks. Therefore, the results of this research by using Gestalt theory show that the correlation of the bird motif and inscription in Iranian art, especially in the visual atmosphere of Nishabur painted pottery of the Samanid period has aesthetic and stylistic features that have gone beyond mere decorations or random creativity. Thus, the interaction of these two motifs in the pottery of Nishabur in the fourth century AH can be seen as the origin of the inscriptive motif of the Bismillah bird. As a result, paying attention to the historical and genealogical aspects of artistic motifs rather than overemphasizing their mystical and spiritual features is important not only to recognize the identity and art history, but can also be a barrier against cultural forgery. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Bismillah Bird, Islamic calligraphy, Nishabur pottery, Iranian art, genealogy | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌ندیم، احمد بن اسحاق (1381)، الفهرست، ترجمه و تحشیه محمدرضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر.
افضل‌طوسی، عفت‌السادات و ناهید جلالیان‌فرد (1397)، نمادشناسی پرندگان در فرهنگ اسلامی (کتابت مرغ بسمالله(، پژوهشنامه گرافیک و نقاشی، شماره 1.
بلر، شیلا (1396)، خوشنویسی اسلامی، ترجمه ولی‌الله کاووسی، تهران: فرهنگستان هنر.
چنگیز، سحر و رضا رضالو (1390)، ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سوم و چهارم هجری قمری)، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، شماره 47.
خزایی، محمد و شیلا سماوکی (1381)، بررسی نقوش پرنده بر روی ظروف سفالی ایران، نشریه مطالعات هنرهای تجسمی، شماره 18. خلیلی، ناصر (1384)، سفال اسلامی، مترجم: فرناز حایری، تهران: نشر کارنگ.
خورسی، ملیحه، آذین بابایی، محمدرضا فدایی‌زاده و عاطفه انوری (1396)، بررسی ریخت‌شناسانه و نمادشناسانه چندگانه مرغ بسمالله در بدایع‌نگاری ایران، تهران: اولین سمپوزیوم ملی روز جهانی گرافیک، https://civilica.com/doc/798329
دائی‌نبی، محسن (1399)، نقشنوشته مرغ بسمالله از آغاز تا امروز، تهران: کتاب‌آرایی ایرانی. رضازاده، طاهر (1387)، کاربرد نظریه گشتالت در هنر و طراحی، نشریه آینه خیال، شماره 9.
زراعت‌پیشه، راضیه و امیرحسین چیت‌سازیان (1395)، فرم‌شناسی و نمادشناسی نقوش پرندگان در سفالینه‌های دوره سامانی قرن سوم و چهارم هجری، دوفصل‌نامه پیکره، شماره 9 و 10.
ساسانی، فرهاد (1391)، بافت‌گردانی و متن‌گردانی و تأثیر آنها بر کارکرد متن: مطالعه موردی میدان نقش جهان اصفهان، نشریه مطالعات تطبیقی هنر، شماره 3.
شجاعی قادیکلایی، حسین و محسن مراثی (1397)، مطالعه نقوش سفال و منسوجات دورۀ سامانی و آل‌بویه در تطبیق با هنر ساسانی، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره ۲۳، شماره 1.
شیمل، آنه ماری (1382)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد، چاپ سوم، مشهد: شرکت به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
طالب‌پور، فریده (1384)، تکنیک‌های پارچه بافی ایران در صدر اسلام و عصر سلجوقی، مطالعات هنر اسلامی، شماره 3.
عطار نیشابوری، فریدالدین ابوحامد محمد (بی‌تا)، دیوان اشعار، https://ganjoor.net/attar/divana/ghazal-attar/sh569.
فدایی‌نژاد، سمیه و کتایون کرم‌پور (1385)، بررسی سیر تحولات بافت و تأثیر آن بر خاطره‌زدایی از بافت‌های کهن: نمونه موردی محله عودلاجان تهران، نشریه باغ نظر، شماره 6.
فرید، امیر (1399)، همنشینی نقش و نوشتار در هنر ایران، تهران: انتشارات کلهر با همکاری دانشگاه هنر اسلامی تبریز، چاپ اول.
فوکو، میشل (1388)، نیچه، فروید، مارکس، ترجمه افشین جهاندیده و دیگران، تهران: نشر هرمس.
کچویان، حسین (1382)، فوکو و دیرینه‌شناسی دانش (روایت تاریخ علوم انسانی از نوزایی تا مابعد تجدد)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. کچویان، حسین و قاسم زائری (1388)، ده گام اصلی روش‌شناختی در تحلیل تبارشناسانه فرهنگ با اتکا به آراء میشل فوکو، راهبرد فرهنگ، شماره 7.
گرابار، الگ (1396)، شکل‌گیری هنر اسلامی، ترجمه مهدی گلچین عارفی، تهران: نشر سینا، چاپ نخست.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1365)، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم. معتقدی، کیانوش (1395)، مطالعه‌ی ویژگی‌های تاریخی، هنری و سبک‌شناسی کتیبه‌های نستعلیق سنگی سردر بناهای قزوین (دوره‌ی قاجار)، نشریه چیدمان، سال پنجم، شماره 15.
معتقدی، کیانوش و سحر گودرزی (1398)، گرایش‌های نوین در خوشنویسی قاجار: از گنجینه موزه رضا عباسی تهران، تهران: کتاب‌آرایی ایرانی.
منشی قمی، قاضی میراحمد (1352)، گلستان هنر، تدوین احمد سهیلی خوانساری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
وطن‌خواه خانقاه، محمود و امیر مازیار (1399)، تحلیل گفتمان علمی- هندسی در رساله‌های خوشنویسی اسلامی سده‌های چهارم تا هشتم هجری، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره 25، شماره 3.
وطن‌خواه خانقاه، محمود و امیر مازیار (1400)، تصوف و عرفان در مقام ویژگی گفتمانی رساله‌های خوشنویسی سده‌های هشتم تا یازدهم هجری، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره 26، شماره 2. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 437 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 319 |
||