سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات161
تعداد شماره‌ها6,473
تعداد مقالات69,967
تعداد مشاهده مقاله122,724,278
تعداد دریافت فایل اصل مقاله95,878,223
حبیبی مظاهری, مسعود, فخلعی, محمد تقی, قبولی در افشان, محمد تقی. (1401). واکاوی ریشه‌ها و تحولات تاریخی اجماع مرکب. , 55(1), 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
مسعود حبیبی مظاهری; محمد تقی فخلعی; محمد تقی قبولی در افشان. "واکاوی ریشه‌ها و تحولات تاریخی اجماع مرکب". , 55, 1, 1401, 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
حبیبی مظاهری, مسعود, فخلعی, محمد تقی, قبولی در افشان, محمد تقی. (1401). 'واکاوی ریشه‌ها و تحولات تاریخی اجماع مرکب', , 55(1), pp. 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
حبیبی مظاهری, مسعود, فخلعی, محمد تقی, قبولی در افشان, محمد تقی. واکاوی ریشه‌ها و تحولات تاریخی اجماع مرکب. , 1401; 55(1): 125-103. doi: 10.22059/jjfil.2022.332946.669257

واکاوی ریشه‌ها و تحولات تاریخی اجماع مرکب

فقه و مبانی حقوق اسلامی
دوره 55، شماره 1، شهریور 1401، صفحه 125-103    اصل مقاله (293.47 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jjfil.2022.332946.669257
نویسندگان
مسعود حبیبی مظاهری1؛ محمد تقی فخلعی* 2؛ محمد تقی قبولی در افشان3
1دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی مشهد
2استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
3دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
اجماع مرکب از جمله ادله فقهی است که استناد بدان در فقه و اصول فقه به نحو گسترده رواج دارد. در این نوع از اجماع که برای نفی اقوال در یک مسئله به‌کار می‌رود، بنای استدلال بر وجود دو یا چند قول در همان مسئله قرار دارد. در عین فراگیری اجماع مرکب، مبانی و ضوابط آن به درستی مورد بحث قرار نگرفته و ریشه‌ها و تحولات آن مورد کندوکاو واقع نشده است. این نوع از اجماع که صورت‌هایی  همچون نفی قول ثالث و عدم قول بالفصل را به خود می‌پذیرد، به‌رغم تعریفش اغلب در راستای تعمیم احکام مورد استفاده قرار می‌گیرد و نه نفی آن‌ها. عمده موضوعات مرتبط به اجماع مرکب در کتب اصولی اهل تسنن و به ویژه کتاب‌هایی که در سنت متکلمان نوشته شده، متولد و شکوفا گردیده و از قرن ‌چهارم به بعد در فقه و اصول کاربرد یافته است. شیعیان نیز این بحث را با رویکرد ویژه شیعی به مسئله اجماع در کتب علم اصول وارد کرده و در استدلال‌‌های فقهی و اصولی از آن بهره گرفته‌اند.
کلیدواژه‌ها
اجماع مرکب؛ احداث قول ثالث؛ عدم قول بالفصل؛ قول به عدم فصل
عنوان مقاله [English]
An Analysis of the Roots and Historical Developments of the Multiplex Consensus
نویسندگان [English]
Masoud Habibi Mazaheri1؛ Mohammad Taghi Fakhlaei2؛ Mohammad Taghi Qaboli Dorafshan3
1Ph.D. Student of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ferdowsi University;
2Professor of Ferdowsi University of Mashhad
3Associate Professor, Ferdowsi University of Mashhad.
چکیده [English]
Multiplex consensus is one of the reasons that is widely used in fiqh and usul-i fiqh. In this kind of consensus that is employed - after its definition - for negation of the opinions about a question, the argument is based on the existence of two or more viewpoints about the same question. Multiplex consensus, while being prevalent, none of its bases and rules have been properly discussed and its roots and evolutions have not yet been studied. This type of consensus that takes different forms like third viewpoint rejection and lack of dissociation viewpoint, in spite of its definition, is mostly used to generalize the rules and not to negate them. The topics of this discussion have been born and flourished in Sunni usul-i fiqh books particularly the books written in theologians’ tradition and from the fourth century onwards, it has been used in fiqh and usul-i fiqh. Shi’ites also have integrated this question with special Shi’ite viewpoint in usul-i fiqh books and used it in fiqh and usul-i fiqh arguments.
کلیدواژه‌ها [English]
multiplex consensus, third viewpoint rejection, lack of dissociation viewpoint
مراجع
منابع

  1. . آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، قم، موسسه آل‌البیت،
  2. آسمندی، محمد بن عبد الحمید، بذل النظر فی الاصول، به کوشش محمدزکی عبدالبر، قاهره، مکتبه التراث، 1412.
  3. آمدی، علی بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، المکتب الاسلامی، بی‌تا.
  4. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410.
  5. ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم و دیگران، المسوده فی اصول الفقه، به کوشش محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، مطبعه المدنی، 1384.
  6. همو، التسعینیه، به‌کوشش محمدبن ابراهیم العجلان، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع، 1420.
  7. همو، تنبیه الرجل العاقل علی تمویه الجدل الباطل، جده، عربستان سعودی، دار عالم الفوائد للنشر و التوزیع، بی‌تا.
  8. ابن‌حاجب المالکی، عثمان، مختصر المنتهی الاصولی، همراه شروح قاضی عضدالدین ایجی و میرسید شریف جرجانی و سعدالدین تفتازانی، بولاق، مصر، المطبعه الکبری الامیریه، 1317.
  9. ابن حزم اندلسی، علی بن احمد، النبذه الکافیه فی احکام أصول الدین، به‌کوشش محمد احمد عبدالعزیز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405.
  10. ابن دقیق العید، محمدبن علی، شرح الالمام باحادیث الاحکام، به‌کوشش محمد خلوف العبداله، سوریه، دارالنوادر، 1430.
  11. أبن رشد القرطبی، محمدبن‌احمد، المقدمات الممهدات، به کوشش محمد حجی، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1408.
  12. ابن زهره حلبی، حمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، 1417.
  13. ابن عبدالبر، یوسف بن عبداله، الانتقاء فی فضائل الثلاثه الائمه الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
  14. ابن قدامه مقدسی، عبداله بن احمد، المغنی، به کوشش طه الزینی و دیگران، مکتبه القاهره، 1388.
  15. ابواسحق شیرازی، ابراهیم بن علی، التبصره فی اصول الفقه، دمشق، دارالفکر، 1403.
  16. همو، اللمع فی اصول الفقه، به کوشش عبدالقادر الخطیب الحسنی، بیروت، دارالحدیث الکتانیه، 1434.
  17. ابوالحسین بصری، محمدبن‌علی، المعتمد فی أصول الفقه، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه بدمشق، 1384.
  18. ابوالحسین قدوری، احمد بن محمد، التجرید، قاهره، مرکز الدراسات الفقهیه و الاقتصادیه، 1427.
  19. أبو الولید الباجی الاندلسی، سلیمان بن خلف، المنتقی شرح الموطا، مصر، مطبعه السعاده، 1332.
  20. ابوبکر بیهقی، احمدبن‌الحسین، المدخل الی علم السنن، به‌کوشش محمد عوامه، قاهره، دارالیسر للنشر و التوزیع، 1437.
  21. ابوبکر رازی الجصاص، احمد بن علی، الفصول فی الأصول، وزاره الأوقاف الکویتیه، 1414.
  22. 22. ابوجعفر عاملی، محمد بن حسن، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، 1419.
  23. أبوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، ارتشاف الضرب من لسان العرب، به کوشش رجب عثمان محمد، مکتبه الخانجی بالقاهره، 1418.
  24. ابوعلی چاچی (الشاشی)، احمد بن محمد، اصول الشاشی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414.
  25. ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم، اختلاف ابی حنیفه و ابن ابی لیلی، حیدرآباد دکن، هند، لجنه احیاء المعارف النعمانیه، 1357.
  26. احمد بن حنبل، الجامع لعلوم الامام احمد، (دوره 22 جلدی)، أصول الفقه، به کوشش خالد الرباط و سید عزت عید، مصر، دارالفلاح للبحث العلمی و تحقیق التراث، 1430.
  27. التارزی، شیخ مصطفی کمال، «الاخذ بالرخصه و حکمه تتبع الرخص: التلفیق و رأی الفقهاء فیه»، مجله مجمع الفقه الاسلامی التابع لمنظمه الموتمر الاسلامی بجده، شماره 8، صص 326-277.
  28. الزحیلی، وهبه مصطفی، «الاخذ بالرخص الشرعیه و حکمه»، مجله مجمع الفقه الاسلامی التابع لمنظمه الموتمر الاسلامی بجده، شماره 8، صص 50-20.
  29. امیر پادشاه الحنفی، محمد امین بن محمود البخاری، تیسیر التحریر، مصر، مصطفی البابی الحلبی، 1351.
  30. انصاری، شیخ مرتضی بن محمدامین، فرائد الاُصول، قم، 1416.
  31. همو، کتاب المکاسب، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415.
  32. بحرانی، یوسف بن احمد، شرح الرسالة الصلاتیة، به کوشش محمدبن‌شیخ عبد المجید، بوشهر، 1403.
  33. بغدادی مالکی، ابوالحسن علی‌بن‌عمر، عیون الأدلة فی مسائل الخلاف بین فقهاء الأمصار، به کوشش عبدالحمید بن سعد بن ناصر السعودی، بدون ناشر، 1426.
  34. بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، الفوائد الحائریة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415.
  35. همو، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1417.
  36. همو، مصابیح الظلام، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424.
  37. تاج‌الدین بن السبکی، عبدالوهاب، رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب، به‌کوشش علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، عالم الکتب، 1419.
  38. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، شرح التلویح علی التوضیح، مکتبه صبیح بمصر، بی‌تا.
  39. تنوخی حنبلی، زین‌الدین ابن عثمان، الممتع فی شرح المقنع، به کوشش عبد الملک بن عبد اله بن دهیش، مکه المکرمه، مکتبه الاسدی، 1424.
  40. تهانوی، محمدبن‌علی، کشاف اصطلاحات العلوم و الفنون، به کوشش علی دحروج، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، 1996.
  41. جوینی، عبدالملک‌ بن عبداله، البرهان فی اصول الفقه، قطر، 1399.
  42. همو، التلخیص فی أصول الفقه، به‌کوشش عبداله جولم النبالی و بشیر احمد العمری، بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، بی‌تا.
  43. حائری اصفهانی، محمدحسین بن عبدالرحیم، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم، 1404.
  44. حکیم، محمدسعید طباطبائی، المحکم فی أصول الفقه، قم، 1414.
  45. حلّی، جمال‌‌الدین احمد بن محمد اسدی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407.
  46. خوانساری، آقاحسین بن محمد، مشارق الشموس فی شرح الدروس، به کوشش سید جواد بن الرضا، 1430.
  47. رویانی، ابوالمحاسن عبدالواحد بن اسماعیل، بحر المذهب، به کوشش طارق فتحی السید، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2009.
  48. سبزواری، محقق، محمد باقر بن محمد مؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، قم، ایران، 1247.
  49. سرخسی، ابوبکر محمد بن احمد، اصول السرخسی، حیدرآباد دکن، هند، لجنه احیاء المعارف النعمانیه، بی‌تا.
  50. سمعانی، ابوالمظفر منصور بن محمد، قواطع الادله فی الأصول، به کوشش محمد حسن محمد حسن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418.
  51. سیدمرتضی، علی‌بن‌حسین موسوی، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1415.
  52. 52. همو، علی بن حسین، الذریعة إلی أصول الشریعة- تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1376.
  53. همو، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، 1405.
  54. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، المزهر فی علوم اللغه و أنواعها، به‌کوشش فواد علی منصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418.
  55. شریف جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1403.
  56. شهید اول، محمد بن مکی عاملی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417.
  57. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی - کلانتر)، قم، کتابفروشی داوری‍، 1410.
  58. همو، حاشیة شرائع الإسلام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1422.
  59. همو، رسائل الشهید الثانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1421.
  60. همو، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1402.
  61. همو، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413.
  62. شیخ بهایی، محمد بن حسین، زبدة الأصول، قم، نشر مرصاد، 1423.
  63. صاحب جواهر، محمدحسن نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1404.
  64. صاحب معالم، حسن بن زین الدین، معالم الأصول (با حواشی سلطان العلماء)، قم، 1376.
  65. صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأصول، بیروت، الدار الاسلامیه، 1417.
  66. صفی‌الدین الارموی، محمد بن عبدالرحیم، الفائق فی أصول الفقه، به‌کوشش محمود نصار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1426.
  67. همو، نهایه الوصول فی درایه الأصول، رساله دکتری دانشگاه الامام در ریاض، مکه مکرمه، المکتبه التجاریه، بی‌تا.
  68. صنقور علی، شیخ محمد، المعجم الاصولی، بیروت، موسسه التاریخ العربی، 1432.
  69. صیمری، ابوعبداله الحسین بن علی، اخبار ابی حنیفه و أصحابه، بیروت، عالم الکتب، 1405.
  70. طوسی، ابو جعفر محمدبن‌حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407.
  71. همو، العُدة فی أصول الفقه، قم، ناشر محمد‌‍ تقی علاقبندیان، 1417.
  72. علاء الدین بخاری، عبدالعزیز بن احمد، کشف الاسرار شرح اصول البزدوی، دار الکتاب الاسلامی، بی‌تا.
  73. عاملی، محمد بن علی موسوی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، 1411.
  74. عاملی، سیدجوادبن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419.
  75. علامه حلی، حسن‌بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414.
  76. همو، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413.
  77. همو، نهایة الوصول الی علم الأصول، قم، مؤسسه الإمام الصادق، 1425.
  78. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، االمستصفی فی علم الأصول، ریاض، عربستان سعودی، دار المیمان للنشر و التوزیع، بی‌تا.
  79. فاضل آبی، حسن‌بن‌ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417.
  80. فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416.
  81. فخرالمحققین، محمدبن‌حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387.
  82. فخرالدین رازی، محمدبن‌عمر، المحصول فی علم أصول الفقه، بیروت، موسسه الرساله، بی‌تا.
  83. فناری رومی، محمدبن‌حمزه، فصول البدایع فی اصول الشرأیع، به کوشش محمد حسن محمد حسن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1427.
  84. قاضی ابویعلی، محمد بن الحسین، العده فی أصول الفقه، به کوشش احمد بن علی المبارکی، 1410.
  85. قاضی عیاض، عیاض بن موسی السبتی، إکمال المعلم بفوائد مسلم (شرح صحیح مسلم)، به کوشش یحیی اسماعیل، مصر، دار الوفاء للطباعه و النشر و التوزیع، 1419.
  86. قاضی ناصرالدین بیضاوی، عبد اله بن عمر، تحفه الابرار شرح مصابیح السنه، وزاره الاوقاف و الشوون الاسلامیه بالکویت، 1433.
  87. قرافی، احمدبن‌ادریس، شرح تنقیح الفصول فی اختصار المحصول فی الأصول، به کوشش طه عبدالروف سعد، قاهره، دارالفکر، 1393.
  88. کیا هراسی، ابوالحسن علی بن محمد طبری شافعی، احکام القرآن، به‌کوشش موسی محمد علی و عزه عبد عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405.
  89. محقق ثانی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، 1414.
  90. محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سید الشهداء علیه السلام، 1407.
  91. همو، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408.
  92. همو، معارج الأصول ، لندن، 1423.
  93. میرداماد، محمّد باقر استرآبادی، عیون المسائل، به کوشش سیدجمال‌الدین میرداماد، تهران، 1397.
  94. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، قوانین الأصول ( طبع قدیم )، تهران، 1378.
  95. موسوی، سید علی عباس، «الغاء الخصوصیه عند الفقها»، مجلة فقه أهل‌البیت علیهم‌السلام (بالعربیة)، جمعی از مولفین، جلد 27، صص 84-114.
  96. نراقی، محمدمهدی بن ابی‏ذر، انیس المجتهدین فی علم الأصول، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1388.
  97. یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة فرائد الأصول، قم، دارالهدی، 1426.
 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 350
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 321


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب