سامانه پشتیبانی خدمات اطلاعات

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات158
تعداد شماره‌ها6,241
تعداد مقالات67,872
تعداد مشاهده مقاله115,490,385
تعداد دریافت فایل اصل مقاله90,268,225
اسدی, زکیه, عابدی آرانی, احمد. (1401). هستی‌شناسی «منشأ اختلاف و تکثر دینی» و تحلیل معرفت‌شناختی آن. , 19(4), 473-488. doi: 10.22059/jpht.2023.350118.1005933
زکیه اسدی; احمد عابدی آرانی. "هستی‌شناسی «منشأ اختلاف و تکثر دینی» و تحلیل معرفت‌شناختی آن". , 19, 4, 1401, 473-488. doi: 10.22059/jpht.2023.350118.1005933
اسدی, زکیه, عابدی آرانی, احمد. (1401). 'هستی‌شناسی «منشأ اختلاف و تکثر دینی» و تحلیل معرفت‌شناختی آن', , 19(4), pp. 473-488. doi: 10.22059/jpht.2023.350118.1005933
اسدی, زکیه, عابدی آرانی, احمد. هستی‌شناسی «منشأ اختلاف و تکثر دینی» و تحلیل معرفت‌شناختی آن. , 1401; 19(4): 473-488. doi: 10.22059/jpht.2023.350118.1005933

هستی‌شناسی «منشأ اختلاف و تکثر دینی» و تحلیل معرفت‌شناختی آن

مجله علمی " فلسفه دین "
دوره 19، شماره 4، دی 1401، صفحه 473-488    اصل مقاله (1.36 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22059/jpht.2023.350118.1005933
نویسندگان
زکیه اسدی* 1؛ احمد عابدی آرانی2
1گروه فلسفۀ دین و مسائل جدید کلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران
2گروه فلسفه و کلام، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
آگاهی از چیستی و منشأ اختلافات دینی، بر موضع نظری و عملی ما نسبت به مسئلۀ تنوع دینی بسیار مؤثر است. اما به اعتراف منابع رسمی تاریخ ادیان، موضوع منشأ دین و به‌تبع آن منشأ اختلاف دینی، متعلق به ماقبل تاریخ و فراتر از اندیشۀ بشری است. درحالیکه با رویکرد واقع‌گرایی مؤلف‌محور به قرآن کریم می‌توان گزارش‌هایی متواتر و واقع‌نما از اولین اختلافات دینی به‌دست ‌آورد. از این منظر، پژوهش حاضر با هدف واکاوی هستی‌شناختی نخستین اختلاف‌های دینی و عوامل پیدایش آنها با روش توصیفی- تحلیلی به این مسئله می‌پردازد که ماهیت اختلافات دینی که به تعدد و سپس تکثر دین می‌انجامد، چیست و علت/منشأ آنها چگونه تبیین می‌شود؟ براساس یافته‌های پژوهش حقیقت تنوع دینی، «تفرق دین» است و مهم‌ترین منشأ غیرمعرفتی تفرق دین «بغی اجتماعی» است که از سویی بر بستر عوامل غیرمعرفتی فردی چون فساد و ستمگری (ظلم)، حسادت و برتری‌جویی (علوّ) سامان یافته و از سوی دیگر عوامل معرفتی آن توسط گروهی از طبقه متنفذان و اعیان جامعه، در قالب توجیهات شبه‌عقلانی ناشی از جحد (انکار پس از علم) و شکاکیت (تردید پس از علم) نسبت به ارکان معرفتی دین، با حربة «تحریف معیارهای عقلانیت و معرفت» فراهم شده است؛ این جهالت گسترده، خلاف اراده، حکم و رضایت الهی، اما ذیل علم، قدر و قضای الهی صورت گرفته است. نتیجۀ دریافت مذکور، طرح نظریاتی دربارۀ حقانیت و نجات‌بخشی ادیان است که مطابق واقعیات متواتر تاریخ، ناظر بر مراتب تشکیکی دین الهی، هماهنگ با آموزۀ امرٌ بین‌الأمرین و تجویزگر دینداری پویا و متکامل باشد.
کلیدواژه‌ها
بغی اجتماعی؛ تاریخ ادیان؛ تنوع ادیان؛ معرفت‌‌شناسی اختلاف دینی؛ مسئلۀ معیار؛ هستی‌شناسی اختلاف دینی
عنوان مقاله [English]
The Ontology of the “Origin of Religious Disagreement and Plurality” and Its Epistemic Analysis
نویسندگان [English]
Zakiye Asadi1؛ Ahmad Abedi Arani2
1Department of Philosophy of Religion, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
2Department of Philosophy of Religion, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]
Knowledge of the quiddity and origin of religious disagreements is highly effective on our theoretical and practical stance to the religious diversity question. However, as confessed by the formal sources of religion history, the question of religious origin and – consequently – religious disagreement goes back to pre-historic era and is beyond human thought. Nonetheless, the adoption of author-oriented realism to the noble Qur’ān can help attain recurrent and realistic reports about the first religious disagreements. Thus, this study set out to explore ontologically the first religious disagreements and the factors effective on their creation through a descriptive-analytical method in order to answer the question about the quiddity of religious disagreements that lead to religious multicity and then plurality as well as to determine their reason/origin. Based on the findings of this study, the reality of religious diversity is “religious disunity,” and the most important non-epistemic source of religious division is “social rebellion” that is based on individual non-epistemic factors such as corruption and tyranny (oppression), envy and supremacy-seeking (magnanimity) and whose epistemic factors are provided by the members of an influential and powerful group in the society. They do this in the form of pseudo-rational justifications derived from jaḥd (denial after knowledge) and shakākiyyat (doubt after knowledge) toward the epistemic principles of religion via the trick “distorting the criteria of rationality and knowledge.” This widespread ignorance is done against the divine will, rule, and satisfaction, but under God’s knowledge, destiny, and providence. The analysis of the foregoing perception is the presentation of theories about the truthfulness and saving capability of religions that – according to the recurrent realities of history – regard the gradation levels of the divine religion, is aligned with the intermediate position, and prescribes a dynamic and perfect religiosity.
کلیدواژه‌ها [English]
history of religions, ontology of religious disagreements, epistemology of religious disagreements, social rebellion, religious diversity, problem of the criterion
مراجع
ـ قرآن کریم

