دانشیار جامعهشناسی دانشگاه کُردستان و پژوهشگر پژوهشکده کردستان‌شناسی
چکیده
پژوهش حاضر با لحاظ نمودن اهمیت همبستگی در مقام یک سازه نظری و سیاستی و پیوند آن با وفاق اجتماعی، مقبولیت و مشرعیت سیاسی، به مفهومسازی و فرمولهکردن مشکلهی همبستگی در بستر جامعه چندقومی ایران به میانجی فراترکیب مطالعات موجود پرداخته است. در پژوهش حاضر از روش فراترکیب بهره گرفته شده است. نمونه و جامعه آماری پژوهش، شامل مطالعات کیفی منتخبی است که در بازهی زمانی1372 تا 1398 از جوانب و دیدگاههای مختلف به بررسی مسألهی همبستگی و ابعاد آن در ایران پرداختهاند. پس از جستجو در پایگاههای مختلف، تعداد500 مقاله، کتاب و گزارش پژوهشی مرتبط شناسایی و در نهایت 54 منبع برای انجام روش فراترکیب انتخاب شد. برمبنای فراترکیب مطالعات، همبستگی در جامعهی چندقومی ایران وضعیت پروبلماتیکی پیدا کرده است. نتایج پژوهش موید آن است که مختصات همبستگی در جامعه ایران، برساخت زمینهها و شرایط ساختاری است. اصلیترین زمینهای که بایستی در آن مسئلهی همبستگی در ایران پیریزی شود، پذیرش واقعیتی به نام «پایایی و مانایی تنوع فرهنگی» است. بر مبنای فراترکیب مطالعات، مختصات همبستگی در جامعهی چندقومی ایران، معلولِ «قرابتهای بینفرهنگی»، «گسست و عدم شمولیت در سیاستهای قومی»، «ناپایداری و نامتوازن بودن توسعه»، «ناکارآمدی مدیریت سیاسی اقوام» و «اختلال در شناسایی» است. در این میان «جهانیشدن فرهنگی»، «الگوپذیری از نخبگان قومی»، «ژئوپولتیک مناطق قومی و مداخلات فراملی» و «امتداد قومی» بهعنوان شرایط مداخلهگر به‌شمار میآیند. با وجود آنکه تنوع قومی و مذهبی بهمثابه دالّ مرکزی در قانون اساسی بهرسمیت شناخته شده است، با این وصف، کارگزاران سیاسی در برهههایی به راهبردهایی متوسل گشتهاند که رنج اجتماعی و برونگرایی را در اجتماعات قومی شکل داده است.
The problem of solidarity in Iran's multi-ethnic society: a synthesis of existing studies
نویسندگان [English]
Omid Ghaderzadeh
Associate Professor of Sociology at Kurdistan University and researcher at Kurdistan Studies Institute
چکیده [English]
Considering the importance of solidarity as a theoretical and political structure and its connection with social harmony, acceptability and political legitimacy, the present research has conceptualized and formulated the problem of solidarity in the context of Iran's multi-ethnic society through the mediation of existing studies. . In the current research, the hybrid method has been used. The sample and statistical population of the research includes selected qualitative studies that have investigated the issue of solidarity and its dimensions in Iran from different aspects and perspectives in the period from 1372 to 1398. After searching in different databases, 500 related articles, books and research reports were identified and finally 54 sources were selected to perform the meta-combination method. Based on the synthesis of studies, solidarity in the multi-ethnic society of Iran has found a problematic situation. The results of the research confirm that the coordinates of solidarity in Iranian society are based on structural contexts and conditions. The main field in which the issue of solidarity in Iran should be established is the acceptance of a reality called "reliability and stability of cultural diversity". Based on the meta-combination of studies, the coordinates of solidarity in Iran's multi-ethnic society, due to "intercultural affinities", "disruption and non-inclusion in ethnic policies", "instability and imbalance of development", "inefficiency of ethnic political management" and "identification disorder". In the meantime, "cultural globalization", "taking role models from ethnic elites", "geopolitics of ethnic areas and transnational interventions" and "ethnic extension" are considered as intervening conditions. Despite the fact that ethnic and religious diversity is recognized as a central sign in the constitution, with this definition, political agents have sometimes resorted to strategies that social suffering and extroversion has formed in ethnic communities.
کلیدواژه‌ها [English]
national solidarity, ethnic-religious divide, unbalanced development of ethnic areas, discontinuity and non-inclusion of ethnic policies, common national heritage, ethnicity as a protective shield
مراجع
احمدی، حمید (1378). قومیت و قوم گرایی در ایران. تهران: نی.
