1دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
2استادیار حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
3دانشیار حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
چکیده
مسئولیت مدنی دولت در قبال وضع قوانین و مقررات، برخلاف اعمال حاکمیتی اجرایی و قضایی، همچنان دور از ذهن است و این درحالی است که گاهی عملکرد مراجع تقنینی در اتخاذ تصمیمات عام الشمول بدون خطا و تقصیر نبوده، میتواند اصل جبران کامل خسارات را نسبت به شهروندان مخدوش سازد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- انتقادی، در پی بررسی آن است که نهادهای وضع کنندۀ قوانین و مقررات مبتنی بر کدام نظریه و در صورت تحققِ چه شرایطی، در قبال جبران خسارات ناشی از تصمیمات عام الشمول میتوانند مسئول باشند. مطابق یافته های این پژوهش، تقویت نظریۀ خطر برای مسئولیت مدنی قانون‌گذار در برابر نظریۀ تقصیر، حمایت های حقوقی بیشتری را برای شهروندان در راستای حق محوری فراهم میکند. بر اساس نظریۀ مساوات افراد در برابر هزینه‌های عمومی، می توان مسئولیت مدنی مطلق و بدون تقصیر را برای دولت مطرح نمود که در تحقق عدالت ترمیمی کارآمدتر است و با اقتضائات حکمرانی خوب سازگارتر. مسئولیت مدنی لزوماً منافاتی با قانونی بودن و اعتبار تصمیمات ندارد؛ اگرچه غیرقانونی بودن و تخلف در وضع مقررات، مسئولیت مدنی در فرض تقصیر را رقم میزند. پیامدهای پذیرش مسئولیت مدنی در اعمال حاکمیتی تقنینی را میتوان افزایش نظارت عمومی، تقویت خودکنترلی، جلوگیری از تورم قانونی و کاهش مداخلات غیرضروری دولت برشمرد.
Looking for the Responsibility of Legislator: Reflection on the Civil Liability of Legislative Acts
نویسندگان [English]
Ali Velaei1؛ Asadollah Yavari2؛ Ali-Akbar Gorji Azandariani3
1Ph.D. Student in Public Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2Assistant Professor of Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3Associate Professor of Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Civil liability of the state in the matter of legislation, contrary to the executive and judicial acts, is still supposed to be far-fetched; while general legislative decisions might be faulty or mistaken and violate the principle of full compensation of citizens' damages. This article seeks to consider the theories and conditions upon which the liability of legislative bodies to compensate for harmful general decisions is admissible. Based on our findings, risk theory against fault theory could provide more legal protections in the civil liability of the lawmaker. According to the principle of equality to carry public burdens, we can defend the state's absolute liability, which is more efficient to access restorative justice and more compatible with the requirements of good governance. Civil liability does not necessarily indicate the illegality and invalidity of decisions; however, the illegality of decisions definitely proves the fault of public bodies. Implications of civil liability in the legislative and quasi-legislative acts include promoting self-control, preventing statutory inflation, and reducing unnecessary intervention of the state.
کلیدواژه‌ها [English]
Civil Liability of the State, Fault, Legislative Acts, Principle of the Equality of Citizens, Risk
مراجع
الف) فارسی
ابوالحمد، عبدالحمید (1375). مسئولیت مدنی دولت. در: ناصر، کاتوزیان، مجموعۀ مقالات تحولات حقوق خصوصی. دانشگاه تهران.
ارسطا، محمدجواد و ممیزاده، مهدی (1397). مسئولیت مدنی ناشی از تقنین. پژوهشنامه حقوق اسلامی. سال نوزدهم، ش2، 342-319.
السان، مصطفی (1399). مسئولیت مدنی دولت در قبال بیماریهای واگیردار (بررسی موردی: کووید-19). فصلنامۀ تحقیقات حقوقی. ویژهنامۀ حقوق و کرونا، 245-215.
الماسی، نجادعلی و قاسمی، حمید (1398). نگرشی انتقادی به چالش‌های حقوق عمومی مسئولیت مدنی حاکمیت تقنینی (قوه مقننه). فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی. دورۀ 49 (1)، 16-1.
امامی، محمد و استوار سنگری، کوروش (1393). حقوق اداری. جلد اول. تهران: میزان.
امامی، محمد و زرگوش، مشتاق (1386). اصل قانونی بودن مسئولیت مدنی دولت. پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی. سال دوم، ش7، 34-13
امیر ارجمند، اردشیر و زرگوش، مشتاق (1388). تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی دولت؛ مطالعه تحلیلی-تطبیقی». فصلنامۀ تحقیقات حقوق. دورۀ 12(49)، 143-85.
پورنقی، سالار؛ نصیری، مهدی؛ خلیلی‌نژاد، سجاد (۱۳۹۹). مسئولیت مدنی دولت در قبال فیلترینگ (پالایش) فضای مجازی. فصلنامۀ حقوق و فناوری اطلاعات. سال اول، ش۱، ۱۰۰-۱۴۱.
جعفریتبار، حسن (1395). دیو در شیشه (در فلسفۀ رویۀ قضایی). تهران: حقگزاران.