ـ نهج‌البلاغه

  1. آیت‌اللهی، حمیدرضا (1401). امکانات جدید برون‌گرایی معرفت‌شناختی برای فلسفۀ دین و مواجهه با چالش تنوع ادیان. پژوهش‌های فلسفی- کلامی، 92.Doi: 10.22091/jptr.2022.7873.2681
  2. ابن‌منظور، محمد (1414ق). لسان العرب. چ سوم، بیروت: دارالفکر- دارصادر.
  3. اسدی، زکیه (1388). مبانی کاربست عقل در اکتشاف معارف اعتقادی از منظر قرآن و حدیث، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی‌اکبر رشاد و مشاورۀ عبدالحسین خسروپناه، تهران، دانشگاه قرآن و حدیث.
  4. اسدی، زکیه و رشاد علی‌اکبر (1398). اختلاف معیارهای عقلانیت به‌مثابة مهم‌ترین منشأ معرفتی تنوع ادیان. چکیده مقالات هشتمین همایش بین‌المللی فلسفة دین معاصر، «تنوع ادیان». مشهد مقدس.
  5. اله‌بداشتی، علی (1400). تأثیر مبانی معرفت‌شناسی در معرفت دینی. کاوش‌های فلسفۀ دین، 1،27-44.
  doi: 10.22080/jre.2021.20704.1123