اسدی، ثریا (1396). واکاوی حمایت از اقلیتهای مذهبی در نظام بین الملل حقوق بشر و نظام حقوقی ایران. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
استراوس، آنسلم و کوربین، ژولیت (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌‌ها و روش‌‌ها. ترجمه بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
باقری، مهدیه و همکاران (1397). مسئله تعامل اجتماعی در جامعه ایران؛ بازکاوی مشکلات تعامل در مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی ایران. مسائل اجتماعی، 10 (1): 80-53.
بشیریه، حسین (1374). جامعهشناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نی.
بلالی، اسماعیل. (1384). عوامل ساختاری مؤثر بر تحریم اجتماعی اقوام در ایران: مطالعه کُردها و ترکها. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس.
بهشتی، سیدصمد و حقمرادی، محمد (1396). احساس تعلق به ایران در میان اقوام ایرانی، جامعهشناسی کاربردی، 28 (3): 40-25.
بیگلری، قهرمان (1392). بررسی روابط تشیع و تسنن در مناطق کردستان. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات و معارف اسلامی. دانشگاه قم.
پاتنام، رابرت (1380). دموکراسی و سنتهای مدنی. ترجمه محمد تقی دلفروز، تهران: روزنامه سلام.
پاتنام، رابرت (1384). جامعه برخوردار، سرمایه اجتماعی زندگی عمومی. در کیان تاجبخش، سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان، تهران: شیرازه.
ترابی، یوسف و یوسفعلی، مجیدی (1393). مدیریت شکافهای قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران، پژوهشهای راهبردی سیاست، 3 (11): 29-9.
توکلی، خالد (1379). کردستان و دوم خرداد. تهران: فکرنو.
حیدری، جهانگیر ( 1391). نقش مدیریت سیاسی همگرایی و واگرایی اقوام (مطالعه موردی: قوم کُرد). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد .
خالق پناه، کمال و سنایی، علی (1399). مدرنیته و صورت‌بندی گفتمانی سیاست فرهنگی: تحلیل گفتمان سیاست فرهنگی دولتی در ایران (1285 هـ. ش. تا به امروز)، جامعهشناسی کاربردی، 31 (3): 74-57.
خانی، صغری (1390). بررسی عوامل موثر بر واگرایی اقوام کرد ایرانی (مطالعه موردی استان کردستان). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
دورکیم، امیل (1381). تقسیم کار اجتماعی. ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
رابودان، پگاه (1395). سیاستگذاری زبانی و زندگی روزمره دانشجویان (مورد دانشجویان ترک و کُرد دانشگاه تهران)، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
رضایی، سبحان و همکاران (1398). همگرایی ملّی در میان دانشجویان کرد و بلوچ ایرانی: فراتحلیل و مرور نظاممند، رفاه اجتماعی، 19 (75): 250-203.
سراج زاده، سیدحسین، قادرزاده، امید و رحمانی، جمیل (1393). مطالعه کیفی مذهب و قومگرایی در میان کُردهای شیعه و سنی، جامعهشناسی ایران، 15 (4): 29-3.
سلیمی سبحان، محمدرضا، حیدری، جهانگیر و نیکجو، ایرج (1395). بررسی و تحلیلِ تاریخی عوامل مؤثر بر همگرایی و واگرایی اقوام ایرانی (نمونه پژوهی: قوم کُرد)، مطالعات تاریخ انتظامی، 3 (8): 98-75.
عاملی، زهرا (1397). میزان احساس نابرابری قومی و پیامدهای آن در دو قوم ترک و کرد در ایران. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.
فکوهی، ناصر و آموسی مجنون (1388). هویت ملی و هویت قومی در کُردستان ایران (مطالعه موردی معیشت اقتصادی و تعلقهای هویتی نزد جوانان شاغل در اقتصاد غیر رسمی پیرانشهر)، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، 2: 75-49.
فیلد، جان (1388). سرمایه اجتماعی. ترجمه غلامرضا غفاری و حسین غفاری، تهران: کویر.
قاسمی، علی اصغر (1393). آسیبشناسی شکافهای اجتماعی و ارائه راهبردهایی برای تقویت همبستگی ملّی، راهبرد، 23 (71): 77-47.
قادرزاده، امید، محمدپور، احمد و قادری، امید (1390). برساخت اجتماعی پدیده تجارت مرزی در شهرستان مریوان : ارائه یک نظریه زمینهای، برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 9: 81-35.
قادرزاده، امید و محمدزاده، حسین (1397). مطالعه پیمایشی هویتطلبی قومی و سیاسی‌شدن قومیت کُردهای ایران، پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 20 (1): 42-19.
قادرزاده، امید و کریمی، ایوب (1398). مشکلهی هویت در سازمان‌های مردم‌نهاد: مطالعهی کیفی فعالان مدنی، بررسی مسائل اجتماعی دانشگاه تهران، 10 (2): 129-103.
گلاحمدی، حسن (1389). بررسی نقش نشریات استان کردستان در همگرایی ملی. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم اجتماعی.
گل محمدی، احمد (1386). جهانی شدن، فرهنگ، هویت. تهران: نی.
محمدزاده، حسین (1390 )، انواع قومگرایی در میان کردهای ایران. رساله دکترای جامعهشناسی. دانشگاه علامه طباطبائی.
مقصودی، مجتبی (1380). تحولات قومی در ایران؛ علل و زمینهها. تهران: نشرآذین.
منصوری، حسین (1390). نقش توریسم محلی بر همبستگی ملی (مطالعه موردی شهرستان بانه). پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
محمدزاده، حسین (1380). تأثیر سانترالیسم بر فعال شدن شکاف قومی در میان اکراد ایران. پایاننامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
محمدزاده، حسین و خانی، سعید (1397). زمینه‌های تاریخی و اجتماعی مؤثر بر شکاف قومی در ایران، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره 12، 3 (اولین ویژه نامه کردستان): 147-125.
مرکز بررسیهای استراتژیک (1395). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در استان کردستان، تهران: ریاست جمهوری.
مرکز بررسیهای استراتژیک (1395). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در سیستان و بلوچستان، تهران: ریاست جمهوری.
مرکز بررسیهای استراتژیک (1396). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در استان خوزستان، تهران: ریاست جمهوری.
مرکز بررسیهای استراتژیک (1395). مسئله‌شناسی راهبردی توسعه در استان آذربایجان غربی، تهران: ریاست جمهوری.
میرزایی، محمدباقر (1396). فرَق و مذاهب اسلامی در غرب کشور (استانهای کرمانشاه و کُردستان) و سیاست فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران. پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام.
نادری، احمد و همکاران (1397). تاملی در آرایش نیروهای اجتماعی و تحول گفتمانهای هویت قومی در بلوچستان ایران، تحقیقات فرهنگی ایران، سال 11، شماره 3: 102-69.
نواح، عبدالرضا (1383). قوم عرب، واگرایی یا همگرایی. اهـواز: اداره کـل فرهنـگ و ارشـاد اسلامی استان خوزستان.
نواح، عبدالرضا و حیدری، خیری (1395). بررسی هویت قومی و تأثیر آن بر احساس طرد اجتماعی (موردمطالعه: عربهای شهر اهواز)، راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال5، شماره18: 84-59.
وزارت کشور (1394). سنجش سرمایه اجتماعی گزارش کشوری. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
هوشمند، احسان و فرهادی، محمد (1387). تحلیل گفتمان نشریات دانشجویی قومگرا. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
Beck ,C. (2002). Mothering Multiples: a Meta-synthesis of the Qualitative Research. MCN. The American journal of maternal/chid nursing, 28 ( 2): 93-99.
Bench, S. and Day, T. (2010). The User Experience of Critical Care Discharges: A Meta– Synthesis of Qualitative Research. International Journal of Nursing Studies,47 (4): 487 - 499.
Bollen, Kenneth and Rick H. Hoyle. (1990). "Perceived Cohesion: A Conceptual and Empirical Examination. " Social Forces, 69: 479-504.
Bourdieu ,P. (1996) The Rule of The Art: Genesis and Structure of the Literary Field , Cambridge: Polity Press.
Doreian, Patrick and Thomas Fararo. (1998). The Problem of Solidarity: Theories and Models. Amsterdam The Netherlands: Gordon and Breach Publishers.
Entessar, N. (1992). Kurdish Ethnonationalism ,The United States of America: Lynne Rienner Publishers.
- Gurr,T. and Scarritt,J. R. (1989). "Minorities at Risk : A Global Survey". Human Rights Quarterly,no3.
Honneth, A. (2004). Recognition and Justice: Outline of a Plural Theory of Justice. Acta Sociologica. 4: 351-364 .
- -Hechter,M. (1975). Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British Nional Development,1536-1966, London and Henley: Routledge &Kegan Paul.
- -Hechter,M. and etal. (2000) " Nationalism and Direct Rule" in Delanty,G and Kumar,K (eds). , Hanbook of Nations and Nationalism. London: Sage.
Kanter, Rosabeth M. (1968). "Commitment and Social Organization: A Study of Commitment Mechanisms in Utopian Communities. " American Sociological Review : 499-517.
Moody, James; R. White, Douglas. (2003). "Structural Cohesion and Embeddedness: A Hierarchical Concept of Social Groups ". American Sociological Review. 68 (1): 103-127.
Putnam, Robert D. , Robert Leonardi, and Raffaella Y. Nanetti. (1993). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy. Princeton: Princeton University Press.
Paxton, Pamela (1999). "Is Social Capital Declining in the United States? A Multiple Indicator Assessment. " American Journal of Sociology 105: 88-127.