حیاتی، علیعباس (۱۳۹۸). بررسی و نقد قانون مسئولیت مدنی در حقوق موضوعه کنونی ایران. پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. سال نوزدهم، ش۱۲، ۱۴۳-۱۶۵.
ریاحی، نوربخش (1397). مبانی نظری مصونیت و مسئولیت مدنی دولت. فصلنامۀ حقوق اسلامی. سال پانزدهم، ش58، 203-175.
_________ (1392). مسئولیت مدنی دولت و کارکنان آن(قواعد اختصاصی). تهران: جنگل.
زرگوش، مشتاق (1385). مسئولیت مدنی دولت در بلایای طبیعی. نشریۀ رفاه اجتماعی. ش23، 320-303.
شهنیایی، احمد (1392). مسئولیت مدنی دستگاههای دولتی ناشی از وضع مقررات خلاف قانون؛ کنکاشی در یک رأی وحدت رویۀ دیوان عدالت اداری. فصلنامۀ مطالعات آرای قضایی. دورۀ 2 (2)، 90-71.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1395). حقوق اداری. تهران: سمت.
غمامی، مجید (1376). مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود. تهران: دادگستر.
قاسمی، حمید (۱۳۹۹). نگرشی انتقادی به چالش‌های حقوق مسئولیت مدنی حاکمیت تقنینی». فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی. دورۀ۵۰ (۱)، ۱۵۳-۱۶۹.
قاضی، ابوالفضل (1395). بایستههای حقوق اساسی. تهران: میزان.
کاتوزیان، ناصر (1377). مبانی حقوق عمومی. تهران: دادگستر.
کاشانی، جواد (1395). مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای مسئولیت به طرفیت دولت». فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی. ش73 و 74، 162-125.
مظفری، مصطفی و میرزایی مقدم، مرتضی (1399). بررسی حقوقی نحوۀ عملکرد و مسئولیت دولت در جبران خسارات ناشی از بحران کووید-19. فصلنامۀ تحقیقات حقوقی، ویژهنامۀ حقوق و کرونا، 410-385.
مولایی، آیت (1399). موانع و چالش‌های اعمال مسئولیت مدنی دولت در ایران. فصلنامۀ مطالعات حقوق عمومی. دورۀ50 (4)، 1440-1423.
واعظی، سید مجتبی (1390). دادگستری اساسی (مطالعۀ تطبیقی نظامهای حقوقی فرانسه و آمریکا با نگاهی به حقوق ایران). تهران: جاودانه.
واعظی، سید مجتبی (1394). معیار عمل حاکمیت در حقوق اداری ایران. فصلنامۀ مطالعات حقوقی شیراز. دورۀ7 (۲)، 220-199.
هداوند، مهدی (1398). حقوق اداری تطبیقی. جلد دوم. تهران: سمت.
یزدانیان، علیرضا (1399). تأملی در طرح مسئولیت مدنی دولت در خسارات ناشی از ویروس کرونا در حقوق ایران و فرانسه. در: ابعاد و چالش‌های حقوقی همهگیری کووید-19. مرکز ملی تحقیقات حقوق سلامت، 466-444.
ب) خارجی
Amos, Merris (2001). Extending the liability of the state in damages. Legal Studies, Vol. 21, Issue 1, 1–14.
Arnull, Anthony (1997). Liability for Legislative Acts under Article 215(2) EC, in: The Action for Damages in Community Law.129-149.
Caranta, Roberto (1993). Governmental Liability after Francovich. The Cambridge Law Journal, Vol. 52, No. 2, 272-297.
Cornford, Tom (2008). Towards a Public Law of Tort, U.K.: Ashgate.
DeLaRochere, Dutheil (1996). Member State Liability for Infringement of European Community Law, Tulane European & Civil Law Forum, Vol. 11, 1-18.
Evangelos, Nikolaou (2005). From Francovich to Köbler and beyond: The evolution of a State liability regime for the European Community. LL.M. Thesis, University of Helsinki.
Harlow, Carol (1976). Fault Liability in French and English Public Law, The Modern Law Review. Vol. 39, 516-541.
Koziol, Helmut (2015). Basic Questions of Tort Law from a Comparative Perspective. Austria: Jan Sramek Verlag.
Oliphant, Ken (2016). The Liability of Public Authorities in Comparative Perspective, Intersentia, 127-153.
O’Sullivan, Janet (2011). Negligence Liability of Public Bodies: Locating the Interface between Public and Private Law. The Cambridge Law Journal. 294-296.
Plaza, Carmen (2010). Member States Liability for Legislative Injustice. Review of European Administrative Law. Vol. 3, No. 2, 27-51.
Sales, Philip; Steyn, Karen (2004). Legitimate Expectation in English Public Law: An Analysis. Public Law, 564-693.
Scherer, Alska (2002). State Liability; Ten years after Francovich, Master Thesis, Lund University.
Waldron, Jeremy (2019). Rule by Law: A Much Maligned Preposition. NYU School of Law. Public Law Research Paper, No. 19.