  1. بحرانى، سید هاشم بن سلیمان (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. چ اول، تدوین توسط قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مؤسسۀ بعثه.
  2. بوکای، موریس (1364). مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم. چ دوم، ترجمۀ ذبیح‌الله دبیر، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  3. پورجوادی، نصرالله (1364). کشفی که تاریخ مسیحیت را دگرگون کرد. نشر دانش، 28،37-32.
  4. جلالی، غ‍لامرض‍ا (1374). نگرشی نو به تاریخ ادیان.پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 1، 161- 194. 
  5. حجتی، غزاله (1398). اختلاف‌نظر دینی، بررسی معرفت‌شناختی، تهران: کتاب طه.
  6. دولت، محمدعلی و افضلی علی (۱۳94). بررسی تطبیقی تاریخ پیدایش انسان در زمین از نظر علم و آموزه‌های قرآنی و حدیثی. پژوهش‌‌‌های علم و دین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۲، 15-31.
  7. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. لبنان – سوریه: دارالعلم – الدارالشامیة.
  8. ربانی گلپایگانی، علی (1376). کالبدشکافی «پلورالیزم دینی» معرفی و نقد. کتاب نقد، 4، 131-211.
  9. ساکی، نانسی و شاکر محمدکاظم (1395). غفلت مطالعات اخیر غربی از فراگیری تواتر قرآن. تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 13، 89-115.
  10. سروش، عبدالکریم (1378). صراط‌های مستقیم. تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
  11. صافی، محمود بن‌ عبدالرحیم (۱۴۱۸ق). الجدول فی اعراب القرآن، چ چهارم، دمشق‌- بیروت: دارالرشید- مؤسسة الإیمان.
  12. صدرالدین شیرازی، محمد (1383). شرح اصول الکافی (صدرا). تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  13. صلیبا، جمیل و صانعی دره‌بیدی، منوچهر (۱۳۶۶). فرهنگ فلسفی. چ اول، تهران: حکمت.
  14. طباطبایی، سید محمدحسین (1374). ترجمۀ تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، چ پنجم، قم: جامعۀ‏ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  15. عبدالهی راد، هاله (1400). رویکرد زیستی-تکاملی در مواجهه با ادیان: بررسی دیدگاه دیوید ویلسون. پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، 19، 247-268. doi: 10.30497/prr.2021.4721.1682
  16. العروسی الحویزی، عبد علی بن جمعة (1415ق). تفسیر نور الثقلین.چ چهارم، تحریر هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان.
  17. عظیمی‌دخت، سید حسین (1399). تأملاتی پیرامون تمایز باور و پذیرش در معرفت‌شناسی. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 24(83)، 371-386.
  18. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق). تفسیر العیاشی. تحریر هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة.
  19. قرائتی، محسن (۱۳۸۷). تفسیر نور. ج 8، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  20. قربانی، قدرت‌اله (1400). «تکثر ادیان و جست‌وجوی عدالت الهی»، تأملات فلسفی.
doi: 10.30470/phm.2022.546049.2147

  1. قمی، علی بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. چ سوم، تحریر طیب موسوی جزائری. قم: دارالکتب الإسلامیه.
  2. کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق (1407ق). الکافی (ط ـ الإسلامیة). چ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  3. مصباح یزدی، محمدتقی (1394). قرآن‌شناسی. ج 2 (مجموعة معارف قرآن6)، چ ششم، قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
  4. مطهری، مرتضی (1387). آشنایی با علوم اسلامی1(منطق، فلسفه). تهران: صدرا.
  5. معتمدی، منصور (1383). کشف انجیل‌های نجع حمادی و بازنگری در اناجیل رسمی مسیحیت. مطالعات اسلامی، 65 و66، 264-25۱.
  6. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. چ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  7. میری، سید محمدحسین (1394). بررسی رابطۀ تعدد معنایی قرآن و تعدد قرائت‌ها با پلورالیسم دینی. اندیشۀ نوین دینی، 43، 151-166.
  8. ناس، جان بویر (1387). تاریخ جامع ادیان. چ هجدهم، تدوین توسط پرویز اتابکی. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  9. نصیری، علی (1386). بررسی تطبیقی قرآن و کتاب مقدس. قبسات، 43، 59-87.
  10. هشترودی، فاطمه (1388). طومارهای بحرالمیت: تاریخچه و منتخبی از نظریات. هفت آسمان، 43، 117-140.
 

References

- The Holy Quran

- Nahj al-Balagha

  1. Abdullahi Rad, H.(2021). The Bio-Evolutionary Approach to Religions: A Study of David Wilson's Perspective. Philosophy of Religion Research (Namah-i-Hikmat), 19, 247-268 doi: 10.30497/prr.2021.4721.1682.(in Persian)
  2. Al-Arusi al-Huwaizi, A. (1995). Tafsir Noor al-Seqlain. fourth edition. Edited by Hashem Rasouli Mahalati, Qom: Ismailian.(in Arabic)
  3. Allahbedashti, Ali. (2021). the impact of Epistemological foundations on Theology. Explorations in Philosophy of Religion, 1(1), 27-44 doi: 10.22080/jre.2021.20704.1123. (in Persian)
  4. Asadi, Z., & Rashad, A. (2018). the Difference in the criteria of rationality as the most important epistemic origin of the religious diversity. abstract of the papers for the 8th International Conference on the Philosophy of Contemporary Religion "Religious Diversity", holy Mashhad.(in Persian)
  5. Asadi, Z. (2008). The Fundamentals for the use of Reason in the Discovery of Doctrinal Learnings in view of the Quran and Hadith. Master's thesis, Tehran: University of Quran and Hadith.(in Persian)
  6. Ayashi, M. (1981). Tafsir al-Ayashi. First Edition. Edited by Hashem Rasouli Mahalati. Tehran: Al-Matbaa`a Al-Elamiya.)in Arabic)
  7. Ayatollahy, H. (2022). new possibilities of epistemological externalization for the philosophy of religion and facing the challenge of diversity of religions. Philosophical-theological researches, 92, Doi: 10.22091/jptr.2022.7873.2681.(in Persian)
  8. Azimi Dokht, H. (2019). Meditations on the Nature of Belief and Acceptance in Epistemology. The Knowledge Studies in the Islamic University, 24(83), 371-386.(in Persian)
  9. Bahrani, . (1995). The proof in the interpretation of the Qur'an. First Edition. Compiled by the Department of Islamic Studies, Est. Al-Ba'atha. Qom: Ba'atha Institute.(in Arabic)
  10. Benton, (2019). Religious Diversity and Disagreement. In “The Routledge Handbook of Social Epistemology”, Routledge/Taylor & Francis.
  11. Bokai, M. (1998). A Comparison between the Torah, the Bible, the Qur'an and science. second edition, translated by Zabihullah Dabir, Tehran: Islamic culture publishing office.(in Persian)
  12. Buckner, D. E. (2020). Reference and Identity in Jewish, Christian, and Muslim Scriptures : The Same God?. Lexington Books, ProQuest Ebook Central.
  13. Daulat, M. A., & Afzali, A. (2014). Comparative history of man's appearance on earth based on the scientific findings and teachings of the Quran and Itrah. Science and Religion Studies, 6(12), 15-31. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.(in Persian)
  14. Eliade, M. (1964). The Quest for the Origins of Religion. In A History of Religions Ideas.
  15. Hashtroudi, F. (2008). Scrolls of the Dead Sea: History and a selection of theories. Haft Asman, 43, 117-140.(in Persian)
  16. Hick, J. (1987). Religious Pluralism. in The Encyclopedia of Religion, 1st Edition, ed. Mircea Eliade, Macmillan.(12:331-333).
  17. Hick, J. (1989). An Interpretation of Religion, London: Macmillan.
  18. Hick, J. (2010). Religious Pluralism at A Companion to Philosophy of Religion, Second Edition, edited by Charles Taliaferro, Paul Draper, and Philip L. Quinn. Blackwell.(710-717).
  19. Hojjati, G. (2018). Religious disagreement, epistemological review. Tehran: Ketab-e Taha. (in Persian)
  20. Ibn Manzoor, M. (1993). Arabic language. Third edition, Beirut: Dar al-Fekr - Dar Sader.(in Arabic)
  21. Jalali, G. (2004). A New Approach to the History of Religions. Islamic Social Research, 1, 161-194.(in Persian)
  22. Koleyni, Muhammad. (1986). Al-Kafi (i-Islamiyyah). Fourth edition, Tehran: Dar al-Kotob al-Islamiyyah.(in Arabic)
  23. Makarem Shirazi, N .(1995). Sample interpretation. Tehran: Dar al-Kotob al-Islamiyya, first edition. (in Persian)
  24. Mesbah Yazdi, M. T. (2014). Qur'an Studies. Vol. 2 (Collection of Qur'an Studies 6), 6th edition, Qom: Publications of Imam Khomeini Education & Research Institute (may God have mercy on him).(in Persian)
  25. Miri, M. H. (2014). Investigating the relationship between the semantic plurality of the Quran and the plurality of readings with religious pluralism. Andisheh Novin Dini, 43, 151-166.(in Persian)
  26. Motahari, M. (2008). Familiarity with Islamic sciences 1 (logic, philosophy). Tehran: Sadra. (in Persian)
  27. Motamedi, M. (2013). the discovery of Naja' Hammadi's Bibles and revision of the official Christian Bibles. Islamic Studies, 65 & 66, 264-251.(in Persian)
  28. Noss, J. B. (2008), Man's Religions (A comprehensive history of religions).18th edition,Translated by Ali Asghar Hekmat, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.(in Persian)
  29. Nasiri, A.(2016). Comparative Study of Quran and Holy Bible. Qobsat, 43, 59-87. (in Persian)
  30. Pourjavadi, N. (1985). The Discovery that Changed the History of Christianity. Danesh publication, 28, 37-32.(in Persian)
  31. Qeraati, M (2008). Tafsir Noor. Vol 8, Tehran: Cultural Center of Lessons from the Qur'an. (in Persian)
  32. Qomi, A. I. (1983). Tafsir al-Qomi. Third edition. Edited by Tayyab Mousavi Jazaeri. Qom: Dar al-Kotob al-Islamiya.(in Arabic)
  33. Qorbani, Q. (2022). Religions’ Plurality and the Searching for Divine Justice. Philosophical Meditations. doi: 10.30470/phm.2022.546049.2147 (in Persian)
  34. Rabbani Golpayegani, A. (2016). Religious Pluralism Autopsy, Introduction and Criticism, Book of Criticism, 4, 131-211.(in Persian)
  35. Ragheb Esfahani, H. M. (1991). Al-Qur'an Vocabulary. Lebanon - Syria: Dar al-Elm - Al Dar al-Shamiya.(in Arabic)
  36. Sadr al-Din Shirazi, M. (2004), Description of Usul al-Kafi (Sadra), First Edition, Tehran: Institute for Social and Cultural Studies. (in Arabic)
  37. Safi, M. A. R. (1997). The Table in the Syntax of the Qur’an. 4th edition, Damascus-Beirut: Dar al-Rashid - Est. Al-Iman.in Arabic)
  38. Saki, Nancy & Shaker Mohammad Kazem (2015). “The Neglect of Recent Western Studies on Learning the Frequency of the Qur'an”, Research of Qur'an and Hadith Sciences,. 13, 89-115.(in Persian)
  39. Saliba, J., & Sanei Darehbidi, M. (1996). Philosophical culture. first edition, Tehran: Hekmat Publications. (in Persian)
  40. Schuon, Frithjof. (1976). Islam and the Perennial philosophy. World of Islam Festival publishing Company Ltd.
  41. Soroush, A. K. (2018). Direct Roads. Tehran: Serat Cultural Institute. (in Persian)
  42. Tabatabaei, M. H. (1995). Translation of Tafsir al-Mizan. translator: Mousavi Hamdani,S. 5th edition, Qom: Islamic Publications Office of the Qom Theological Seminary Community.(in Persian)
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 208
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 173


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب